در دو دهه گذشته، تلفن‌های هوشمند به‌طور عمیقی در زندگی کودکان ریشه دوانده‌اند. دیگر این ابزارها تنها وسایلی لوکس برای بزرگسالان نیستند، بلکه به ابزار آموزشی، اسباب‌بازی دیجیتال، و کانال‌های ارتباطی اجتماعی برای کودکان تبدیل شده‌اند.
نتایج یک مطالعه جهانی مهم
یافته‌های مطالعاتی از سوی آزمایشگاه ساپین
مطالعه‌ای گسترده از سوی Sapien Labs نشان داده است که داشتن تلفن هوشمند پیش از سن ۱۳ سالگی با سلامت روان ضعیف‌تر در بزرگسالی مرتبط است. این تحقیق، داده‌های بیش از ۱۰۰ هزار جوان ۱۸ تا ۲۴ ساله را تحلیل کرده و ارتباطی مشخص میان استفاده زودهنگام از تلفن هوشمند (به‌ویژه پیش از ۱۰ سالگی) و کاهش شدید نمره سلامت روان پیدا کرده است.
پیامدهای روانی استفاده زودهنگام
- افزایش خطر افکار خودکشی
- بروز پرخاشگری و توهم
- قطع ارتباط با واقعیت
- ضعف در کنترل هیجانات و احساسات
این یافته‌ها، محدود به فرهنگ یا منطقه خاصی نیستند و یک هشدار جهانی محسوب می‌شوند.
تلفن هوشمند و محتوای مضر
محیط‌هایی با هوش مصنوعی و تاثیرات روانی
امروزه، تلفن‌های هوشمند درگاه ورود به محیط‌های مبتنی بر هوش مصنوعی هستند؛ محیط‌هایی که با هدف بیشینه‌سازی تعامل کاربر، آسیب‌پذیری‌های روانی را هدف قرار می‌دهند.
این سیستم‌ها:
- محتوای مخرب را به کودکان نمایش می‌دهند،
- آن‌ها را به مقایسه اجتماعی مداوم سوق می‌دهند،
- جایگزین ارتباط حضوری، خواب و آرامش می‌شوند.
دیدگاه علمی
«داده‌های ما نشان می‌دهد مالکیت زودهنگام تلفن هوشمند – و دسترسی به شبکه‌های اجتماعی که همراه آن می‌آید – با تغییرات عمیق در سلامت روان و رفاه در اوایل بزرگسالی همراه است.»
— دکتر تارا تیاگراجان، بنیان‌گذار و دانشمند ارشد Sapien Labs
چه زمانی «خیلی زود» تلقی می‌شود؟
شاخص سلامت روان (MHQ) چه می‌گوید؟
- افرادی که در سن ۱۳ سالگی اولین گوشی هوشمند را دریافت کردند، نمره MHQ حدود ۳۰ داشتند.
- افرادی که در سن ۵ سالگی گوشی داشتند، تنها ۱ نمره دریافت کردند!
تفاوت در جنسیت
- در دختران: میزان گزارش افکار خودکشی، ۲۰ درصد بیشتر بود.
- در پسران: این عدد ۱۱ درصد افزایش نشان داد.
علائم روانی عمده
- افکار خودکشی
- توهم و خیال‌پردازی شدید
- بی‌ثباتی هیجانی
- تصویر منفی از خود و کاهش همدلی
کشورهای انگلیسی‌زبان (مثل آمریکا، بریتانیا، کانادا) بدترین آمارها را داشته‌اند؛ چرا که دسترسی زودهنگام به اینترنت در آن‌ها رایج‌تر است.
نقش شبکه‌های اجتماعی در وخامت اوضاع
شبکه‌های اجتماعی عامل ۴۰٪ مشکلات
مطالعه نشان داد که ۴۰٪ از آثار منفی بر سلامت روان، ناشی از دسترسی زودهنگام به شبکه‌های اجتماعی است. دیگر عوامل مهم شامل:
- آزار اینترنتی (Cyberbullying)
- روابط خانوادگی ضعیف
- اختلال در خواب
در کشورهای انگلیسی‌زبان، این میزان تا ۷۰٪ افزایش یافته است. دختران همچنین بیشتر در معرض سوءاستفاده جنسی آنلاین بوده‌اند.
درخواست برای قانون‌گذاری جدی
«ما از سیاست‌گذاران می‌خواهیم با الگوبرداری از قوانین مربوط به دخانیات و الکل، رویکردی احتیاطی اتخاذ کرده و دسترسی به تلفن‌های هوشمند برای کودکان زیر ۱۳ سال را محدود کنند. همچنین آموزش سواد دیجیتال را اجباری و شرکت‌های فناوری را پاسخ‌گو کنند.»
— دکتر تیاگراجان
این تنها یک مشکل تربیتی نیست
- والدینی که دسترسی را محدود می‌کنند، کودکانشان ممکن است طرد اجتماعی شوند.
- برنامه‌های شبکه‌های اجتماعی با الگوریتم‌های هوش مصنوعی آن‌قدر وسوسه‌انگیزند که کودکان توان کنترل درونی ندارند.
- حتی کودکانی که در خانه محافظت می‌شوند، در مدارس با محتوای مخرب از طریق هم‌سالان روبه‌رو می‌شوند.
در نتیجه، متخصصان تأکید می‌کنند که راه‌حل‌های جمعی ضروری است، نه صرفاً اقدامات فردی خانواده‌ها.
راهکارهای پیشنهادی برای محافظت از کودکان
پیشنهادهای چهارگانه تیم تحقیقاتی
۱. آموزش اجباری سواد دیجیتال و سلامت روان، پیش از اجازه دسترسی به اینترنت
۲. اجرای سخت‌گیرانه محدودیت سنی برای شبکه‌های اجتماعی و مسئول دانستن شرکت‌ها
۳. ممنوعیت کامل دسترسی به شبکه‌های اجتماعی برای زیر ۱۳ سال در تمام دستگاه‌های متصل به اینترنت
۴. ارائه گوشی‌های ساده به کودکان زیر ۱۳ سال (فقط تماس و پیامک، بدون اپلیکیشن و اینترنت)
«مجموعه این سیاست‌ها، در راستای محافظت از سلامت روان در مراحل حساس رشد کودکان طراحی شده‌اند.»
— دکتر تیاگراجان
تاخیر در اقدام، به بهای یک نسل تمام می‌شود
بر اساس آمارها:
- تا ۲۰٪ از جوانان ممکن است به دلیل استفاده زودهنگام از گوشی، افکار خودکشی را تجربه کنند.
- حدود یک‌سوم در معرض علائم شدید روانی قرار دارند.
«داده‌های ما نشان می‌دهد مالکیت گوشی هوشمند در کودکی، به‌عنوان دروازه‌ای به محیط‌های دیجیتال هوش مصنوعی، سلامت ذهن و رفاه را در بزرگسالی به‌طور جدی تخریب می‌کند.»
— دکتر تیاگراجان
او همچنین اضافه کرد:
«در ابتدا از شدت نتایج شگفت‌زده شدم، اما وقتی دقیق‌تر نگاه کنیم، می‌بینیم ذهن کودکی که هنوز در حال رشد است، به‌دلیل فقدان تجربه و آسیب‌پذیری ذاتی‌اش، بیشتر تحت تاثیر محیط‌های آنلاین قرار می‌گیرد.»
هشدار نهایی: زمان اقدام، اکنون است
«اگرچه برای اثبات علیت به تحقیقات بیشتری نیاز داریم، اما منتظر ماندن برای شواهد غیرقابل انکار، ممکن است باعث از دست رفتن فرصت‌های پیشگیری شود.»
مطالعه مذکور با حمایت پروژه جهانی ذهن (Global Mind Project) انجام شده و نتایج آن در مجله Journal of Human Development and Capabilities منتشر شده است.
