دهه‌هاست که پژوهشگران در این اندیشه‌اند که آیا پسران و دختران به طور طبیعی در ریاضیات توانایی یکسانی دارند یا خیر. در سال ۲۰۰۵، روان‌شناس شناختی «الیزابت اسپلک» با قاطعیت اعلام کرد که در استعداد ذاتی کلی برای علم و ریاضیات میان زنان و مردان تفاوتی وجود ندارد.
اکنون شواهدی قوی‌تر در این زمینه به دست آمده است. در مطالعه‌ای تازه، پژوهشگران دانشگاه هاروارد به همراه چندین مؤسسه در فرانسه، عملکرد ریاضی بیش از ۲.۵ میلیون دانش‌آموز فرانسوی را بررسی کردند.
بررسی عملکرد ریاضی دانش‌آموزان در فرانسه
آغاز برابر، اما شکاف تدریجی
تیم پژوهش دریافت در ابتدای سال اول ابتدایی، پسران و دختران تقریباً در ریاضی در سطحی برابر قرار دارند. اما تنها چهار ماه پس از شروع آموزش رسمی ریاضی، شکاف کوچکی پدیدار می‌شود که به مرور گسترش می‌یابد.
مطالعه‌ای ملی برای رصد شکاف ریاضی
این تحقیق بر اساس یک برنامه سنجش دولتی در فرانسه است که در سال ۲۰۱۸ راه‌اندازی شد. این طرح سراسری، مهارت‌های زبانی و ریاضی دانش‌آموزان را از سال اول تا ششم ابتدایی زیر نظر گرفت.
در طول پنج سال و چهار گروه ورودی مختلف، این برنامه فرصت بی‌نظیری برای رصد رشد ریاضی در کودکان فراهم کرد.
در زمان ورود به مدرسه، دختران فرانسوی در مهارت‌های زبانی اندکی بهتر از پسران ظاهر شدند. با این حال، نمرات ریاضی تقریباً یکسان بود.
اسپلک در این‌باره گفت:
«نتیجه مهم این است که شکاف جنسیتی از زمانی شکل می‌گیرد که آموزش نظام‌مند ریاضی آغاز می‌شود.»
جست‌وجوی تفاوت‌های جنسیتی
اسپلک سال‌ها بر درک عدد و شکل در کودکان خردسال مطالعه کرده است. در سال ۲۰۰۵، او در مقاله‌ای برای American Psychologist این باور را به چالش کشید که پسرها به طور ذاتی در ریاضیات بهترند.
او می‌گوید:
«استدلال من این بود که اگر واقعاً تفاوت‌های زیستی وجود داشت، شاید در دوران نوزادی دیده می‌شد.»
اما در پژوهش‌هایش هرگز پسران نوزاد را در ریاضی بهتر از دختران، یا برعکس، نیافت. البته او این احتمال را پذیرفت که تفاوت‌ها ممکن است در سنین پیش‌دبستانی بروز کند.
آموزش ریاضی در کلاس‌های واقعی
در سال‌های اخیر، اسپلک توجهش را معطوف به نحوه یادگیری شمارش و اعداد در کلاس‌های درس کرده است.
او در همکاری با استر دوفلو، اقتصاددان برنده نوبل از MIT، به دفتر دهلی مؤسسه J-PAL در هند مشاوره داده تا برنامه‌های ریاضی مؤثر برای کودکان پیش‌دبستانی و اول ابتدایی طراحی کنند.
در فرانسه نیز همراه با استانیسلاس دِهِن، عصب‌شناس مطرح و همکار دیرینه‌اش، در شورای علمی وزارت آموزش فرانسه فعالیت می‌کند. این شورا برنامه آزمون EvalAide را طراحی کرده است.
هدف این برنامه:
سنجش دقیق مهارت‌های ریاضی و زبانی هر کودک و بهبود آموزش بر اساس داده‌های واقعی.
شکاف جنسیتی در ریاضی از کجا می‌آید؟
در این مطالعه، داده‌های چهار گروه کامل از دانش‌آموزان سال اول ابتدایی (۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱) تحلیل شد.
نتیجه واضح بود:
- در زمان ورود به مدرسه، هیچ شکاف ریاضی وجود نداشت.
- پس از چهار ماه، شکاف اندکی به نفع پسران ظاهر شد.
- این شکاف در پایه دوم، چهارم و ششم به طور پیوسته بیشتر شد.
اسپلک می‌گوید:
«در پایه چهارم این فاصله حتی بیشتر شد و در پایه ششم باز هم افزایش یافت.»
جالب اینکه شکاف جنسیتی در مهارت زبان، برعکس، اندکی کاهش یافت و در سال‌های بعد نسبتاً ثابت ماند.
رد فرضیه‌های قدیمی
چرا این فاصله در طول دوران مدرسه افزایش می‌یابد؟
پژوهشگران چندین فرضیه آشنا را بررسی و رد کردند:
- اگر واقعاً تعصب اجتماعی گسترده‌ای وجود داشت و والدین به آن دچار بودند، باید پسرها در همان ورود به مدرسه بیشتر به کارهای عددی و فضایی گرایش داشتند.
اما چنین اتفاقی نیفتاد.
این یافته، هم فرضیه تفاوت زیستی و هم تعصب اجتماعی اولیه را کم‌رنگ می‌کند.
همه‌گیری کرونا، فرصتی برای آزمایش طبیعی
داده‌های EvalAide نکات دیگری هم روشن کرد. در فرانسه، دانش‌آموزان اول ابتدایی می‌توانند تقریباً یک سال از نظر سن با هم اختلاف داشته باشند.
محققان بررسی کردند که آیا این موضوع بر نتایج اثرگذار است.
پاسخ: خیر.
شکاف جنسیتی بیشتر با زمان سپری‌شده در مدرسه ارتباط داشت، نه با سن.
ماجرای جالب‌تر:
در سال ۲۰۱۹ که ۲.۵ ماه پایانی سال تحصیلی به خاطر کرونا تعطیل شد، میزان رشد شکاف جنسیتی کمتر از سال‌هایی بود که کلاس‌ها به‌طور کامل برگزار شده بود.
اسپلک گفت:
«در سالی که کلاس‌ها زودتر تعطیل شد، فاصله کمتر از سال‌های دیگر افزایش پیدا کرد.»
تأیید رسمی شکاف جنسیتی در ریاضیات
این گروه در سال ۲۰۱۹ همزمان با یک بحران آموزشی در فرانسه کار خود را آغاز کرد. در آن سال، فرانسه در میان ۲۳ کشور اروپایی، پایین‌ترین نمره ریاضی را کسب کرده بود.
در پاسخ، وزارت آموزش فرانسه — با راهنمایی شورای علمی خود — دستور داد آموزش ریاضی در مهدکودک‌ها بیشتر شود.
اما نتایج:
- در پاییز ۲۰۱۹، شکاف جنسیتی جزئی در میان اولی‌های جدید پدیدار شد.
- در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ این شکاف همچنان وجود داشت.
اشکال در آموزش ابتدایی ریاضی
این پژوهش دلیل واحد و مشخصی را اعلام نکرد، اما پیام روشنی داشت:
تفاوت‌های عملکرد ریاضی میان دختران و پسران احتمالاً نتیجه آن چیزی است که در آموزش ابتدایی رخ می‌دهد.
اسپلک در پایان گفت:
«ما هنوز دقیق نمی‌دانیم علت چیست. اما حالا فرصتی داریم تا از طریق ارزیابی‌های تصادفی و آزمایش تغییرات در برنامه درسی، آن را کشف کنیم.»
این یافته‌ها فشار مضاعفی بر سیستم‌های آموزشی وارد می‌کند تا درباره نحوه تدریس ریاضی در سال‌های ابتدایی تجدیدنظر کنند و مسیر را برای برابری واقعی هموار سازند.
این پژوهش کامل در مجله Nature منتشر شده است.
