تکنیک‌های حافظه‌سازی (mnemonics) ابزارهایی مؤثر برای نهادینه‌سازی یادگیری تجربی هستند. این تکنیک‌ها با بهره‌گیری از فرآیند طبیعی حافظه در انسان، روش‌هایی تأثیرگذار برای آموزش و یادگیری ارائه می‌دهند. با اینکه اثربخشی این روش‌ها به طور گسترده‌ای پذیرفته شده است، هنوز درباره تأثیر آن‌ها بر یادگیری بلندمدت و حفظ مطالب، سؤالاتی مطرح است.
در مقابل، تحقیقات مختلفی اهمیت تکنیک‌های حافظه‌سازی را در ذخیره‌سازی اطلاعات نشان داده‌اند. این روش‌ها در یادآوری مطالب و افزایش توان تفکر مؤثر هستند. این مقاله به بررسی تکنیک‌های یادگیری با کمک حافظه‌سازی، میزان آگاهی دانشجویان از آن، روش‌های اصلی و نقش آن‌ها در آموزش می‌پردازد.
معرفی حافظه‌سازی: تکنیکی از دوران باستان
حافظه‌سازی، روشی هوشمندانه برای تقویت حافظه و نگهداری اطلاعات است. این روش که از دوران یونان باستان به صورت غیرمستقیم به ما منتقل شده، با ایجاد سرنخ‌های ذهنی یا تصویری، باعث بهبود عملکرد تحصیلی می‌شود.
مثال‌هایی ساده از تکنیک‌های رایج:
- تکنیک بند انگشتان: برای یادآوری ماه‌هایی با ۳۰ یا ۳۱ روز. برجستگی‌ها نشان‌دهنده ماه‌های ۳۱ روزه هستند.
- کلمه VIBGYOR: برای به‌خاطر سپردن رنگ‌های رنگین‌کمان (Violet, Indigo, Blue, Green, Yellow, Orange, Red).
ما اغلب از این روش‌ها بدون دانستن اصطلاح علمی آن‌ها استفاده کرده‌ایم. حالا زمان آن رسیده که به طور علمی با آن‌ها آشنا شویم.
تکنیک‌های حافظه‌سازی: ریشه‌های راهبرد یادگیری
۱. تکنیک کلمه کلیدی (Keyword Mnemonics)
استفاده از کلمات آشنا برای به خاطر سپردن مفاهیم ناآشنا با خلق تصویر ذهنی.
مثال: برای واژه acrophobia (ترس از ارتفاع)، از کلمه «acre» (هکتار) استفاده می‌کنیم و یک تصویر ذهنی می‌سازیم: اندازه‌گیری ارتفاع یک زمین.
۲. روش مکان‌یابی (Method of Loci)
ایجاد نقشه ذهنی از مکان آشنا و نسبت دادن آیتم‌ها به نقاط مختلف آن.
مثال: لیست خرید را با مسیر بازگشت از دانشگاه به خانه ارتباط دهید: فیس‌واش در ورودی، حوله روی پنجره اتوبوس، کرم صورت هنگام عبور از درب اصلی.
۳. پردازش معنایی (Semantic-Based Techniques)
ایجاد آهنگ، داستان یا شعر بر اساس اطلاعات آموزشی.
مثال: ساخت داستانی از محتوای درسی برای یادآوری بهتر.
۴. روش پیوندی (Link Method)
اتصال آیتم‌ها با تصاویر ذهنی زنجیروار، که یادآوری یکی باعث یادآوری بعدی می‌شود.
۵. مخفف‌سازی (Acronyms)
ایجاد کلمه جدید با حروف اول هر آیتم.
مثال: VIBGYOR برای رنگ‌ها.
۶. آکروستیک‌ها (Acrostics)
ساخت جمله‌ای با حروف اول هر واژه.
مثال: برای یادآوری جمله «انرژی نه خلق می‌شود نه از بین می‌رود»، حروف E, I, N, C, N, D را به صورت جمله‌ای می‌خوانیم.
۷. روش Pegword
استفاده از جفت عدد + واژه هم‌قافیه برای یادآوری
مثال: One = Sun, Two = Shoe
سپس، با استفاده از تصاویر ذهنی، اطلاعات به این اعداد متصل می‌شوند.
- One + Sun → اولین تابش خورشید
- Two + Shoe → جفت کفش
۸. سیستم آوایی (Phonetic System)
تبدیل اعداد به حروف صامت و سپس به واژه از طریق حروف صدادار
مثال: Manatee → ۳۲۱ (بدون در نظر گرفتن حروف صدادار)
بررسی تأثیر سه تکنیک رایج در تحقیقات
تکنیک کلمه کلیدی
مطالعه‌ای روی دانش‌آموزان دبیرستانی مرکز فناوری حرفه‌ای در دیتون (اوهایو) نشان داد که استفاده از سیستم Dean Vaughn Medical Terminology 350 (MT 350) باعث یادگیری مؤثرتر واژگان تخصصی پزشکی شد.
گروه A که از تکنیک‌های کلیدواژه همراه با تصویرسازی ذهنی استفاده کردند، عملکرد بسیار بهتری نسبت به گروه‌های حفظ‌کردنی و ترکیبی داشتند.
مثال:
- واژه یونانی: Gastr-
- سرنخ صوتی (Audionym): Gas truck
- تصویر ذهنی: کامیونی با مخزن شکم
- معنی: معده
روش مکان‌یابی (MoL)
در تحقیقی روی دانشجویان مقطع کارشناسی در کالج Goucher، استفاده از روش MoL برای یادآوری لیست خرید اثربخشی بالایی داشت.
دانشجویان بعد از مطالعه کتاب Moonwalking with Einstein، نقشه ذهنی از محیط دانشگاه خود ساختند و از آن برای یادآوری استفاده کردند.
نتایج:
- نمرات به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافت.
- خودارزیابی حافظه نیز بهبود یافت.
- استفاده از MoL باعث ارتقاء توانایی‌های فراشناختی دانشجویان شد.
پردازش معنایی
در آزمایش کلاسیک Craik & Tulving، واژه‌ها با سه نوع سؤال (نگارشی، آوایی و معنایی) ارائه شدند.
نتایج نشان داد که پردازش معنایی باعث یادآوری بیشتر نسبت به دو نوع دیگر شد.
مثال سؤال معنایی: «آیا این واژه در یک جمله با موضوع دوستی معنادار است؟»
→ نتایج نشان دادند که درک معنای واژه و ارتباط دادن آن با تجربه شخصی، عملکرد یادگیری را به شکل چشمگیری بهبود می‌بخشد.
آگاهی از تکنیک‌های حافظه‌سازی در بین دانشجویان روان‌شناسی
بیشتر دانشجویان تصور می‌کنند حفظ‌کردن اطلاعات بهترین روش برای یادگیری است.
اگرچه تکنیک‌های حافظه‌سازی به بهبود عادت‌های مطالعه کمک کرده‌اند، بسیاری از دانشجویان با کاربردهای این روش‌ها آشنا نیستند.
تحقیقات نشان داده‌اند که:
- دانشجویان تنها با چند تکنیک رایج مانند اختصارات (Acronyms)، آکروستیک‌ها و کلمات کلیدی آشنایی دارند.
- استفاده از روش‌هایی مانند MoL یا روش زنجیره‌ای، بسیار کمتر دیده شده است.
نتیجه‌گیری:
آموزش رسمی این تکنیک‌ها در کلاس‌های دانشگاهی می‌تواند آگاهی فراشناختی دانشجویان را افزایش دهد و به ابزاری مؤثر در بهبود یادگیری دروس تبدیل شود. در نتیجه، حافظه‌سازی می‌تواند یک استراتژی یادگیری عملی و پربازده باشد.
معرفی نویسنده
سایکیران چاندا، کارآفرینی سریالی، سرمایه‌گذار فرشته و دریافت‌کننده جایزه «۴۰ نفر زیر ۴۰ سال» از تایمز هند است. او بنیان‌گذار پلتفرم جهانی تایپ‌ست (Typeset) است؛ بزرگ‌ترین پلتفرم همکاری و نگارش پژوهشی در جهان. تجربیات گسترده‌اش در حوزه‌های تحقیق، توسعه و کاربردهای علمی مورد توجه رسانه‌هایی مانند فوربس، فورچون و نزدک قرار گرفته است.
