جمعیت آفریقا تا سال ۲۰۵۰ به حدود ۲.۵ میلیارد نفر خواهد رسید؛ یعنی میلیون‌ها دهان بیشتر برای سیر کردن. اما چالش بزرگ این است که بخش کشاورزی در حال حاضر نزدیک به یک‌سوم از آلودگی‌های آب‌وهوایی جهان را ایجاد می‌کند. در آفریقا نیز این میزان از سال ۲۰۰۰ تاکنون بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته است.
افزایش تولید غذا همیشه به معنای افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای نیست، اما اغلب چنین اتفاقی می‌افتد. سؤال اینجاست: آیا می‌توان بدون آلوده‌تر کردن زمین، غذای بیشتری تولید کرد؟ پاسخ مثبت است.
گسترش زمین‌های کشاورزی در آفریقا
در مناطق شرق و مرکز آفریقا، رشد سریع انتشار گازها ناشی از گسترش زمین‌های زراعی و افزایش دام‌ها بوده است. در مقابل، برخی مناطق با بهبود مدیریت خاک و توسعه شهری، توانسته‌اند سرعت این رشد را کاهش دهند.
اما در مجموع فشار بر زمین در حال افزایش است. رشد جمعیت و تقاضای بیشتر برای غذا، به معنای فشار بیشتر بر اکوسیستم‌هاست. در میان این مناطق، یکی از حیاتی‌ترین زیست‌بوم‌های زمین یعنی حوضه کنگو قرار دارد.
این جنگل بارانی استوایی که پس از آمازون، دومین جنگل بزرگ جهان است، سالانه میلیون‌ها هکتار از وسعت خود را از دست می‌دهد. هر درختی که برای کاشت کاکائو یا دامداری قطع می‌شود، نه‌تنها کربن بیشتری را وارد جو می‌کند بلکه معیشت خانواده‌های محلی را نیز تهدید می‌کند.
در نگاه اول، نجات جنگل‌ها و افزایش تولید غذا غیرممکن به نظر می‌رسد، اما واقعیت چیز دیگری است.
هیچ راه‌حل واحدی برای تمام آفریقا وجود ندارد
پژوهشی از سوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) انجام شد که پیام آن روشن اما واقع‌گرایانه بود: «آفریقا یکی نیست، بلکه مجموعه‌ای از آفریقاهاست.»
به عبارت دیگر، هر منطقه نیاز به راه‌حل‌های متفاوتی دارد، و خبر خوب این است که بسیاری از این راه‌حل‌ها از همین حالا وجود دارند.
منابع اصلی انتشار در کشاورزی آفریقا
سه منبع اصلی انتشار در کشاورزی آفریقا عبارت‌اند از: جنگل‌ها، شالیزارها، و دامداری‌ها. در مناطق جنگلی، مهم‌ترین اقدام توقف جنگل‌زدایی است؛ با ایجاد انگیزه مالی برای حفظ درختان.
- تعیین حقوق روشن برای مالکان زمین
- استفاده از روش‌های کشاورزی تلفیقی (درختان + محصولات زراعی)
- پرداخت برای حفاظت از محیط زیست
این اقدامات می‌توانند جنگل‌ها را حفظ کنند و هم‌زمان درآمد جوامع محلی را افزایش دهند.
چالش متان در شالیزارها
در شالیزارهایی که همواره زیر آب هستند، متان به‌عنوان یکی از خطرناک‌ترین گازهای گلخانه‌ای تولید می‌شود، زیرا گرمای بسیار بیشتری نسبت به دی‌اکسیدکربن در جو نگه می‌دارد.
روش نوینی به نام خشک‌سازی و غرقابی متناوب (AWD) می‌تواند کمک‌کننده باشد. در این روش، کشاورزان اجازه می‌دهند زمین بین آبیاری‌ها کمی خشک شود. نتایج آزمایش‌های اخیر نشان داده است که این روش می‌تواند تا ۳۰ درصد مصرف آب را کاهش دهد و انتشار متان را تا ۴۷ درصد پایین آورد، بدون اینکه از میزان محصول کاسته شود.
دامداری و گازهای گلخانه‌ای
در بخش دامداری، متان حاصل از گوارش دام‌ها منبع اصلی آلودگی است. سلامت بهتر دام‌ها و تغذیه غنی‌تر می‌تواند راه‌حل باشد.
با استفاده از علوفه‌های سرشار از نیتروژن، مکمل‌های معدنی، آب سالم، و مراقبت دامپزشکی منظم، کشاورزان می‌توانند از تعداد کمتر دام، شیر یا گوشت بیشتری به‌دست آورند. این مدل هم‌اکنون در بخش‌هایی از شرق آفریقا و منطقه ساحل (Sahel) موفق بوده است.
«راه‌حل‌های ترکیبی اقلیم + درآمد در پروژه‌های آزمایشی موفق بوده‌اند و استقبال گسترده‌ای میان جوامع محلی، به‌ویژه در مناطق خشک و کم‌منبع ایجاد کرده‌اند.»
انتشار پیش و پس از برداشت محصول
بخش قابل توجهی از انتشار گازها مربوط به مراحل قبل و بعد از برداشت است، ازجمله تولید کود، ذخیره و حمل‌ونقل مواد غذایی، و ضایعات.
تولید کود باعث افزایش بهره‌وری محصولات می‌شود، اما ساخت آن انرژی زیادی می‌برد. برای مثال، تولید هر تن آمونیاک – ماده اصلی اکثر کودها – حدود ۲.۴ تا ۲.۹ تن دی‌اکسیدکربن آزاد می‌کند.
دو راه برای کاهش این اثر وجود دارد:
- تولید کود به روش‌های پاک‌تر
- استفاده هدفمندتر از کود در مزرعه (شامل آزمایش خاک، استفاده از کمپوست و مصرف دقیق در زمان مناسب)
راه‌حل‌هایی برای کاهش اتلاف مواد غذایی
اتلاف مواد غذایی یکی از مشکلات پنهان اما جدی در آفریقاست. در برخی زنجیره‌های تأمین، تا ۳۰ درصد مواد غذایی بین مزرعه و بازار از بین می‌روند. این یعنی هدر رفت آب، انرژی و نیروی کار.
خوشبختانه، راهکارهای ساده‌ای مانند اتاق‌های سرد خورشیدی اشتراکی، جعبه‌های تهویه‌دار، مرتب‌سازی در مزرعه، جاده‌های قابل عبور و اطلاعات لحظه‌ای بازار توانسته‌اند تفاوت چشمگیری ایجاد کنند. شرکت ColdHubs در نیجریه، تنها در یک سال، هزاران تُن محصول را از فساد نجات داده است.
حمل‌ونقل و انتخاب‌های مصرف‌کنندگان
بیشتر مواد غذایی در آفریقا توسط کامیون‌ها جابه‌جا می‌شوند. برای کاهش اثرات زیست‌محیطی این سیستم باید حمل‌ونقل کارآمدتر شود؛ با بارگیری هوشمند، کاهش سفرهای بدون بار، بهبود سیستم سرمایش، و استفاده از قطارهای برقی در صورت امکان.
حتی تغییرات کوچک مانند چیدمان بهتر بار کامیون‌ها می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر کاهش انتشار داشته باشد.
در نهایت، رفتار مصرف‌کنندگان نیز اهمیت زیادی دارد. انتخاب محصولات فصلی، خرید از تولیدکنندگان محلی، اجتناب از بسته‌بندی‌های اضافی، و حمایت از برندهایی که شفافیت زیست‌محیطی دارند، همگی به کاهش انتشار گازها کمک می‌کنند.
راه‌حل‌ها در مرحله آزمایشی مانده‌اند
مشکل اصلی در آفریقا، گسترش محدود راه‌حل‌ها است. بسیاری از فناوری‌ها اثبات‌شده‌اند، اما هنوز در مرحله آزمایش باقی مانده‌اند.
برخی کشورها با گام‌های عملی پیش رفته‌اند. برای نمونه، کنیا در سال ۲۰۲۲ برنامه کود الکترونیکی (e-voucher) را برای افزایش بهره‌وری با کاهش هدررفت راه‌اندازی کرد. همچنین قانون تغییرات اقلیمی آفریقای جنوبی سقف انتشار برای بخش‌های مختلف را تعیین و برنامه‌های سازگاری را الزامی کرده است.
در سطح منطقه‌ای نیز بیش از ۳۰ کشور به ابتکار AFR100 پیوسته‌اند که هدف آن بازسازی ۱۰۰ میلیون هکتار زمین تا سال ۲۰۳۰ است.
آینده کشاورزی در آفریقا
با وجود این پیشرفت‌ها، چالش مالی همچنان بزرگ است. برای پاسخ‌گویی هم‌زمان به نیازهای اقلیمی و غذایی، سیستم‌های کشاورزی آفریقا باید تا سال ۲۰۳۰ سالانه بیش از ۵۰ میلیارد دلار سرمایه جذب کنند. این منابع باید به پروژه‌های مؤثر اختصاص یابد، از جمله شالیزارهای AWD، اتاق‌های سرد خورشیدی، کمپوست‌سازی، بهبود تغذیه دام و لجستیک کارآمد.
هر پروژه باید ارزش خود را در دو بعد کربن و اقتصاد اثبات کند: میزان کاهش انتشار، غذای نجات‌یافته، شغل‌های ایجادشده، و تأثیر بر زنان و جوانان.
بر اساس این پژوهش، اجرای این راه‌حل‌ها تنها در ۲۰ درصد از مزارع خانوادگی، می‌تواند دستاوردهای قابل توجهی برای اقلیم و معیشت به همراه داشته باشد.
با سیاست‌گذاری شفاف‌تر، لجستیک هوشمند و کشاورزی پایدار، می‌توان سیستم غذایی آفریقا را تقویت کرد. دانش و فناوری وجود دارد؛ آنچه نیاز داریم، اقدام سریع است.
این پژوهش در مجله علمی Frontiers of Agricultural Science and Engineering منتشر شده است.
اگر به آینده کشاورزی و پایداری علاقه دارید، این مقاله را با دوستانتان به اشتراک بگذارید یا دیدگاه خود را در بخش نظرات بنویسید. 🌱
نظری دارید؟
دیدگاه یا واکنش خود را با ما به اشتراک بگذارید؛ مشتاق شنیدن نظرات ارزشمند شما هستیم.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
