گفتار کودکانه یا Child-directed speech که با نام آشنای «صحبت کودکانه» نیز شناخته می‌شود، نقش بسیار مهمی در رشد و یادگیری انسان ایفا می‌کند. در سراسر دنیا، مراقبان و والدین از شیوه‌های گفتاری ویژه و تغییریافته برای صحبت با نوزادان و کودکان استفاده می‌کنند.
این الگوهای گفتاری اصلاح‌شده به ذهن‌های نوپا کمک می‌کند تا واژگان، ساختار زبان و شیوه برقراری ارتباط را بهتر جذب کنند. اما سؤال اساسی اینجاست:
- این رفتار از کجا سرچشمه گرفته است؟
- آیا می‌تواند ریشه در اجداد نخستین ما داشته باشد؟
تحقیقی جدید که توسط محققانی از دانشگاه زوریخ، دانشگاه نوشاتل و شماری از پژوهشگران اروپایی و آمریکایی انجام شده، پاسخ‌های جالبی در این زمینه ارائه می‌دهد.
گفتار کودکانه در انسان و میمون‌های بزرگ
بررسی در میمون‌ها و انسان‌های مختلف
در این پژوهش، تیم تحقیقاتی رفتار صوتی گونه‌های مختلفی از بونوبوها، شامپانزه‌ها، گوریل‌ها و اورانگوتان‌ها را در طبیعت بررسی کرد. همچنین داده‌هایی از نوزادان انسان در فرهنگ‌های متنوع مانند شیپیبو-کونیبو، کاکت، چینتانگ و تواتچین نیز در این تحقیق لحاظ شد.
روش تحقیق
برای ارزیابی نحوه ارتباط، رفتار صوتی در بازه‌های زمانی دو دقیقه‌ای تحلیل شد. هر نمونه صوتی به سه دسته تقسیم شد:
- گفتار مستقیم به نوزاد
- گفتار محیطی (صحبت‌هایی که نوزاد می‌شنود اما خطاب به او نیست)
- فعالیت صوتی کلی
محققان با دقت، حرکات و صداهای افراد اطراف نوزادان را مستندسازی کردند.
انسان‌ها، پیشتاز گفتار کودکانه
تفاوت چشمگیر میان انسان و میمون‌ها
نتایج نشان داد که رفتار مراقبتی انسان از نظر گفتار مستقیم به نوزاد، به شکل قابل‌توجهی با نزدیک‌ترین خویشاوندان ما در قلمرو حیوانات تفاوت دارد. نوزادان انسان در محیطی پر از ورودی‌های صوتی قرار دارند که:
- بسیار پرشمار
- و کاملاً ویژه و متناسب با خود آن‌ها طراحی شده است
این میزان توجه گفتاری، به احتمال زیاد در یادگیری سریع‌تر و مؤثرتر زبان کمک می‌کند.
مادران انسان در صدر
حتی زمانی که فقط بر گفتار مادران تمرکز شد، تفاوت چشمگیر بود. مادران انسان بسیار بیشتر از مادران میمون با فرزند خود صحبت می‌کنند. میزان تفاوت میان مادران انسان و بونوبو بیش از ۴۰۰ برابر بود.
در بیشتر اوقات، گفتار در اطراف نوزادان انسان به طور مستقیم برای آن‌ها بیان می‌شود، درحالی‌که در میمون‌ها تقریباً هیچ ارتباط هدفمندی از این نوع وجود ندارد.
این مسئله نشان می‌دهد که انسان‌ها احتمالاً راهکار ویژه‌ای برای آموزش زبان ابداع کرده‌اند که بر گفتار مستقیم به نوزاد استوار است.
فقط گفتار مستقیم نیست
گفتار محیطی در میان گونه‌ها
گفتار محیطی، همان صداهایی است که نوزاد می‌شنود اما مستقیماً به او گفته نمی‌شود. این نوع ورودی صوتی در میان انسان‌ها، شامپانزه‌ها و بونوبوها تقریباً در سطحی مشابه است.
این گونه‌ها در محیط‌های اجتماعی فعال‌تری زندگی می‌کنند، جایی که نوزادان مکالمات یا صداهای اطراف را می‌شنوند.
اورانگوتان‌ها در انزوا
اورانگوتان‌ها اما کمتر در معرض گفتار محیطی قرار دارند که کاملاً با سبک زندگی انفرادی‌تر آن‌ها سازگار است. در زیستگاه این گونه، تعداد افراد کمتری در اطراف حضور دارند که بتوانند اصوات تولید کنند.
از آنجا که گفتار مستقیم در میمون‌ها کمیاب است، آن‌ها احتمالاً بیشتر به شنیدن گفتار محیطی متکی هستند. این ورودی پس‌زمینه‌ای می‌تواند در یادگیری الگوهای ارتباطی به آن‌ها کمک کند، حتی اگر آموزش مستقیمی در کار نباشد.
گفتار کودکانه، سکوی جهش تکاملی انسان
تحولی در تاریخ تکاملی
داده‌های تحقیق حاکی از یک تغییر تکاملی چشمگیر است. نویسندگان در مقاله خود می‌نویسند:
«یافته‌های ما نشان می‌دهد تمایل به گفتار مستقیم با نوزادان… در خط تکاملی انسان به طرز قابل‌توجهی گسترش یافته است.»
یکی از دلایل این امر، نیاز به انتقال ارتباطات آموختنی است. برخلاف میمون‌ها، زبان انسان بسیار انعطاف‌پذیر است و به آموزش نیاز دارد. گفتار کودکانه به کودکان کمک می‌کند تا واژه‌ها، لحن و مفهوم را آسان‌تر درک کنند.
نقش پررنگ‌تر حرکات در میمون‌ها
جالب آنکه اشارات بدنی ممکن است در میمون‌های بزرگ نقش بیشتری داشته باشد. حرکات تکراری در این گونه‌ها، برخی ویژگی‌های گفتار کودکانه انسان را بازتاب می‌دهد.
این یافته‌ها نشان می‌دهد روش‌های گفتاری و حرکتی آموزش ممکن است به‌صورت موازی تکامل یافته باشند.
آیا انسان تنها است؟ نه دقیقاً
ارتباط با نوزاد در دیگر گونه‌ها
گونه‌های دیگری نیز ارتباط ویژه با نوزادان برقرار می‌کنند. برای مثال:
- دلفین‌ها هنگام نزدیک شدن به بچه‌ها لحن خود را تغییر می‌دهند.
- خفاش‌ها صداهای ویژه‌ای برای بچه‌هایشان تولید می‌کنند.
- گربه‌ها و میمون‌ها نیز از آواهای خاص برای صدا زدن یا آرام کردن نوزادان بهره می‌برند.
اما این ارتباطات معمولاً اهداف متفاوتی دارند؛ مانند شناسایی، آرام‌سازی یا پیدا کردن نوزاد. فقط در انسان است که این الگوهای صوتی، به شکلی مستقیم با یادگیری زبان پیچیده گره خورده است.
مطالعه میمون‌ها برای شناخت بهتر انسان
مسیرهای تازه پژوهش
این مطالعه افق‌های جدیدی گشوده است. پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند بررسی شود:
- چه کسانی در جوامع میمونی، گفتار محیطی تولید می‌کنند (خواهر و برادر، مادر یا سایرین)
- و آیا این موضوع در روند یادگیری تأثیرگذار است؟
همچنین خواستار مطالعات عمیق‌تر درباره اشارات حرکتی میمون‌ها به نوزادان شده‌اند.
«حوزه ارتباطات حرکتی می‌تواند زمینه سودمندی برای تحقیقات آینده باشد.»
این تحقیق به‌روشنی نشان می‌دهد گفتار کودکانه ممکن است برای تقویت یادگیری زبان در انسان تکامل یافته باشد. اجداد ما احتمالاً با ارتباطات پس‌زمینه‌ای آغاز کردند و با پیچیده‌تر شدن زبان، به سمت گفتار هدفمند و اختصاصی‌تر برای نوزادان حرکت کردند.
نتیجه‌گیری
با مقایسه شیوه گفتار گونه‌ها با نوزادان، یا حتی فقدان گفتار در برخی از آن‌ها، می‌توان تصویر روشن‌تری از قدرت و ویژگی منحصربه‌فرد زبان انسانی به دست آورد.
این پژوهش در مجله Science Advances منتشر شده است.
