آتش معمولاً نماد ویرانی است؛ شعله‌هایی که در جنگل‌ها می‌تازند، خانه‌ها را می‌بلعند و آسمان را با دود سیاه پر می‌کنند. اما واقعیت این است که همه آتش‌سوزی‌ها ویرانگر نیستند و همه جانوران از آن فرار نمی‌کنند — از جمله پرندگان.
پرندگان و آتش‌سوزی: کشف تازه‌ای از سیرا نوادا
در رشته‌کوه‌های سیرا نوادا در ایالت کالیفرنیا، گروهی از دانشمندان به یافته‌ای جالب رسیدند: بسیاری از گونه‌های پرندگان نه‌تنها از برخی انواع آتش‌سوزی‌های طبیعی آسیب نمی‌بینند، بلکه از آن‌ها سود می‌برند — و این سود حتی دهه‌ها ادامه دارد.
نتایج این تحقیق می‌تواند به مدیران جنگل‌ها کمک کند تا در دنیایی که گرم‌تر و خشک‌تر می‌شود، تصمیمات بهتری درباره نحوه‌ی مدیریت آتش بگیرند.
ارتباط پرندگان با آتش‌سوزی‌های طبیعی
این پژوهش توسط تیمی از محققان مؤسسه جمعیت پرندگان (The Institute for Bird Populations)، سرویس پارک‌های ملی آمریکا (NPS) و دانشگاه UCLA انجام شد. آن‌ها طی ۲۰ سال، ۴۲ گونه پرنده را در پارک‌های ملی یوسمیتی، سکویا و کینگز کنیون مورد بررسی قرار دادند.
محققان داده‌های پرندگان را با سابقه ۳۵ ساله آتش‌سوزی‌ها مقایسه کردند تا ببینند گونه‌ها در مناطق سوخته چه تفاوتی با مناطق بدون آتش دارند.
نتیجه حیرت‌انگیز بود: ۲۸ گونه از ۴۲ گونه پرنده در مناطقی که آتش‌سوزی رخ داده بود، بیشتر دیده می‌شدند.
برای ۱۱ گونه از این پرندگان، اثرات مثبت آتش‌سوزی حداقل تا ۳۵ سال ادامه داشت. تنها یک گونه واکنش منفی نشان داد و ۴ گونه پاسخ‌های ترکیبی داشتند.
حتی پرندگان آشنا مانند گنجشک چشم‌تیره (Dark-eyed Junco) و چیکدی کوهستانی (Mountain Chickadee) نیز از آتش سود می‌بردند — نه فقط گونه‌های معروف به «متخصصان پس از آتش» که معمولاً به مناطق سوخته مهاجرت می‌کنند.
تاریخچه آتش در سیرا نوادا
در گذشته، آتش بخش طبیعی و مکرری از زندگی در سیرا نوادا بود. این آتش‌ها معمولاً خفیف یا متوسط بودند و بخشی از چرخه طبیعی اکوسیستم به‌شمار می‌رفتند.
جوامع بومی نیز از آتش به عنوان ابزاری برای شکل دادن به چشم‌انداز استفاده می‌کردند — برای پایین نگه داشتن بوته‌زارها، بهبود شرایط شکار و رشد گیاهان خاص.
اما پس از دهه ۱۸۷۰، مهاجران این آتش‌های فرهنگی را متوقف کردند و در قرن بعد، سیاست‌های سرکوب آتش طبیعی باعث انباشت چوب خشک و ضایعات گیاهی شد — سوختی آماده برای آتش‌های بزرگ‌تر و مخرب‌تر.
با افزودن تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های طولانی، اکنون شاهد آتش‌سوزی‌های عظیم یا همان مگاآتش‌سوزی‌ها (Megafires) هستیم.
بازگشت به تعادل با آتش کنترل‌شده
برای مقابله با این وضعیت، مدیران جنگل به آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده و روش‌های کاهش سوخت‌های جنگلی روی آورده‌اند تا چرخه طبیعی آتش را بازگردانند.
چرا پرندگان از آتش‌سوزی سود می‌برند؟
آتش‌سوزی‌ها، مناظر را دگرگون می‌کنند: درختان می‌افتند، بوته‌ها از بین می‌روند و نور خورشید دوباره به زمین می‌رسد. این تغییر ناگهانی، فرصت‌های تازه‌ای برای حیات پرندگان به وجود می‌آورد.
- برخی پرندگان از حشرات فراوانی که در چوب‌های سوخته یا خاک‌های برهنه رشد می‌کنند تغذیه می‌کنند.
- برخی دیگر از درختان خشک‌شده برای ساخت آشیانه استفاده می‌کنند.
- بازگشت گیاهان باعث جذب دانه‌ها و گل‌ها می‌شود که شکار متنوع‌تری را فراهم می‌کند.
برای نمونه، دارکوب‌ها بلافاصله پس از آتش ظاهر می‌شوند، زیرا درختان سوخته مملو از لارو سوسک هستند. در گذر زمان، با بازگشت بوته‌ها و علف‌ها، پرندگان آوازخوانی که زیستگاه‌های باز را ترجیح می‌دهند نیز به این مناطق بازمی‌گردند.
اثرات بلندمدت آتش بر اکوسیستم پرندگان
آتش‌سوزی‌ها در واقع اکوسیستم‌ها را بازتنظیم می‌کنند. آن‌ها پوشش قدیمی را پاک کرده و ترکیب تازه‌ای از زیستگاه‌ها می‌سازند که پرندگان می‌توانند از آن در مراحل مختلف رشد و تغذیه بهره‌مند شوند.
دهه‌ها پس از وقوع یک آتش‌سوزی، این مناطق معمولاً جمعیت و تنوع بیشتری از پرندگان نسبت به مناطق نسوخته دارند.
«با توجه به تأثیر آتش بر ساختار زیستگاه‌ها و روند طولانی بازسازی پوشش گیاهی، عجیب نیست که پرندگان برای مدت طولانی به آتش واکنش نشان می‌دهند»، می‌گوید دکتر کریس ری، نویسنده اصلی این پژوهش.
او توضیح می‌دهد که حتی آتش‌های کم‌شدت نیز اثر ماندگاری دارند: مثلاً گونه‌هایی چون تانگر غربی (Western Tanager) و وُربلر گوشه‌نشین (Hermit Warbler) در مناطقی که ۳۵ سال پیش آتش خفیف داشته‌اند، فراوان‌ترند تا در مناطقی که طی همان بازه زمانی هیچ آتشی را تجربه نکرده‌اند.
چالش‌ها و دیدگاه‌های مخالف
با این حال، دکتر ری اشاره می‌کند که ۹۷.۵٪ از مناطق مورد مطالعه تنها آتش‌سوزی‌های کم یا متوسط را تجربه کرده‌اند، بنابراین نتایج ممکن است درباره آتش‌سوزی‌های شدید و گسترده که در سال‌های اخیر رایج‌تر شده‌اند صدق نکند.
او همچنین یادآور می‌شود که گونه‌های مورد بررسی، پرندگان رایج این پارک‌ها بوده‌اند؛ بنابراین نتایج لزوماً شامل گونه‌های نادر نمی‌شود که داده‌های کافی درباره آن‌ها در دسترس نبوده است.
چگونه می‌توان جنگل‌ها را با همکاری آتش نجات داد؟
وقتی آتش در محدوده‌ای کنترل‌شده و با شدت مناسب رخ دهد، می‌تواند به جنگل‌ها کمک کند. در چنین شرایطی، آتش نه دشمن بلکه بخشی از چرخه حیات است.
این الگوی متنوع از آتش‌سوزی‌ها — که پیروتنوع (Pyrodiversity) نام دارد — به مرور زمان زیستگاه‌های متفاوتی ایجاد می‌کند که از گونه‌های بیشتری پشتیبانی می‌کنند.
به گفته دکتر ری: «مدیران منابع طبیعی می‌توانند امیدوار باشند، زیرا بسیاری از پرندگان حتی از سوختن‌هایی با شدت متوسط نیز بهره می‌برند.»
روش‌هایی مانند آتش‌سوزی کنترل‌شده، حذف سوخت‌های اضافی و اجازه دادن به برخی آتش‌های طبیعی برای ادامه یافتن در شرایط مناسب، می‌توانند جنگل‌های سیرا نوادا را به تعادلی طبیعی بازگردانند — جایی که هم پرندگان و هم درختان مجال تنفس، رشد و بازسازی داشته باشند.
این پژوهش تنها نشان نمی‌دهد که آتش می‌تواند مفید باشد؛ بلکه اثبات می‌کند اگر هوشمندانه از آن استفاده شود، فواید آن تا نسل‌های آینده ادامه خواهد داشت.
نتایج کامل این تحقیق در مجله علمی Fire Ecology منتشر شده است.
به نظر شما آیا آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده می‌توانند راهی برای نجات جنگل‌ها باشند؟ دیدگاهتان را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید!
