بیشتر مردم تصور می‌کنند که سرطان زمانی خطرناک می‌شود که تومور بیش از حد بزرگ شود. اما حقیقت این است که مشکل اصلی زمانی رخ می‌دهد که سرطان در بدن پخش شود. این فرایند که متاستاز نام دارد، عامل اصلی مرگ‌ومیر ناشی از سرطان است. مسئله فقط وجود تومور در یک نقطه نیست؛ بلکه تومورهای جدیدی که در مغز، استخوان یا ریه تشکیل می‌شوند بیشترین آسیب را ایجاد می‌کنند.
کشف جدید: نقش رگ‌های خونی در گسترش سرطان
پژوهشگران اخیراً به یافته‌ای شگفت‌انگیز دست یافته‌اند: ممکن است این خود سلول‌های سرطانی نباشند که تصمیم می‌گیرند پخش شوند، بلکه مسیر عبور آنها از بدن این تغییر را رقم می‌زند. فشرده شدن سلول‌ها در رگ‌های خونی ریز می‌تواند آنها را به نسخه‌ای تهاجمی‌تر تبدیل کند.
آزمایش سلول‌های سرطانی در فضاهای تنگ
رگ‌های خونی ما در بخش‌هایی بسیار باریک می‌شوند، به‌خصوص در مویرگ‌ها که فقط کمی از اندازه سلول‌های خونی بزرگ‌تر هستند. تیمی از پژوهشگران یک دستگاه آزمایشگاهی طراحی کردند که عملکرد این رگ‌ها را شبیه‌سازی می‌کند تا ببینند سلول‌های سرطانی در چنین شرایطی چه رفتاری نشان می‌دهند.
در این آزمایش از سلول‌های ملانوم (سرطان پوست) استفاده شد؛ سلول‌هایی که به سرعت و با شدت پخش می‌شوند. این دستگاه از پلاستیک نرم ساخته شده و کانال‌هایی به عرض تنها پنج میکرومتر داشت – بسیار باریک‌تر از قطر موی انسان. وقتی سلول‌ها از این کانال‌ها عبور داده شدند، تغییرات عجیبی مشاهده شد.
سلول‌ها تحت فشار دوباره برنامه‌ریزی می‌شوند
دکتر جولیا سیلوانی، نویسنده اصلی مطالعه و طراح این دستگاه در «مرکز ملی ساخت استرالیا»، توضیح می‌دهد:
«تنها ۱۵ دقیقه پس از عبور از باریک‌ترین کانال‌ها، سلول‌های ملانوم تغییر شکل پیدا کردند. زمانی که این سلول‌ها را بررسی کردیم، پروتئین‌هایی شناسایی شد که با گسترش سرطان و رفتار شبه‌سلول‌های بنیادی مرتبط بودند. این نشان می‌دهد فشار مکانیکی سلول‌ها را وادار می‌کند وارد حالت جدیدی شوند.»
سلول‌های سرطانی با رفتار مشابه سلول‌های بنیادی می‌توانند راحت‌تر تکثیر شوند و در محیط‌های مختلف زنده بمانند. همین امر احتمال تشکیل تومورهای جدید در نقاط دیگر بدن را افزایش می‌دهد.
آزمایش روی حیوانات: سلول‌های فشرده، تهاجمی‌تر می‌شوند
برای بررسی اثر این تغییرات در یک سیستم زنده، پژوهشگران سلول‌های «فشرده‌شده» را به موش‌های با سیستم ایمنی ضعیف تزریق کردند و نتایج را با موش‌هایی که سلول‌های عادی دریافت کرده بودند مقایسه نمودند.
پس از ۳۰ روز، نتیجه کاملاً واضح بود: موش‌هایی که سلول‌های فشرده‌شده دریافت کرده بودند، تومورهای بسیار بیشتری در ریه، استخوان و مغز ایجاد کردند. این نشان می‌دهد فشرده شدن، سلول‌ها را تهاجمی‌تر و مستعد گسترش می‌کند.
فشار مکانیکی و تغییر شکل سلول‌های سرطانی
این کشف تازه از فرضیه‌ای قدیمی پشتیبانی می‌کند: فشار مکانیکی می‌تواند ماهیت سلول‌های سرطانی را تغییر دهد. اما اکنون مدرک تجربی محکمی برای این ادعا وجود دارد.
پروفسور کریس کیلیان، همکار این پژوهش، می‌گوید:
«این نتایج مسیرهای تازه‌ای برای پیش‌بینی و درمان سرطان باز می‌کند، چون می‌توان نیروهای مکانیکی که باعث متاستاز می‌شوند را هدف قرار داد.»
مسیرهای جدید برای تشخیص و درمان
- تشخیص دقیق‌تر: در آینده می‌توان از روش‌های تصویربرداری مانند MRI برای شناسایی بخش‌های بدن با تراکم بالای مویرگ‌ها استفاده کرد. این نقاط ممکن است محل بالقوه شروع متاستاز باشند.
- پایش بیماران: پزشکان می‌توانند این نواحی را با دقت بیشتری تحت نظر بگیرند یا روش‌هایی برای کاهش خطر فشرده‌شدن سلول‌ها پیدا کنند.
- آزمایش سلول‌های شناور: با بررسی سلول‌های سرطانی موجود در خون بیمار، می‌توان احتمال تغییر شکل آنها تحت فشار و احتمال گسترش سرطان را پیش‌بینی کرد.
پروفسور کیلیان اضافه می‌کند:
«قبلاً تصور می‌شد فقط تعداد اندکی از سلول‌ها توانایی مهاجرت از تومور اولیه را دارند. اما حالا می‌دانیم فشرده شدن خود می‌تواند این سلول‌ها را به همان نوع نادر و خطرناک تبدیل کند. این دیدگاه جدید می‌تواند طراحی استراتژی‌های درمانی را متحول کند.»
شواهد در سایر سرطان‌ها
هرچند بیشتر این پژوهش روی ملانوم انجام شد، اما محققان معتقدند اثر فشرده‌سازی در سرطان‌های دیگر هم وجود دارد. آزمایش‌های اولیه در سرطان سینه نیز نتایج امیدوارکننده‌ای داشته‌اند و آزمایش‌های گسترده‌تری برای انواع تومورها در راه است.
دکتر سیلوانی می‌گوید:
«تماشای رشد این ایده از یک جرقه ذهنی تا کشفی واقعی الهام‌بخش بود. این تجربه نشان داد که وقتی مهندسی و زیست‌شناسی در کنار هم قرار می‌گیرند چه دستاوردهای بزرگی می‌توان به‌دست آورد.»
جمع‌بندی
این کشف به معنای یافتن درمان قطعی سرطان نیست، اما نگاه تازه‌ای به فرایند گسترش آن ارائه می‌دهد و می‌تواند راه را برای روش‌های نوین درمان و پیشگیری هموار کند. پژوهش کامل این مطالعه در ژورنال معتبر Nature Communications منتشر شده است.
اگر به حوزه سلامت و پیشگیری از سرطان علاقه‌مندید، این مطلب را با دوستان و خانواده به اشتراک بگذارید تا آگاهی بیشتری درباره نقش رگ‌های خونی در گسترش سرطان پیدا کنند.
