گروهی از پژوهشگران با کار بر روی نوعی جلبک ریزآبی به نام اسپیرولینا (Spirulina)، موفق به تغییر ترکیبات زیست‌فعال این مکمل رایج سلامتی شدند. آن‌ها توانستند ویتامین B12 زیستی مشابه آنچه در گوشت گاو یا شیر یافت می‌شود را به اسپیرولینا اضافه کنند، بدون اینکه ردپای کربنی بر جای بگذارند.
دکتر «آصاف تزاخور» از دانشگاه رایشمن، که رهبری این پروژه چندملیتی را بر عهده داشت، گفت:
«این اولین باری است که ویتامین B12 زیستی فعال در اسپیرولینا شناسایی شده است.»
اهمیت ویتامین B12 در سلامت انسان
کمبود B12: یک بحران خاموش جهانی
کمبود ویتامین B12 می‌تواند منجر به کم‌خونی، آسیب عصبی و تأخیر در رشد شود. نرخ کمبود این ویتامین در برخی مناطق بسیار بالاست:
- ۴۰ درصد در آمریکای لاتین
- ۷۰ درصد در بخش‌هایی از آفریقا
- تا ۸۰ درصد در جنوب آسیا
افرادی که از غذاهای حیوانی پرهیز می‌کنند، در معرض بیشترین خطر کمبود این ویتامین قرار دارند. زیرا گیاهان قادر به تولید کوبالامین (فرم زیستی B12) نیستند.
مشکل اسپیرولینا در گذشته
اسپیرولینای معمولی عمدتاً حاوی شبه B12 (pseudo‑B12) است، مولکولی شبیه به B12 واقعی که بدن انسان نمی‌تواند از آن استفاده کند.
فناوری نوری برای تولید B12 فعال در اسپیرولینا
تغییر ژنتیکی بدون دستکاری ژن
محققان در پروژه‌ای در ایسلند با استفاده از نور LED تنظیم‌شده، ژن‌های اسپیرولینا را به گونه‌ای تحریک کردند تا متیل‌کوبالامین، فرم فعال B12 قابل جذب برای انسان، تولید کند.
نکته قابل‌توجه این است که هیچ گونه دستکاری ژنتیکی صورت نگرفته و تنها از طیف نوری برای تحریک مسیرهای متابولیکی بومی استفاده شده است.
مقدار ویتامین تولیدشده
در آزمایشگاه مشخص شد که این اسپیرولینای جدید حاوی ۱٫۶۴ میکروگرم B12 فعال در هر ۱۰۰ گرم پودر خشک است. این میزان حتی از گوشت گاو (که معمولاً بین ۰٫۷ تا ۱٫۵ میکروگرم در ۱۰۰ گرم دارد) بیشتر است.
بیش از ۹۸ درصد از B12 موجود در این اسپیرولینا از نوع فعال است و نه شبهB12، که مانع دیرینه برای کاربرد غذایی میکروجلبک‌ها را از بین می‌برد.
معرفی «اسپیرولینای کنترل‌شده نوری» (PCS)
فناوری پایدار در تولید
- سیستم بسته‌ای که از آلودگی جلوگیری می‌کند
- دمای کنترل‌شده حدود ۳۱ درجه سانتی‌گراد
- تأمین دی‌اکسیدکربن از منابع زمین‌گرمایی
- برق مصرفی از منابع تجدیدپذیر (هیدرو و زمین‌گرمایی)
این عوامل باعث شده‌اند که تولید PCS کربن خنثی باقی بماند.
ترکیب تغذیه‌ای PCS
در هر ۱۰۰ گرم اسپیرولینا PCS، ترکیبات زیر موجود است:
- ۲۷ گرم پروتئین
- ۰٫۰۳ گرم آهن
- بدون چربی، بدون کلسترول و بدون نمک
این ترکیب آن را به گزینه‌ای عالی برای رژیم‌های قلب‌دوست تبدیل می‌کند.
مزایای زیست‌محیطی جایگزینی گوشت با PCS
مقایسه انتشار کربن
تولید هر کیلوگرم گوشت گاو به‌طور متوسط ۶۰ کیلوگرم گاز گلخانه‌ای تولید می‌کند. در مقابل، تولید معادل اسپیرولینا PCS بدون ردپای کربنی است. جایگزینی تنها یک کیلو گوشت با PCS می‌تواند بیش از ۶۰ کیلوگرم دی‌اکسیدکربن را کاهش دهد.
ظرفیت تولید ملی در ایسلند
محققان تخمین زده‌اند که اگر برق فعلی صنایع سنگین به تولید PCS اختصاص یابد، ایسلند می‌تواند ۲۷۸ هزار تن در سال تولید کند. این مقدار می‌تواند نیاز روزانه B12 برای نزدیک به ۱۴ میلیون کودک نوپا را تأمین کند.
کاربردهای عملی و اثرات سیاست‌گذاری
پتانسیل در مناطق محروم
با توجه به اینکه سیستم تولید PCS بسته، ماژولار و مقاوم به شرایط سخت است، می‌توان آن را در مناطقی با خاک ضعیف، بارندگی کم یا زمین محدود مانند بخش‌هایی از آفریقا، آسیا و خاورمیانه راه‌اندازی کرد.
تأثیر بر سیاست غذایی
اگر این فناوری در مقیاس گسترده به اثبات برسد، ممکن است دولت‌ها اسپیرولینا را به‌عنوان یک محصول استراتژیک غذایی طبقه‌بندی کرده، آن را مشمول یارانه و برنامه‌های خرید برای مدارس، بیمارستان‌ها یا نهادهای بشردوستانه کنند.
گام بعدی: آزمایش‌های بالینی و پذیرش عمومی
اثربخشی و جذب انسانی
گروه‌های پزشکی اکنون در حال طراحی آزمایش‌هایی هستند که:
- نشان دهند ویتامین B12 موجود در PCS چقدر توسط بدن جذب می‌شود
- تأثیر آن بر نشانگرهای خونی و عملکرد عصبی
- میزان پذیرش طعم و ظاهر آن توسط مصرف‌کنندگان، به‌ویژه کودکان
بهبود ظاهر و طعم
رنگ و بوی خاص اسپیرولینا ممکن است برای برخی افراد خوشایند نباشد. راهکارهایی مانند میکروکپسول‌سازی یا استخراج جزئی می‌توانند ظاهر آن را تغییر دهند بدون اینکه ارزش غذایی کاهش یابد.
نتیجه‌گیری
این پژوهش نشان می‌دهد که اسپیرولینا کنترل‌شده با نور می‌تواند سطوح مطلوبی از ویتامین B12 فعال تولید کند و راهی پایدار، مقرون‌به‌صرفه و سالم برای کاهش وابستگی به منابع حیوانی فراهم آورد. این نوآوری نقطه تلاقی نادری میان زیست‌فناوری، تغذیه عمومی و سیاست‌های غذایی جهانی است.
این مطالعه در نشریه Discover Food منتشر شده است.
