شاید تا به حال بارها بدون فکر زیاد، ساندویچی آماده را از یخچال برداشته، پوشش پلاستیکی‌اش را پاره کرده‌اید و آن را دور انداخته‌اید. اما همین بسته‌بندی به ظاهر بی‌ضرر، هزاران ماده شیمیایی دارد که می‌توانند وارد غذای شما شوند، از طریق دستگاه گوارش جذب بدن شده، و در خونتان ته‌نشین شوند.
سال‌هاست که دانشمندان می‌دانند موادی مانند بیسفنول A (BPA) و فتالات‌ها از پلاستیک به غذا نشت می‌کنند، اما مطالعات جدید نشان می‌دهد که فهرست این مواد بسیار طولانی‌تر از گذشته است.
شتاب‌گیری مهاجرت مواد شیمیایی با گرما و زمان
هرچه غذا زمان بیشتری را در تماس با پلاستیک بگذراند، احتمال انتقال مولکول‌های مضر به آن بیشتر می‌شود. استفاده از مایکروویو یا پیک‌نیک در هوای آفتابی نیز این روند را تسریع می‌کند.
ترکیب پیچیده مواد شیمیایی در پلاستیک‌ها
پلاستیک‌ها از زنجیره‌های بلند پلیمری ساخته می‌شوند، اما تولیدکنندگان با افزودن رنگ، نرم‌کننده‌ها، تثبیت‌کننده‌های حرارتی و دیگر افزودنی‌ها، خواص آن‌ها را تغییر می‌دهند.
منبع‌های پنهان آلودگی شیمیایی
علاوه بر مواد افزودنی، ناخالصی‌ها و مواد جانبی باقی‌مانده از فرآیند تولید یا حاصل از پیر شدن یا ترک‌خوردگی پلاستیک نیز به این ترکیب اضافه می‌شوند. حتی برای شیمیدان‌ها هم تحلیل کامل این ترکیب‌ها دشوار است.
هیچ‌کدام از این مولکول‌ها به طور دائم در ساختار پلاستیک قفل نشده‌اند. گرما، چربی، نور فرابنفش و فشار مکانیکی می‌توانند موجب آزاد شدن آن‌ها شوند.
بسته‌بندی‌های غذایی در صدر نگرانی‌ها
وسایلی مانند کیسه‌ها، سینی‌ها، بطری‌های فشاری و لاینرهای بطری‌ها به‌دلیل تماس مستقیم با غذا، در صدر فهرست نگرانی‌ها قرار دارند. گرمای داخل کامیون حمل، یا بخار حاصل از ماشین ظرف‌شویی می‌توانند این مواد را به راحتی آزاد کنند.
یک کیسه ساندویچ، هزاران ماده شیمیایی
پروفسور مارتین واگنر از دانشگاه علم و فناوری نروژ (NTNU) در این‌باره گفت:
«ما تا ۹۹۳۶ ماده شیمیایی مختلف را در یک محصول پلاستیکی که برای بسته‌بندی غذا استفاده می‌شد شناسایی کردیم.»
بررسی جهانی محصولات پلاستیکی رایج
تیم واگنر ۳۶ محصول روزمره را از آمریکا، بریتانیا، کره جنوبی، آلمان و نروژ مورد بررسی قرار داد و با استفاده از طیف‌سنجی جرمی با وضوح بالا، افزودنی‌ها و محصولات تخریبی را شناسایی کرد.
آن‌ها همچنین عصاره‌های این محصولات را به سلول‌های انسانی کشت‌شده تزریق کردند.
تأثیر بر هورمون‌ها و متابولیسم
«در اکثر این محصولات پلاستیکی، موادی یافتیم که می‌توانند ترشح هورمون‌ها و متابولیسم را تحت تأثیر قرار دهند.»
نتایج این آزمایش‌ها با مطالعات ملی نظارت بر سلامت انسان مطابقت دارد که وجود BPA و فتالات را در بیش از ۹۰ درصد آمریکایی‌ها، و به طور مشابه در اروپا و آسیا، گزارش کرده‌اند.
هورمون‌ها و مواد شیمیایی پلاستیکی
هورمون‌ها پیام‌رسان‌هایی بین غدد و اندام‌ها هستند. اگر این پیام‌ها دچار اختلال شوند، عملکردهای حیاتی مانند رشد، تولید مثل و مصرف انرژی ممکن است دچار مشکل شود.
آزمایش با گیرنده‌های سیگنال بدن
در آزمایشی دیگر، گروه NTNU ترکیب‌های شیمیایی پلاستیکی را روی ۸۲ گیرنده G-پروتئین تست کردند – این گیرنده‌ها مسئول پردازش بسیاری از سیگنال‌های ورودی بدن هستند.
«ما ۱۱ ترکیب شیمیایی از محصولات پلاستیکی را شناسایی کردیم که بر این گیرنده‌ها اثر می‌گذارند.»
حتی تغییرات کوچک در این مسیرهای سیگنالی می‌توانند اثرات بزرگی داشته باشند. طبق یک تحلیل آزمایشگاهی، تماس با فتالات در سال ۲۰۱۸ با حدود ۳۵۰ هزار مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی-عروقی در جهان مرتبط بوده است.
خطرات پنهان فتالات
نویسندگان هشدار دادند که فتالات‌ها ممکن است خطر چاقی و فشار خون بالا را نیز افزایش دهند، و این به معنای آن است که اثرات واقعی این مواد بسیار گسترده‌تر از حد تصور است.
فراتر از BPA و فتالات
زمانی که BPA مورد انتقاد قرار گرفت، تولیدکنندگان از جایگزین‌هایی مانند بیسفنول S و بیسفنول F استفاده کردند.
اما مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴ نشان داد این جایگزین‌ها نیز همان اختلالات سلولی مرتبط با چاقی و دیابت را ایجاد می‌کنند. این یافته‌ها برچسب‌های “فاقد BPA” را زیر سوال می‌برند.
محدودیت‌های رویکرد ماده‌به‌ماده
با وجود بیش از ۱۳ هزار ماده شیمیایی شناخته‌شده در پلاستیک‌ها – و بسیاری که هنوز ثبت نشده‌اند – دانشمندان معتقدند نمی‌توان با رویکرد ماده‌به‌ماده با این مشکل مقابله کرد.
واگنر تأکید می‌کند:
«یافته‌های ما نشان می‌دهند که پلاستیک انسان را در معرض مواد شیمیایی سمی قرار می‌دهد. ما باید پلاستیک را از نو طراحی کنیم تا ایمن‌تر باشد.»
حرکت جهانی به سوی پلاستیک‌های ایمن‌تر
سال گذشته نمایندگان ۱۷۵ کشور در اتاوا گرد هم آمدند تا برای تدوین پیمان سازمان ملل با هدف پایان دادن به آلودگی پلاستیکی تلاش کنند.
تمرکز مذاکرات بر افزودنی‌ها
گفت‌وگوها بر ایجاد پایگاه‌های داده مواد افزودنی و حذف تدریجی ترکیبات خطرناک متمرکز بود. همه طرفین توافق داشتند که آلودگی از منبع شروع می‌شود، نه در دریا.
نمایندگان امیدوارند که متن نهایی این پیمان در نشست پنجم سال جاری تکمیل شود تا مسیر تصویب رسمی در سال ۲۰۲۶ هموار گردد.
اقدام برخی کشورها پیش از پیمان
در همین حال، برخی نهادهای نظارتی مستقل اقدام کرده‌اند. آژانس مواد شیمیایی اروپا ده‌ها نرم‌کننده پلاستیکی را به عنوان «مواد با نگرانی بسیار بالا» طبقه‌بندی کرده و چند ایالت آمریکا نیز استفاده از BPA در بسته‌بندی‌های غذایی را ممنوع کرده‌اند.
هم‌زمان، اتحادیه‌های صنعتی در حال ایجاد پایگاه‌های باز برای افزودنی‌ها هستند تا بتوانند خود را با قوانین افشای سخت‌گیرانه‌تر تطبیق دهند – نشانه‌ای از این‌که حتی تولیدکنندگان نیز تغییر را پیش‌بینی می‌کنند.
از این به بعد چه باید کرد؟
محققان در تلاشند تا ترکیبات ناشناخته پلاستیکی را شناسایی کنند؛ موادی که در آزمایش‌های استاندارد شناسایی نمی‌شوند.
ابزارهایی مانند طیف‌سنجی جرمی پیشرفته، مدل‌های یادگیری ماشین برای پیش‌بینی فعالیت زیستی، و پایگاه‌های داده باز در حال کاهش این ناحیه کور هستند، اما تدوین قوانین معمولاً سال‌ها از تحقیقات عقب‌تر است.
اقدامات روزمره برای کاهش تماس با پلاستیک
- انتخاب غذاهای تازه یا یخ‌زده به‌جای کنسرو
- استفاده از ظروف شیشه‌ای برای گرم کردن در مایکروویو
- جایگزینی تابه‌های خط‌افتاده با ظروف استیل
- تهویه ماشین‌های نو قبل از سفرهای طولانی
این تغییرات کوچک می‌توانند مؤثر باشند، چرا که شواهد نشان می‌دهد با هر نوشیدنی از بطری پلاستیکی نرم، و هر لقمه‌ای از خط تولید پوشیده از پلاستیک، خطرات سلامتی افزایش می‌یابند.
ممکن است پوشش پلاستیکی در چند ثانیه دور ریخته شود، اما اثرات شیمیایی آن ممکن است سال‌ها در بدن باقی بماند.
این مطالعه کامل در مجله Environmental Science and Technology منتشر شده است.
