پیری برای بسیاری از ما مترادف با فراموشی، افت ذهنی، و کاهش انرژی است، اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که یک عامل ساده اما مؤثر می‌تواند روند پیری را تغییر دهد: کنجکاوی. اگر جزو افرادی هستید که عاشق یادگیری چیزهای جدید هستید، همین حالا هم در مسیر درستی برای حفظ سلامت مغز قرار دارید.
یافته‌های علمی تازه درباره کنجکاوی
کنجکاوی؛ ابزاری برای محافظت از مغز
بر اساس تحقیقات اخیر، برخی انواع کنجکاوی نه‌تنها در دوران سالمندی باقی می‌مانند بلکه ممکن است حتی تقویت هم بشوند. این ویژگی به‌ویژه برای سلامت مغز مهم است، چون افراد مسن که همچنان در پی یادگیری هستند، ممکن است احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر را کاهش دهند.
از سوی دیگر، از دست دادن علاقه به یادگیری و جدا شدن ذهنی از دنیای پیرامون می‌تواند هشدار اولیه‌ای درباره بروز مشکلات شناختی در آینده باشد.
آیا کنجکاوی با افزایش سن کاهش می‌یابد؟
چالشی در برابر فرضیات قدیمی
این نتایج از همکاری روان‌شناسان دانشگاه UCLA، دانشگاه کارولینای غربی، دانشگاه توبینگن آلمان، و دانشگاه فناوری کوچی ژاپن به دست آمده‌اند. یافته‌های آن‌ها با دیدگاه‌های قدیمی در تضاد هستند؛ دیدگاه‌هایی که معتقد بودند کنجکاوی به مرور زمان کاهش می‌یابد.
دکتر آلن کاستل، روان‌شناس از دانشگاه UCLA، در این‌باره می‌گوید:
«ادبیات روان‌شناسی نشان می‌دهد که آنچه تحت عنوان کنجکاوی شخصیتی شناخته می‌شود، معمولاً با افزایش سن کاهش می‌یابد. اما ما این را عجیب می‌دانستیم چون برخی شرکت‌کنندگان سالمند در آزمایش‌های ما، علاقه‌مند و بسیار فعال در یادگیری بودند.»
دو نوع کنجکاوی
کنجکاوی شخصیتی (Trait Curiosity)
نوعی از کنجکاوی است که به عنوان یک ویژگی پایدار شخصیتی در نظر گرفته می‌شود. افرادی که کنجکاوی شخصیتی بالایی دارند، معمولاً به طور کلی به مسائل مختلف علاقه‌مندند.
کنجکاوی لحظه‌ای (State Curiosity)
این نوع کنجکاوی به واکنش‌های آنی نسبت به محرک‌های خاص مربوط می‌شود. مثلاً اگر موضوع مورد علاقه‌تان مطرح شود، حتی اگر فردی غیرکنجکاو باشید، ممکن است فوراً جذب آن شوید.
بررسی کنجکاوی در افراد با سنین مختلف
مطالعه‌ای با بیش از ۱۰۰۰ شرکت‌کننده
پژوهشگران بیش از ۱۰۰۰ نفر را در بازه سنی ۲۰ تا ۸۴ سال مورد بررسی قرار دادند. ابتدا میزان کنجکاوی شخصیتی آن‌ها با پرسش‌نامه سنجیده شد. سپس آن‌ها باید به سؤالاتی در حوزه اطلاعات عمومی پاسخ می‌دادند، مانند:
«اولین کشوری که به زنان حق رأی داد کدام کشور بود؟»
(پاسخ: نیوزیلند)
قبل از اعلام جواب، از شرکت‌کنندگان خواسته شد میزان علاقه‌مندی خود به دانستن پاسخ صحیح را ارزیابی کنند که این، معیاری برای کنجکاوی لحظه‌ای بود.
نتایج جالب و غیرمنتظره
الگوهای متفاوت در کنجکاوی
نتایج نشان داد که کنجکاوی شخصیتی به‌مرور زمان کاهش می‌یابد، اما کنجکاوی لحظه‌ای روندی متفاوت دارد:
- در اوایل بزرگسالی کاهش می‌یابد
- در میانسالی به پایین‌ترین سطح می‌رسد
- سپس در سالمندی مجدداً افزایش می‌یابد
شبیه به نمودار شادی در طول زندگی
این الگو مشابه روندی است که در مطالعات مربوط به شادی دیده شده است: افت در میانسالی، و سپس افزایش دوباره در دوران بازنشستگی.
چرا میانسالی زمان کاهش کنجکاوی است؟
دوران میانسالی معمولاً پر از مسئولیت است: تربیت فرزندان، پیشرفت شغلی، پرداخت وام‌ها. این فشارها باعث می‌شوند افراد کمتر به کاوش در موضوعات جدید بپردازند. اما بعد از این مرحله، با فراغت بیشتر، دوباره فرصت پرداختن به علایق شخصی به وجود می‌آید.
دکتر کاستل می‌گوید:
«با افزایش سن، یادگیری را متوقف نمی‌کنیم، فقط انتخاب‌گرتر می‌شویم. مثلاً بسیاری از افراد سالمند دوباره به سر کلاس برمی‌گردند یا به تماشای پرندگان علاقه‌مند می‌شوند. این نشانه‌ای از تداوم کنجکاوی است.»
کنجکاوی و حافظه؛ ارتباطی مهم
کمک به تمرکز روی چیزهای مهم
کنجکاوی می‌تواند مانند یک فیلتر شناختی عمل کند. یعنی مغز را برای تمرکز روی اطلاعات مرتبط و مهم آموزش می‌دهد، و بی‌توجهی به اطلاعات بی‌اهمیت را آسان‌تر می‌کند.
در واقع، افراد سالمندی که دچار زوال عقل در مراحل ابتدایی هستند، ممکن است علاقه خود را به چیزهایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌بردند از دست بدهند. بنابراین کاهش کنجکاوی می‌تواند زنگ خطری برای وضعیت شناختی فرد باشد.
جمع‌بندی
اگر مدام در حال پرسیدن، جست‌وجوی پاسخ، و کشف موضوعات جدید هستید، این عادت را ادامه دهید. زیرا این رفتار ممکن است یکی از هوشمندانه‌ترین کارهایی باشد که برای حفظ سلامت مغز خود می‌توانید انجام دهید.
این مطالعه در نشریه PLOS One منتشر شده است.
