چرا برخی کلمات مانند مخمل روی گوش مینشینند اما برخی دیگر مانند زبری سمبادهاند؟ در زبان انگلیسی، واژههایی مثل harmony و melody همیشه دلنشیناند، اما کلماتی مثل drudge یا moist حس منفی ایجاد میکنند. سالها سؤال این بود که این لذت یا ناراحتی از معنای واژه میآید یا از صدای خام آن. پژوهشی جدید در دانشگاه وین پاسخ تازهای برای این معما ارائه میکند و رابطه میان کلمات زیبا و حافظه را بهشکلی روشنتر توضیح میدهد.
زیبایی وقتی معنا حذف شود؛ آزمایشی با واژههای ساختگی
برای جدا کردن صدا از معنا، تیم تحقیقاتی ترزا ماتزینگر pseudowordهایی مانند clisious و smanious ساختند؛ واژههایی که هیچ معنایی نداشتند اما از نظر آوایی «دلنشین»، «خنثی» یا «نادلنشین» طراحی شده بودند. در این آزمایش ۱۰۰ انگلیسیزبان باید این کلمات ساختگی را یاد میگرفتند، به خاطر میسپردند و زیبایی آنها را امتیازدهی میکردند.
نتیجه شگفتانگیز بود: شرکتکنندگان کلماتی را بهتر به یاد میآوردند که آنها را زیباتر میدانستند، حتی اگر پژوهشگران انتظار دیگری داشتند. این یعنی زیبایی شنیداری یک واژه – بدون هیچ معنایی – میتواند خودبهخود حافظه را تقویت کند.
چرا کلمات زیبا بهتر در ذهن میمانند؟
این همبستگی میتواند به دلیل «روانپردازی شناختی» باشد. اگر ساختار صوتی یک واژه با الگوهای آوایی زبان مادری هماهنگ باشد، مغز آن را راحتتر پردازش میکند، پس هم زیباتر احساس میشود و هم آسانتر در حافظه ثبت میشود.
«هنوز مشخص نیست حافظه باعث زیبایی میشود یا زیبایی باعث تقویت حافظه؛ اما این دو قطعاً به هم گره خوردهاند.» — ماتزینگر
این پدیده مشابه موسیقی است؛ ملودیهای آشنا هم دلنشینتر هستند و هم راحتتر در ذهن میمانند. ساختار زبان نیز به همین شکل عمل میکند: برخی الگوهای هجایی یا گروههای همخوان برای مغز ما آشناتر و پذیرفتنیتر هستند.
زیبایی صدا چگونه زبان را شکل میدهد؟
این نتایج فقط یک بحث نظری نیست، بلکه درک تازهای از شکلگیری زبان ارائه میدهد. اگر کلمات زیبا بهتر در ذهن انسانها ثبت شوند، احتمال بقای آنها در طول نسلها بیشتر خواهد بود. این یعنی زیبایی شنیداری میتواند بر تکامل زبان اثر بگذارد.
- کلمات خوشآوا بیشتر رواج مییابند
- کلمات ناخوشآوا کمتر استفاده میشوند
- صوت میتواند مانند معنا و فرهنگ جهت زبان را تغییر دهد
این یافتهها همچنین توضیح میدهد چرا برخی نامهای تجاری یا محصولی، حتی پیش از درک معنا، «درست» به نظر میرسند. بازاریابان مدتها این حس را حدس زده بودند، اما این پژوهش تأیید تجربی آن را فراهم میکند.
وقتی حافظه قبل از زیبایی آزمایش میشود
در این آزمایش، شرکتکنندگان ابتدا باید واژهها را یاد میگرفتند و به خاطر میآوردند، سپس درباره زیبایی آنها نظر میدادند. با این ترتیبِ سنجش، پژوهشگران دیدند که حافظه و لذت شنیداری چطور برای هر واژه به هم گره میخورند، آن هم بدون اثرگذاری معنا.
البته هنوز روشن نیست زیبایی باعث تقویت حافظه میشود یا مغز از آنچه راحتتر به یاد میآورد حس زیبایی دریافت میکند. پاسخ نهایی نیازمند آزمایشهایی است که زیبایی ادراکشده و قابلیت یادگیری را جداگانه دستکاری کنند.
چه ویژگیهایی کلمات را بهیادماندنی میکند؟
این پژوهش چند نتیجه مهم ارائه میدهد:
- برخی ترکیبات آوایی ذاتاً خوشآواتر هستند
- آواشناسی مستقل از معنا میتواند احساس زیبایی ایجاد کند
- ساختار صوتی میتواند اثر مستقیم بر حافظه داشته باشد
- کلمات زیبا و حافظه رابطهٔ دوطرفه دارند و یکدیگر را تقویت میکنند
پژوهش همچنین مسیر تازهای برای تحقیقات آینده میگشاید: آیا واکههای باز زیباتر از واکههای بستهاند؟ آیا الگوهای تکیه در زبانهای مختلف ترجیحات متفاوتی ایجاد میکنند؟ آیا ساختارهای خاصی بهطور جهانی دلنشین هستند؟
جمعبندی؛ موسیقی پنهان در کلمات
این پژوهش نشان میدهد زیبایی یک واژه فقط در معنای آن نیست، بلکه در آواهای سازنده آن هم حضور دارد. وقتی معنا حذف میشود، موسیقی درونی زبان بهتر دیده میشود. کلمات زیبا میتوانند بدون هیچ مفهوم خاصی، احساس دلنشین ایجاد کنند و در ذهن ماندگار شوند. این یافته برای معلمان زبان، نویسندگان تبلیغاتی، تولیدکنندگان محتوا و حتی خالقان برندها یک پیام عملی دارد: قدرت صدا را دستکم نگیرید.
این پژوهش در مجله PLOS ONE منتشر شده است.
