راه رفتن یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در رشد نوزادان است که معمولاً بین ۸ تا ۲۴ ماهگی رخ می‌دهد. والدین با دقت زیادی منتظر دیدن اولین قدم‌های لرزان فرزند خود هستند. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که زمان آغاز راه رفتن فقط به محیط یا تربیت مربوط نیست؛ بلکه ژن‌های خاصی که به رشد حرکتی مربوط می‌شوند، نقش قابل توجهی دارند.
کشفی از دل داده‌های عظیم
این تحقیق گسترده، اطلاعات بیش از ۷۰ هزار نوزاد را مورد بررسی قرار داد و چندین نشانگر ژنتیکی را کشف کرد که سن شروع راه رفتن را تعیین می‌کنند. این یافته‌ها دیدگاه تازه‌ای نسبت به تعامل میان بیولوژی کودک و حرکت‌های اولیه‌اش ارائه می‌دهد.
نقش راه رفتن در استقلال کودک
راه رفتن نشانگر آغاز مرحله‌ای جدید در استقلال کودک است. کنترل حرکات پاها، لگن و تنه به‌تدریج رشد می‌کند، همزمان با تلاش کودک برای ایستادن، حفظ تعادل و حرکت. این مرحله همچنین با رشد کلی سلامت و اجتماعی کودک مرتبط است. گاهی راه رفتن دیرتر از حد معمول می‌تواند والدین را نگران کند، اما در بیشتر موارد این تفاوت‌ها در محدوده طبیعی قرار دارند.
ژن‌ها و تأثیر آن‌ها بر مهارت‌های حرکتی
نقش ژنتیک در زمان راه رفتن
پروفسور آنجلیکا رونالد از دانشگاه سوری توضیح می‌دهد: «بیشتر نوزادان بین ۸ تا ۲۴ ماهگی شروع به راه رفتن می‌کنند؛ بنابراین این بازه زمانی نسبتاً وسیعی است. این لحظه هم برای والدین و هم کودک بسیار مهم است و نشانه‌ای از ورود به مرحله‌ای نو در زندگی کودک است.»
در گذشته تمرکز پژوهش‌ها بیشتر بر عوامل محیطی و فرهنگی بود که ممکن است باعث شوند برخی نوزادان زودتر راه بروند. اما تحقیقات جدید نشان داده‌اند که ۱۱ ناحیه از ژنوم با تفاوت‌های زمانی راه رفتن در ارتباط هستند.
دکتر آنا گوی، نویسنده اصلی مقاله از دانشگاه اسکس می‌گوید: «تا پیش از این نمی‌دانستیم چه چیزی باعث این تفاوت گسترده در زمان شروع راه رفتن میان کودکان می‌شود. والدین ممکن است نگران شوند که راه رفتن زود یا دیر نشانه‌ای منفی است یا خودشان اشتباهی مرتکب شده‌اند.»
رشد مغز و کنترل حرکتی
پوشش خارجی مغز و تأثیر آن بر راه رفتن
ژن‌هایی که با زمان راه رفتن در ارتباط هستند، بر رشد قشر مغز نیز تأثیر دارند؛ یعنی همان لایه بیرونی مغز که شامل شیارها و برجستگی‌های مشخصی است. این الگوها با بلوغ مغز و توانایی‌های حرکتی در ارتباطند، و ممکن است توضیح دهند که چرا برخی کودکان به‌طور طبیعی زودتر آماده راه رفتن می‌شوند.
یکی از ژن‌ها به نام RBL2 که قبلاً با اختلالات نادر رشدی عصبی مرتبط بوده، ارتباط قوی با زمان راه رفتن و ساختار مغز نشان داد. تغییرات در این ژن با حجم مغزی در نواحی مسئول تعادل و هماهنگی مرتبط بودند.
پیامدهای روانی و رفتاری در دوران کودکی
راه رفتن و تأخیر در تشخیص ADHD
محققان دریافتند کودکانی که در محدوده طبیعی اما کمی دیرتر شروع به راه رفتن می‌کنند، احتمال کمتری برای تشخیص اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی (ADHD) دارند.
نکته جالب این است که ژن‌هایی که در رشد حرکتی نقش دارند، با ژن‌هایی که در تفاوت‌های توجه دخیل هستند، همپوشانی دارند.
ارتباط با دستاوردهای تحصیلی
همچنین پژوهش‌ها نشان دادند که راه رفتن دیرتر با برخی ژن‌هایی که با موفقیت تحصیلی بالاتر مرتبط‌اند، ارتباط دارد. البته این به‌معنای آن نیست که هر کودکی که دیرتر راه می‌رود، حتماً دانش‌آموز موفقی می‌شود؛ بلکه صرفاً نشان‌دهنده پیچیدگی فاکتورهای بیولوژیکی در رشد اولیه است.
الگوهای متنوع در راه رفتن نوزادان
حرکت از خزیدن تا دویدن
الگوهای حرکت مانند خزیدن، حفظ تعادل و راه رفتن در کودکان حتی درون یک خانواده می‌تواند تفاوت زیادی داشته باشد. بعضی نوزادان با انگیزه دنبال‌کردن خواهر یا برادر بزرگ‌ترشان تلاش می‌کنند راه بروند، در حالی که برخی دیگر ترجیح می‌دهند با نشستن یا خزیدن جابه‌جا شوند.
بسیاری از پزشکان می‌گویند والدین باید نسبت به تأخیرهای چشمگیر هوشیار باشند، اما تأخیرهای جزئی می‌توانند بخشی از الگوی ژنتیکی طبیعی کودک باشند.
این یافته‌ها می‌توانند توضیح دهند چرا یک نوزاد در ۹ ماهگی شروع به راه رفتن می‌کند، در حالی که دیگری در ۱۵ ماهگی با اعتماد به‌نفس در اتاق قدم می‌زند.
آینده پژوهش‌های ژنتیکی در این زمینه
پروفسور رونالد می‌گوید: «یافتن ژن‌هایی که زمان یادگیری راه رفتن را تعیین می‌کنند، بسیار هیجان‌انگیز است. شروع به راه رفتن مستقل یکی از مهم‌ترین نقاط عطف برای کودکان است.»
امید می‌رود این داده‌ها منجر به مداخلات مؤثرتری برای کودکانی شود که چالش‌های حرکتی یا یادگیری دارند.
تشخیص زودهنگام با کمک امتیاز ژنتیکی
متخصصان در حال بررسی این هستند که آیا می‌توان از امتیازهای ژنتیکی برای غربالگری استفاده کرد یا خیر. در صورت امکان، می‌توان در آینده برای کودکانی که بسیار دیرتر از زمان طبیعی راه می‌روند، برنامه‌های درمانی یا حمایتی خاصی ارائه داد.
نقش محدود ژن‌ها؛ سهم عوامل محیطی
محققان هشدار می‌دهند که ژنتیک تنها حدود ۲۵ درصد از تفاوت‌های زمانی راه رفتن را توضیح می‌دهد. باقی تفاوت‌ها به عواملی چون تون عضلانی، جثه، خواب و فرصت‌های حرکتی مربوط می‌شود.
تنوع نژادی و محدودیت داده‌ها
یکی از سؤالات باز این است که آیا این الگوهای ژنتیکی در کودکان با پیش‌زمینه‌های قومی مختلف نیز دیده می‌شوند یا خیر. چرا که نمونه‌های مورد بررسی همگی از نژاد اروپایی بوده‌اند، و نمی‌توان نتایج را به‌راحتی به سایر جمعیت‌ها تعمیم داد.
نکات کلیدی درباره راه رفتن نوزادان
- عوامل محیطی، تغذیه و فرهنگ همچنان نقش پررنگی در زمان راه رفتن ایفا می‌کنند.
- هیچ ژنی به تنهایی عمل نمی‌کند؛ کودکان نیاز به محیطی امن برای تمرین ایستادن و راه رفتن دارند.
- مسیر حرکتی هر کودک منحصربه‌فرد است، و درک تفاوت‌های زیستی در این مسیر اهمیت بالایی دارد.
- با ترکیب داده‌های ژنتیکی و توصیه‌های بهداشتی، می‌توان راهکارهایی برای شناسایی و درمان زودهنگام چالش‌های حرکتی ارائه داد.
این مطالعه در نشریه Nature Human Behaviour منتشر شده است.
