طبق یک پژوهش تازه، مغز انسان از دوران کودکی تا سال‌های پایانی زندگی وارد پنج مرحله متمایز می‌شود. بر اساس این تحقیق، سنین 9، 32، 66 و 83 سالگی به عنوان نقاط عطف مهم شناخته شده‌اند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که مغز چگونه در طول عمر تغییر می‌کند و این تغییرات چه ارتباطی با سلامت شناختی، خطر زوال عقل و وضعیت ذهنی دارند.
بزرگ‌ترین مطالعه تصویربرداری مغزی در طول عمر
دانشمندان دانشگاه کمبریج با بررسی اسکن‌های مغزی 4 هزار نفر تا سن 90 سال، دریافتند که مغز در طول عمر الگوهای ثابتی را دنبال نمی‌کند. بلکه دوره‌هایی از رشد، نوسان و بازسازی دارد. این اسکن‌ها نشان می‌دهند که ارتباط بین نورون‌ها با افزایش سن دچار تغییرات قابل توجهی می‌شود.
گزارش BBC اشاره می‌کند که مغز مرحله نوجوانی را تا اوایل دهه 30 ادامه می‌دهد و در همین زمان، کارایی آن به اوج می‌رسد. این بینش‌ها می‌تواند در درک چرخه زندگی اختلالات روانی و آلزایمر بسیار مهم باشد.
مغز یک ساختار پویا است
مغز انسان در واکنش به تجربه‌ها و اطلاعات تازه دائماً تغییر می‌کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که این تغییرات یک روند خطی ساده نیستند بلکه شامل دوره‌هایی از شکل‌گیری، بازسازی و کاهش پیوستگی هستند.
دکتر «الکسا موسلی» در گفت‌وگو با BBC می‌گوید: «مغز طی زندگی مدام ارتباط‌ها را شکل می‌دهد یا از بین می‌برد. این یک فرآیند پایدار نیست؛ بلکه پر از نوسان و بازسازی است.»
پنج مرحله اصلی رشد و تغییر مغز
۱. کودکی (۰ تا ۹ سال)
در این دوره، مغز با سرعت رشد می‌کند اما تعداد زیادی از سیناپس‌های اولیه که شکل گرفته‌اند به مرور هرس می‌شوند. به همین دلیل مغز کودک هنوز کارایی کامل ندارد. مانند کودکی که در پارک مسیر مشخصی را دنبال نمی‌کند، مغز هم هنوز بهینه مسیرها را پیدا نکرده است.
۲. نوجوانی و اوج کارایی مغز (۹ تا ۳۲ سال)
از حدود 9 سالگی، کارایی شبکه‌های عصبی به شکل چشمگیری افزایش می‌یابد. دکتر موسلی توضیح می‌دهد که این مرحله عمیق‌ترین تغییر در عملکرد مغز است. این دوران همچنین دوره‌ای است که بیشترین خطر بروز مشکلات سلامت روان را به همراه دارد.
تحقیق نشان می‌دهد که این مرحله محدود به سال‌های نوجوانی نیست. بلکه تا اواخر دهه 20 و حتی اوایل دهه 30 ادامه دارد. طبق این پژوهش، این تنها دوره‌ای است که مغز شبکه‌های عصبی فوق‌العاده کارآمد ایجاد می‌کند.
۳. بزرگسالی و دوره ثبات (۳۲ تا ۶۶ سال)
در این بازه زمانی، مغز وارد طولانی‌ترین دوره ثبات می‌شود. تغییرات آهسته‌تر است و کارایی که در دوره قبل رشد کرده بود، کم‌کم رو به کاهش می‌رود. به گفته دکتر موسلی، این دوره برای بیشتر افراد با ثبات شخصیتی و نقطه اوج توانایی‌های شناختی هم‌زمان است.
۴. آغاز سالمندی (۶۶ تا ۸۳ سال)
در این دوره، ارتباط‌های عصبی بیشتر منطقه‌ای می‌شوند. یعنی بخش‌های مختلف مغز بیشتر در خود فعالیت می‌کنند. در همین سنین است که مشکلاتی مانند فشار خون بالا و زوال شناختی بیشتر بروز پیدا می‌کند.
۵. سالمندی پیشرفته (83 سال به بالا)
این مرحله ادامه طبیعی دوره پیشین است با این تفاوت که تغییرات شدیدتر می‌شوند. به دلیل دشواری اسکن مغز سالمندان سالم، داده‌ها محدودتر هستند اما همان الگوهای منطقه‌ای شدن شدت بیشتری پیدا می‌کنند.
دکتر موسلی توضیح می‌دهد: «این سنین به طرز قابل توجهی با نقاط عطف زندگی هم‌خوان هستند؛ از دوران نوجوانی گرفته تا چالش‌های سلامتی در سال‌های پایانی و تغییرات اجتماعی در دهه 30.»
چرا این پژوهش اهمیت دارد؟
در این مطالعه تفاوت‌های جنسیتی بررسی نشده است و عواملی مانند یائسگی فعلاً وارد مدل تحلیلی نشده‌اند. با این حال، یافته‌ها می‌توانند پایه‌ای برای تحلیل‌های دقیق‌تر باشند.
پروفسور «دانکن استل» از دانشگاه کمبریج تأکید می‌کند: «بیشتر اختلالات رشد عصبی، مشکلات سلامت روان و بیماری‌های عصبی با این موضوع مرتبط هستند که مغز چگونه اتصال‌های خود را شکل می‌دهد. تفاوت‌ها در شبکه‌های مغزی می‌توانند توجه، حافظه، زبان و بسیاری از الگوهای رفتاری را پیش‌بینی کنند.»
پروفسور «تارا اسپایرز–جونز» از مرکز علوم مغز دانشگاه ادینبرو نیز این تحقیق را «مطالعه‌ای بسیار جالب که تغییرات مغز در طول زندگی را آشکار می‌کند» توصیف می‌کند.
جمع‌بندی: مغز همیشه در حال تغییر است
این پژوهش نشان می‌دهد که مغز مسیر خطی و یکنواختی را دنبال نمی‌کند. بلکه چهار نقطه عطف مهم (9، 32، 66، 83 سالگی) دارد که هر کدام مرحله جدیدی از تحول را رقم می‌زنند. درک این مراحل می‌تواند در تحلیل بهتر روند رشد شناختی، پیشگیری از اختلالات ذهنی و شناخت علائم اولیه زوال عقل بسیار مؤثر باشد.
اگر این مقاله برایتان مفید بود، نظرتان را درباره تغییرات مغز در طول عمر بنویسید یا آن را با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
