در مراحل پایانی زندگی، برخی بدن‌ها توانایی شگفت‌انگیزی برای مقابله با شکنندگی دارند. پژوهشی تازه روی سگ‌های نر مسن از نژاد روتوایلر نشان داده است که حفظ سلامت سیستم هورمونی در طول عمر می‌تواند شدت ناتوانی ناشی از پیری را کاهش دهد و حتی خطر مرگ را پایین بیاورد.
پیگیری سگ‌های سالخورده تا لحظه مرگ طبیعی
پژوهشگران در ایندیانا، ۸۷ سگ سالخورده را از زمان ارزیابی تا مرگ طبیعی دنبال کردند. یافته‌ها نشان داد طول عمر این حیوانات به مدت زمان عملکرد سالم محور هورمونی آن‌ها بستگی دارد.
هورمون‌ها و نقش آن‌ها در روند پیری
دکتر دیوید جی. واترز، مدیر «مرکز مطالعات طول عمر استثنایی» در بنیاد سرطان جرالد پی. مورفی، هدایت این پژوهش را بر عهده داشت. او و همکارانش دریافتند که تداوم عملکرد محور هورمونی مغز-هیپوفیز-غدد جنسی (HPG Axis) در سراسر زندگی می‌تواند خطر شکنندگی در دوران پیری را کاهش دهد.
«پژوهش ما نخستین توصیف از ارتباط میان سلامت محور هورمونی HPG و خطر مرگ ناشی از شکنندگی در اواخر عمر است.» – دیوید واترز
شاخص شکنندگی و تحلیل آماری
محققان برای هر سگ فهرستی ۳۴ موردی از مشکلات جسمی را بررسی کردند تا امتیاز شکنندگی مشخص شود. سپس این امتیازها با نتایج مرگ و میر مقایسه شد. آن‌ها از مدل آماری «خطرات متناسب کاکس» برای تفکیک اثر سن، وضعیت جسمی و سابقه هورمونی استفاده کردند.
الگوی هورمون و شکنندگی
سگ‌هایی که در سنین پایین عقیم شده بودند، با افزایش اندک در امتیاز شکنندگی، خطر مرگ بسیار بالاتری داشتند. در مقابل، در سگ‌هایی که عملکرد غدد جنسی آن‌ها برای مدت طولانی‌تری حفظ شده بود، رابطه میان شکنندگی و مرگ تقریبا از بین رفته بود.
به گفته واترز: «در سگ‌هایی که کمترین مدت قرارگیری در معرض هورمون‌های بیضه را داشتند، شکنندگی به‌شدت با خطر مرگ همراه بود، اما در آن‌هایی که بیشترین مدت تماس را داشتند، این رابطه حذف شد.»
سرنخ‌هایی برای درک پیری انسان
در مطالعات انسانی نیز یافته‌هایی مشابه دیده می‌شود. مردانی که در آغاز مطالعه سطح پایین‌تری از تستوسترون آزاد داشتند، در آینده با خطر بالاتر شکنندگی مواجه شدند. همچنین افزایش هورمون لوتئینه‌کننده (LH) در بدن، که معمولاً زمانی افزایش می‌یابد که بیضه‌ها تولید تستوسترون را کاهش می‌دهند، با شکنندگی در سالمندان مرتبط بوده است.
این الگو نشان می‌دهد که سیگنال‌دهی مغز و غده هیپوفیز، حتی بیش از مقدار واقعی هورمون، در تعیین خطر شکنندگی مؤثر است.
تغییرات اجتماعی و زیستی در طول زمان
بررسی‌های بلندمدت در سوئد نیز نشان داده‌اند که ارتباط میان شکنندگی و مرگ در دهه ۲۰۰۰ نسبت به دهه ۱۹۷۰ ضعیف‌تر شده است. این امر ممکن است ناشی از بهبود وضعیت سلامت عمومی یا مراقبت‌های بهتر از سالمندان باشد.
انتخاب‌های زودهنگام، قدرت دیرهنگام
در حیوانات خانگی، عقیم‌سازی زودهنگام می‌تواند منجر به افزایش دائمی ترشح هورمون‌های محرک از غده هیپوفیز شود. مرور مطالعات دامپزشکی نشان داده که پس از عقیم‌سازی، سطح هورمون LH برای سال‌ها در سطح بالایی باقی می‌ماند.
این تغییر مداوم شاید یکی از دلایلی باشد که چرا زمینه هورمونی در طول زندگی، هنگام بروز شکنندگی در سال‌های پایانی، اهمیت پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، سرنوشت دوران سالمندی می‌تواند تا حدی نتیجه تصمیم‌هایی باشد که در جوانی گرفته می‌شود.
نقش ژنتیک و اپی‌ژنتیک
دانشمندان اکنون ابزارهایی برای اندازه‌گیری «تاب‌آوری زیستی» طراحی کرده‌اند. مدلی که ژنتیک، سن و جنسیت را ترکیب می‌کند، نشان داده است که هر واحد افزایش در این شاخص با کاهش ۳۸ درصدی خطر مرگ همراه است.
طرح اپی‌ژنتیکی بدن – یعنی برچسب‌های شیمیایی که فعالیت ژن‌ها را بدون تغییر DNA تنظیم می‌کنند – ممکن است حلقه‌ی ارتباطی میان اختلالات هورمونی اولیه و مقاومت بدن در برابر پیری باشد. این مسیر اکنون در سگ‌ها و انسان‌ها قابل بررسی است.
محدودیت‌ها و پرسش‌های باز
این پژوهش تنها روی سگ‌های نر از نژاد روتوایلر که به سنین بسیار بالا رسیده بودند انجام شد. نتایج ممکن است در ماده‌ها یا نژادهای دیگر متفاوت باشد. همچنین سطح هورمون‌ها به‌طور مستقیم اندازه‌گیری نشد، بنابراین ارتباط دقیق میان زیست‌شناسی و پیامدها هنوز به‌طور کامل روشن نیست.
از آنجا که صاحبان سگ‌ها خود درباره زمان عقیم‌سازی تصمیم گرفته بودند، عواملی مانند سبک زندگی یا تغذیه ممکن است بر نتایج اثر گذاشته باشند. تکرار پژوهش در جمعیت‌های دیگر و اندازه‌گیری مستقیم هورمون‌ها می‌تواند این ارتباط را شفاف‌تر کند.
پیام‌هایی برای صاحبان حیوانات خانگی
تصمیم‌گیری درباره عقیم‌سازی در دامپزشکی به عوامل متعددی مانند رفتار حیوان، کنترل جمعیت و خطر سرطان بستگی دارد. این مطالعه قانون واحدی برای زمان‌بندی این عمل پیشنهاد نمی‌کند.
اما پیام اصلی آن درباره فیزیولوژی و تاب‌آوری است: به‌نظر می‌رسد زمینه هورمونی مادام‌العمر تعیین می‌کند که شکنندگی در پیری تا چه اندازه خطرناک خواهد بود.
درس‌هایی برای علم پیری انسان
در پژوهش‌های انسانی نیز سگ‌ها به ما یادآوری می‌کنند که حفاظت از شبکه‌های سیگنال‌دهی بدن ممکن است به‌اندازه‌ی به‌تعویق‌انداختن اولین نشانه‌های پیری اهمیت داشته باشد. آینده می‌تواند شامل آزمایش‌هایی باشد که بررسی می‌کنند آیا حفظ سلامت محور هورمونی یا تقلید ایمن از اثرات آن می‌تواند خطر مرگ ناشی از شکنندگی را کاهش دهد یا خیر.
هدف، جاودانگی نیست؛ بلکه زندگی مقاوم‌تر و سالم‌تر در دوران پیری است.
منبع: Scientific Reports
