تحقیقی نوین از سوی «دانشکده تحصیلات تکمیلی توسعه کودک» در ژاپن نشان می‌دهد کودکانی که در دوران پیش‌دبستانی با سوءرفتار یا بی‌توجهی روبه‌رو می‌شوند، دچار پیری زودرس سلولی و کاهش تماس چشمی می‌شوند؛ دو نشانه مهم که با مشکلات عاطفی و رفتاری در آینده مرتبط‌اند.
ردپای خاموش بدرفتاری
تأثیرات درازمدت بدرفتاری دوران کودکی
پژوهش‌های پیشین، سوءرفتار در دوران کودکی را با بیماری قلبی، افسردگی و مرگ زودهنگام مرتبط دانسته‌اند. با این حال، شناسایی تغییرات زیستی اولیه همواره دشوار بوده است، زیرا بسیاری از مطالعات بر خاطرات نوجوانان یا شاخص‌های کلی استرس اتکا دارند.
رویکرد تازه دانشمندان ژاپنی
تیم پژوهشی ژاپن با تمرکز بر کودکان خردسال، سعی کرد نشانه‌های زیستی و رفتاری اولیه را پیش از ورود کودک به مدرسه بررسی کند؛ یعنی دقیقاً زمانی که مغز در حال شکل‌گیری و ارتباط‌سازی است.
سنجش استرس سلولی در کودکان
طراحی مطالعه
در این مطالعه، ۹۶ کودک چهار تا پنج‌ساله به همراه مراقبی که به او اعتماد داشتند، از آزمایشگاه بازدید کردند. از این تعداد، ۳۶ کودک تجربه تأییدشده بدرفتاری شدید داشتند و ۶۰ کودک دیگر به‌عنوان گروه مقایسه انتخاب شدند.
بررسی ساعت اپی‌ژنتیکی
نمونه‌های بدون درد از داخل گونه گرفته شد و با استفاده از «ساعت اپی‌ژنتیکی دهانی-اطفال» (Pediatric-Buccal-Epigenetic clock) مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. این روش، الگوهای متیلاسیون DNA را بررسی می‌کند و سن اپی‌ژنتیکی کودک را می‌سنجد.
یافته‌ها
سلول‌های کودکان قربانی سوءرفتار، به‌طور قابل‌توجهی مسن‌تر از سن واقعی آن‌ها به نظر می‌رسید، حتی پس از در نظر گرفتن عوامل جنسی، وزن هنگام تولد و درآمد خانوار.
این یافته نگران‌کننده است، زیرا پیری سریع سلولی در بزرگسالان با دیابت، سکته مغزی و مرگ زودرس مرتبط است و اکنون این الگو در کودکان چهار ساله نیز مشاهده شده است.
کودکان آسیب‌دیده، نشانه‌های اجتماعی را از دست می‌دهند
آزمایش رفتاری با فناوری رهگیری چشم
در مرحله دوم مطالعه، دوربین‌های رهگیری چشمی پیشرفته، نحوه نگاه کردن کودکان را هنگام تماشای ویدیوهای کوتاه ثبت کردند. وقتی چهره‌هایی روی صفحه ظاهر شدند، کودکانی که سوءرفتار را تجربه کرده بودند، مدت بسیار کمتری به ناحیه چشم‌ها خیره شدند.
پیامدهای اجتناب از تماس چشمی
تماس چشمی، منبع اصلی دریافت اطلاعات درباره احساسات، نیت و ایمنی اجتماعی است. اجتناب از آن باعث می‌شود کودک درکی شهودی و سریع از دنیای اطراف نداشته باشد؛ درست در زمانی که در حال یادگیری روابط دوستانه است.
سوءرفتار، بدن و ذهن کودک را به‌صورت مستقل تحت‌تأثیر قرار می‌دهد
تحلیل آماری
مدل‌های آماری نشان دادند که هم پیری سلولی و هم اجتناب از تماس چشمی، به‌طور مستقل با اضطراب، پرخاشگری و مشکلات توجه در کودکان مرتبط هستند.
دو مسیر آسیب‌زا
این دو پدیده، به‌صورت زنجیره‌ای با یکدیگر مرتبط نبودند؛ یعنی پیری زودرس سلولی علت اجتناب چشمی نبود و برعکس. به‌نظر می‌رسد که ترومای دوران کودکی از دو مسیر مستقل، تأثیرات مخربی بر بدن و ذهن کودک می‌گذارد.
پیام‌های کلیدی پژوهشگران
گفته‌های نویسنده اصلی پژوهش
دکتر «کیکو اوچیای»، نویسنده اصلی مقاله، می‌گوید:
«پژوهش ما پیام قدرتمندی دارد: سوءرفتار کودکان، آثار نامرئی اما قابل‌سنجش بر زیست‌شناسی و رشد اجتماعی آن‌ها بر جای می‌گذارد. با شناسایی این نشانه‌های هشداردهنده اولیه، می‌توان زودتر مداخله و حمایت‌های هدفمند ارائه داد.»
او همچنین افزود:
«ابزارهایی مانند ارزیابی‌های رهگیری چشم و تست‌های زیستی مرتبط با استرس، می‌توانند به معلمان، پزشکان و مراقبان در شناسایی سریع‌تر کودکان در معرض خطر کمک کنند.»
شناسایی زودهنگام برای مداخله مؤثر
محدودیت‌های مطالعه
از آنجا که مطالعه تنها یک تصویر لحظه‌ای از وضعیت کودکان ارائه می‌دهد، نمی‌توان به‌طور قطعی گفت که سوءرفتار علت تمام تغییرات بوده است. عوامل دیگری مانند فقر، استرس دوران بارداری یا ویژگی‌های ارثی نیز می‌توانند در این تحولات نقش داشته باشند.
اما…
با این حال، یافته‌ها نشان می‌دهند که ترک‌های اولیه در وضعیت زیستی کودک می‌توانند بسیار زود – حتی در چهارسالگی – پدیدار شوند. بنابراین، مداخله در این سن، نه‌تنها زود نیست، بلکه ممکن است دیر هم باشد.
ابزارهای ساده، فرصت‌های بزرگ
کاربرد در محیط‌های بالینی و آموزشی
ارزیابی‌های استفاده‌شده در این پژوهش، ساده و قابل‌استفاده در کلینیک‌ها و مراکز پیش‌دبستانی هستند. نمونه‌گیری از گونه بدون استفاده از سوزن انجام می‌شود و تجزیه‌وتحلیل متیلاسیون DNA با تجهیزات امروزی در چند ساعت ممکن است. همچنین دستگاه‌های قابل‌حمل رهگیری چشم، اکنون در لپ‌تاپ‌ها جا می‌گیرند.
ایجاد تحول در غربالگری اولیه
استفاده روتین از این ابزارها در چکاپ‌های کودکان می‌تواند پیش از تبدیل استرس به بیماری مزمن یا انزوای اجتماعی، کودکان در معرض خطر را شناسایی کند.
تنظیم دوباره ساعت رشد برای آینده‌ای سالم‌تر
پژوهشگران هم‌اکنون در حال پیگیری همین کودکان در دوران راهنمایی هستند تا ببینند آیا پیری زودرس سلولی می‌تواند پیش‌بینی‌کننده افسردگی نوجوانی، بیماری‌های متابولیک یا ادامه کناره‌گیری اجتماعی باشد یا خیر.
آنان همچنین قصد دارند اثربخشی مراقبت‌های پرورشی حمایتی، درمان‌های مبتنی بر تروما و آموزش والدین را در کاهش پیری سلولی و بازگرداندن توجه به چهره‌های انسانی بررسی کنند.
نتیجه‌گیری نهایی
کودکی باید زمانی برای کشف، رشد و بازی باشد؛ نه دوره‌ای فشرده از ترس و پیری زودرس. اما زمانی که سوءرفتار یا غفلت جای این لحظات را می‌گیرد، بدن و ذهن کودک واکنشی نشان می‌دهند که گویی به سرعت به بزرگسالی پرتاب شده‌اند.
شناسایی این نشانه‌های پنهان از سوءرفتار دوران کودکی، فرصتی نادر برای تنظیم مجدد مسیر زندگی کودک فراهم می‌کند تا به سوی آینده‌ای با سلامت، ارتباط و کنجکاوی طبیعی گام بردارد.
