با اعلام سرمایه‌گذاری‌های عظیم شرکت‌هایی مانند آمازون و مایکروسافت در حوزه هوش مصنوعی و اخراج هزاران نفر از کارکنان، پرسش همیشگی دوباره مطرح شده است: هوش مصنوعی بیشترین تأثیر را بر چه گروهی خواهد گذاشت؟ آیا تازه‌واردان به بازار کار بیشترین آسیب را خواهند دید یا کارکنان باتجربه و پرهزینه قربانی خواهند شد؟
مدیرعامل آمازون، اندی جسّی، ماه گذشته اعلام کرد که انتظار دارد استفاده از هوش مصنوعی طی چند سال آینده باعث کاهش نیروی کار این شرکت شود. این اظهارنظر، ترس بسیاری از کارکنان مبنی بر جایگزینی آن‌ها با فناوری را تأیید کرد. دو هفته بعد، مایکروسافت نیز اعلام کرد که حدود ۹ هزار نفر (معادل ۴ درصد از نیروی کارش) را اخراج خواهد کرد، موضوعی که نگرانی‌ها را دوچندان کرد.
آیا کارکنان رده پایین بیشترین آسیب را خواهند دید؟
وظایف ساده‌تر، قربانی آسان‌تر
برخی متخصصان معتقدند که هوش مصنوعی بیش از همه بر کارکنان سطح ابتدایی تأثیر خواهد گذاشت؛ زیرا وظایف آن‌ها ساده‌تر است و به‌راحتی می‌توان آن‌ها را خودکارسازی کرد. مدیرعامل شرکت هوش مصنوعی Anthropic، داریو آمودئی، در مصاحبه‌ای با Axios هشدار داد که طی پنج سال آینده ممکن است نیمی از موقعیت‌های شغلی سطح ابتدایی در بخش‌های اداری توسط هوش مصنوعی حذف شوند.
افزایش نرخ بیکاری در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی – حتی اگر ارتباط مستقیم آن با هوش مصنوعی هنوز اثبات نشده باشد – نگرانی‌ها را بیشتر کرده است.
آیا کارکنان باسابقه در معرض خطر بیشتری هستند؟
پیش‌بینی‌هایی متفاوت از سوی بزرگان صنعت
برخی از چهره‌های برجسته در صنعت فناوری، نظر متفاوتی دارند. به‌گفته برد لایت‌کپ، مدیر عملیات شرکت OpenAI، فناوری می‌تواند بیشتر برای کارکنان باتجربه‌ای که به روتین‌های مشخص عادت دارند، تهدیدآمیز باشد. او در رویدادی از نیویورک تایمز بیان کرد که این دسته از کارکنان ممکن است با مشکلات بیشتری مواجه شوند.
پیامدهای عمیق اقتصادی و اجتماعی
این سؤال که دقیقاً کدام گروه در معرض بیشترین خطر است، پیامدهای گسترده‌ای دارد. اگر کارکنان رده‌پایین بیشترین خطر را دارند، باید درباره ساختار و ارزش تحصیلات دانشگاهی بازنگری شود. اما اگر افراد باتجربه و باحقوق بالا در معرض تهدید هستند، پیامدهایی چون بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی دور از انتظار نخواهد بود.
نگرانی‌های دولت‌ها درباره مالیات و رفاه اجتماعی
دیوید فرلانگر، معاون شرکت پژوهشی گارتنر، هشدار داد که اگر کارکنان باتجربه شغل خود را از دست دهند، سؤالات مهمی مطرح خواهد شد: آن‌ها چه خواهند کرد؟ چگونه تأمین مالی خواهند شد؟ چه اثری بر درآمدهای مالیاتی خواهد داشت؟ او معتقد است که دولت‌ها باید از هم‌اکنون به این مسائل بیندیشند.
آیا هوش مصنوعی، مدیران بهتری می‌سازد؟
بررسی تأثیرات در صنایع مختلف
بررسی داده‌ها نشان می‌دهد که در صنایعی که هوش مصنوعی سریع‌تر وارد شده، کارکنان سطح ابتدایی بیش از دیگران تحت تأثیر قرار گرفته‌اند. برای مثال، داده‌های شرکت ADP نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۳ استخدام کارکنان دارای کمتر از دو سال تجربه در حوزه فناوری اطلاعات، پس از رسیدن به اوج، بین ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش یافته است. در بخش خدمات مشتری نیز روندی مشابه دیده می‌شود.
-
- Drew Shannon/New York Times
در مقابل، استخدام کارکنانی با بیش از دو سال تجربه در همین صنایع افزایش یافته است. این موضوع از نظر پژوهشگر دانشگاه استنفورد، رو یو چن، قابل‌توجه است.
هوش مصنوعی چگونه نقش کارکنان را تغییر داده است؟
پژوهشی در ایتالیا که اثرات موقتی ممنوعیت استفاده از ChatGPT را بررسی کرده، نشان می‌دهد که کارکنان باتجربه از هوش مصنوعی برای ارتقای نقش خود استفاده می‌کنند، در حالی که کارکنان تازه‌کار فقط برای انجام سریع‌تر وظایف ساده به آن تکیه دارند.
سارا بانا، یکی از نویسندگان این پژوهش، می‌گوید: «افرادی که در زمینه‌ای واقعاً مهارت دارند، معمولاً به جای تمرکز بر پروژه‌های خود، به دیگران کمک می‌کنند.» به اعتقاد او، هوش مصنوعی این گرایش را تقویت می‌کند و باعث می‌شود شرکت‌ها تعداد کمتری نیروی تازه‌کار، اما تعداد بیشتری نیروی میان‌رده استخدام کنند.
وقتی مهارت‌های ارزشمند دیگر ارزش ندارند
تجربه بالا، مانع نیست
دانیل لی، اقتصاددان MIT، هشدار می‌دهد که در برخی موارد، هوش مصنوعی ممکن است کارکنان باتجربه را بیش از کارکنان مبتدی به حاشیه براند. چرا؟ چون مهارت‌هایی که روزگاری ارزشمند بودند، حالا با هوش مصنوعی بدون دخالت انسان قابل استفاده شده‌اند. امروزه می‌توان بدون مهندس، کدنویسی کرد یا بدون وکیل، متن حقوقی نوشت.
لی می‌گوید: «اگر کسی بابت داشتن مهارتی خاص دستمزد می‌گیرد، ولی حالا هوش مصنوعی می‌تواند آن مهارت را بدون انسان ارائه دهد، این برای فرد باتجربه خبر بدی است.»
کاهش نیاز عمومی به نیروی کار
با اینکه این تغییر الزاماً به نفع کارکنان کم‌تجربه نیست، اما لی معتقد است افزایش بیکاری در میان فارغ‌التحصیلان جدید، به این دلیل است که کارفرمایان در عصر هوش مصنوعی به نیروی کار کمتری نیاز دارند. کاهش کلی استخدام، بیشترین آسیب را به کسانی می‌زند که هنوز وارد بازار کار نشده‌اند.
تجربه از بازار واقعی: کاهش نیاز به وکلای قراردادی
رابرت پلاتکین، شریک یک شرکت حقوقی کوچک در حوزه مالکیت فکری، می‌گوید دیگر نیازی به برخی وکلای قراردادی باتجربه ندارد، چون امروزه می‌تواند با استفاده از هوش مصنوعی، درخواست‌های ثبت اختراع را خودش تهیه کند. این درخواست‌ها پیش‌تر توسط وکلا نوشته می‌شد و او فقط آن‌ها را بازبینی می‌کرد.
پلاتکین می‌گوید: «در استفاده از هوش مصنوعی برای تهیه درخواست‌های ثبت اختراع به مهارت بالایی دست یافته‌ام و همین موضوع نیاز ما به وکلای قراردادی را کاهش داده است.»
شرکت‌های پیشرو در کاهش استخدام و اخراج باتجربه‌ها
برخی شرکت‌های پیشگام در استفاده از هوش مصنوعی نیز هم نیروی جدید استخدام نمی‌کنند، هم کارکنان باتجربه را اخراج می‌کنند. شرکت‌هایی مانند گوگل، متا و آمازون از سال ۲۰۲۲ اخراج‌هایی را اجرا کرده‌اند. مایکروسافت نیز دو ماه پیش از اخراج ۹ هزار نفر، حدود ۶ هزار نفر – عمدتاً مهندسان نرم‌افزار – را کنار گذاشت. در موج اخراج‌های بعدی، بسیاری از مدیران میانی نیز حذف شدند.
ارزش تجربه پایین‌تر، انعطاف‌پذیری مهم‌تر
تجربه دیگر معیار نهایی نیست
گیل لوریا، تحلیل‌گر بانک سرمایه‌گذاری D.A. Davidson، می‌گوید یکی از دلایل اخراج‌ها، حفظ حاشیه سود برای تأمین هزینه‌های سنگین سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی است. دلیل دیگر این است که کارکنان در همه سطوح مهارتی، قابل جایگزینی با هوش مصنوعی هستند، به‌ویژه آن‌هایی که مقاومت نشان می‌دهند.
لوریا می‌گوید: «مایکروسافت خوب می‌داند که چه کسی ارزش‌افزوده دارد، چه کسی حقوق بالایی می‌گیرد، چه کسی سازگار است، چه کسی مقاومت می‌کند.»
قدرت در سازگاری با فناوری نهفته است
هارپر رید، مدیرعامل شرکت 2389 Research که در حوزه هوش مصنوعی خودران فعالیت دارد، می‌گوید: «کاهش هزینه‌ها با اخراج ارزان‌ترین کارمند انجام نمی‌شود، بلکه با آموزش آن‌ها برای تبدیل شدن به کارمندانی باارزش‌تر حاصل می‌شود.»
نتیجه‌گیری: چه کسی جایگزین خواهد شد؟
هوش مصنوعی در حال بازتعریف ارزش کارکنان است. چه باتجربه باشید چه تازه‌وارد، توانایی سازگاری با ابزارهای نوین و استفاده هوشمندانه از آن‌ها، کلید بقا در دنیای جدید کاری خواهد بود. این فناوری نه‌تنها ساختار سازمانی شرکت‌ها را دگرگون می‌کند، بلکه شیوه ارزش‌گذاری روی مهارت‌ها را نیز به‌طور بنیادین تغییر می‌دهد.
