هر سال میلیون‌ها آمریکایی برای کشیدن دندان عقل به دندان‌پزشک مراجعه می‌کنند و این دندان‌ها را تنها به‌عنوان زواید بی‌ارزش در نظر می‌گیرند. اما این دندان‌ها در هسته خود سلول‌های بنیادی ارزشمندی دارند که می‌توانند نقش مهمی در درمان بیماری‌های جدی ایفا کنند.
کشف ارزش پنهان در دندان‌های عقل
یک فرصت درمانی شخصی‌سازی‌شده
امروزه پژوهشگران تأیید کرده‌اند که دندان‌های عقل حاوی سلول‌های بنیادی ویژه‌ای هستند که می‌توانند استخوان، غضروف و حتی بافت عصبی را بازسازی کنند. به این ترتیب، ممکن است یک ویزیت ساده نزد دندان‌پزشک، آغاز یک برنامه درمانی شخصی‌سازی‌شده برای هر فرد باشد.
پیشگامان این تحقیق
این مطالعه توسط دکتر گسکون ایبارتچه، دانشیار گروه زیست‌شناسی سلولی و بافت‌شناسی در دانشگاه باسک انجام شده است.
باز کردن قفل سلول‌های پنهان
هر دندان عقل، بخشی نرم به نام پالپ دندانی را در خود جای می‌دهد. این بخش نوعی حفره عروقی است که دندان را زنده نگه می‌دارد.
قابلیت‌های شگفت‌انگیز سلول‌های پالپ
دانشمندان موفق شده‌اند سلول‌های موجود در پالپ را جدا کنند. این سلول‌ها رفتاری شبیه به سلول‌های نابالغ دارند و می‌توانند در شرایط آزمایشگاهی به نورون‌ها، عضله قلب یا استخوان تبدیل شوند.
تیم ایبارتچه توانسته است این سلول‌ها را به نورون‌های شبه‌الکتریکی تبدیل کند؛ سلول‌هایی که قادر به تولید پالس‌های الکتریکی مشابه نورون‌های واقعی هستند.
ایبارتچه در این‌باره می‌گوید: «این جهش از بیان ژنی به فعالیت الکتریکی واقعی بسیار مهم است، زیرا مدارهای مغزی آسیب‌دیده به سلول‌هایی نیاز دارند که بتوانند سیگنال ارسال کنند.»
استخراج سلول‌های بنیادی از دندان
فرآیند برداشت بدون درد
در آمریکا سالانه حدود ۱۰ میلیون دندان عقل کشیده می‌شود. بیشتر این دندان‌ها مستقیماً به سطل زباله‌های زیست‌پزشکی منتقل می‌شوند، اما هر دندان تازه کشیده شده می‌تواند منبعی بی‌درد و ارزشمند از بافت زنده باشد.
معمولاً این جراحی‌ها در دوران نوجوانی یا اوایل جوانی انجام می‌شود؛ زمانی که سلول‌های پالپ به سرعت تقسیم می‌شوند و خطاهای ژنتیکی اندکی دارند.
ذخیره‌سازی حرفه‌ای سلول‌ها
برخی آزمایشگاه‌ها با کلینیک‌های جراحی دهان همکاری می‌کنند تا دندان‌ها را در یخ خشک نگهداری و به فریزرهای مخصوص انتقال دهند. در این فریزرها، پالپ دندان در نیتروژن مایع فرآوری و ذخیره می‌شود.
شرکت‌هایی مانند Stemodontics این فرآیند را «بیمه زیستی» می‌نامند.
تبدیل زباله به سرمایه پزشکی
بیشتر دندان‌های عقل کشیده شده بدون توجه دور ریخته می‌شوند، اما برخی شرکت‌ها اکنون کیت‌هایی ارائه می‌دهند که می‌توانند این ضایعات را به سرمایه‌های پزشکی بلندمدت تبدیل کنند.
این کیت‌ها قبل از جراحی به مطب دندان‌پزشک ارسال می‌شوند و شامل تمامی وسایل لازم برای حفظ سلول‌های بنیادی زنده در هنگام انتقال هستند.
برخلاف سلول‌های بنیادی جنینی یا خون بند ناف، برداشت سلول‌های بنیادی از پالپ دندان با دغدغه‌های اخلاقی کمتری مواجه است، زیرا این بافت به هر حال دور ریخته می‌شود.
این ویژگی، گزینه مناسبی برای گسترش درمان‌های بازسازی شخصی‌سازی‌شده با هزینه پایین‌تر فراهم می‌کند.
نقش سلول‌های بنیادی دندانی در درمان بیماری‌ها
مطالعات پیش‌بالینی نشان می‌دهند که سلول‌های پالپ دندانی می‌توانند علائم حرکتی بیماری پارکینسون را در مدل‌های حیوانی کاهش دهند؛ این سلول‌ها جایگزین نورون‌های تولیدکننده دوپامین می‌شوند.
در پژوهش‌های مرتبط با آلزایمر نیز مشخص شده است که این سلول‌ها فاکتورهای رشدی ترشح می‌کنند که می‌توانند سیناپس‌ها را محافظت و از تجمع پروتئین‌های سمی جلوگیری کنند. یک مرور علمی در سال ۲۰۲۴ نشان داد که سلول‌های پالپ می‌توانند پلاک‌های آمیلوئیدی را پاکسازی و التهاب مغز را کاهش دهند.
پیشرفت‌های کلینیکی
مجله Nature Medicine اخیراً گزارشی از آزمایش‌های اولیه منتشر کرده است که در آن، ایمپلنت‌های سلول‌های بنیادی در بیماران مبتلا به پارکینسون زنده ماندند و دوپامین آزاد کردند.
اگرچه در این آزمایش‌ها از سلول‌های بنیادی جنینی استفاده شده است، اما سلول‌های بنیادی دندانی می‌توانند مزایای مشابهی بدون مسائل اخلاقی به همراه داشته باشند.
ایجاد بانک سلولی شخصی
ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی دندانی شخصی، خطر رد ایمنی را از بین می‌برد و می‌تواند زمان درمان را که معمولاً نیاز به یافتن اهداکننده دارد، کاهش دهد.
فرآیند ذخیره‌سازی چگونه است؟
پس از کشیدن دندان، جراح دهان دندان را در یک ویال استریل قرار می‌دهد. سپس بسته به سرعت به آزمایشگاه ارسال می‌شود و متخصصان در کمتر از ۲۴ ساعت پالپ دندانی را جدا و منجمد می‌کنند.
هزینه اولیه این فرآیند مشابه هزینه ذخیره‌سازی خون بند ناف است، اما مزیت آن در این است که سلول‌های بزرگسال را می‌توان بارها برای درمان‌های مختلف گسترش داد.
کاربردهای درمانی گسترده
علاوه بر سیستم عصبی، سلول‌های بنیادی دندانی با سرعت بیشتری نسبت به سلول‌های مغز استخوان بافت‌های معدنی تولید می‌کنند؛ این موضوع آن‌ها را برای ترمیم فک پس از جراحی تومور مناسب می‌سازد.
کاردیولوژیست‌ها ترشحات سلول‌های پالپ دندانی را روی موش‌های مبتلا به نارسایی قلبی آزمایش کرده‌اند و بهبود عملکرد قلبی را مشاهده کرده‌اند؛ این یافته نشان می‌دهد که احتمالاً در آینده می‌توان پچ‌های قلبی از دندان عقل بیماران تهیه کرد.
محققان ارتوپدی نیز به این سلول‌ها علاقه‌مند هستند؛ زیرا در آزمایشگاه این سلول‌ها کلاژن و کلسیم را به‌طور منظم تولید می‌کنند، که مشابه بافت غضروف سالم است و می‌تواند در آینده روش پیوند مفاصل را متحول کند.
موانع و چالش‌ها
برای تأیید ایمنی بلندمدت این روش، هنوز نیاز به داده‌های بیشتری وجود دارد، زیرا سلول‌های پیوندی باید بدون ایجاد تومور با بافت بدن ادغام شوند.
پژوهشگران در حال برنامه‌ریزی آزمایش‌های چندمرکزی هستند که سلول‌های پالپ را با درمان‌های استاندارد مانند تحریک عمقی مغز در اختلالات حرکتی مقایسه کنند.
اگر سلول‌های بنیادی دندانی بتوانند عملکرد را بازیابی و هزینه‌های درمان را کاهش دهند، ممکن است دندان‌پزشکان در آینده همراه با بسته‌های یخ بعد از جراحی، کیت‌های ذخیره‌سازی سلول را نیز به بیماران ارائه دهند.
البته یک دغدغه مهم در این حوزه مسئله برابری است؛ ذخیره‌سازی دندان عقل نباید به یک خدمت لوکس محدود به خانواده‌های مرفه تبدیل شود. بانک‌های عمومی یا مشوق‌های بیمه‌ای می‌توانند این شکاف را کاهش دهند.
پیام نهایی
برای اکنون، پیام واضح است: پیش از آن‌که دندان‌های عقل خود را دور بیندازید، به طلای بازسازی‌کننده‌ای که در آن‌ها پنهان شده فکر کنید. شاید درمان بعدی برای بیماری آلزایمر یا آسیب نخاعی، از دندانی آغاز شود که روزی دندان‌پزشک آن را یک زحمت اضافی می‌دانست.
این مطالعه در نشریه Stem Cell Research & Therapy منتشر شده است.
