آیا پروازهای مکرر برای بدن بی‌خطر هستند؟ آمارها نشان می‌دهند که از هر ۱۳٫۷ میلیون پرواز تنها یکی منجر به سانحه مرگبار می‌شود، اما تحقیقات علمی تازه از خطرات پنهانی سخن می‌گویند که در آسمان بر سلامت بدن تأثیر می‌گذارند.
به گفته ایلین مک‌نیلی، اپیدمیولوژیست از دانشکده بهداشت عمومی هاروارد، هواپیما محیطی «بسیار غیرعادی» است. فشار هوای پایین، پرتوهای کیهانی و مواد شیمیایی جزئی در هوای کابین از جمله عواملی هستند که با افزایش خطر ابتلا به سرطان، لخته شدن خون و علائم عصبی ارتباط داده شده‌اند. هرچند این خطرات بیشتر در میان خدمه پرواز دیده می‌شود، اما پژوهشگران هشدار می‌دهند که مسافران دائمی نیز ممکن است در معرض آن قرار گیرند.
در حالی که آمار سفرهای هوایی در حال افزایش است، پژوهش‌ها درباره تأثیر پروازهای مکرر بر سلامت همچنان ادامه دارند. انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی پیش‌بینی می‌کند که در سال ۲۰۲۵ تعداد مسافران هوایی به مرز ۵ میلیارد نفر برسد، در حالی که گروه کوچکی از مسافران دائمی مسئول دوسوم این پروازها هستند.
پرتوهای کیهانی و خطرات پنهان آن
در ارتفاعات بالا، بخشی از سپر حفاظتی جو زمین از بین می‌رود و پرتوهای کیهانی می‌توانند از بدنه هواپیما عبور کنند. هرچه مسیر پرواز بلندتر یا قطبی‌تر باشد، میزان پرتوگیری بیشتر است.
برای مثال، طبق پژوهشی از دانشگاه MIT، پرواز یک‌طرفه بین نیویورک و بانکوک حدود ۱۰۱ میکروسیوِرت (μSv) تابش دارد. این مقدار در سفر رفت‌وبرگشت به حدود ۲۰۲ می‌رسد. کمیسیون بین‌المللی حفاظت در برابر تشعشعات، حد مجاز سالانه را ۱۰۰۰ میکروسیوِرت تعیین کرده است.
مطالعات نشان داده‌اند که خدمه پرواز در معرض خطر بالاتر ابتلا به سرطان هستند. پژوهشی در سال ۲۰۱۹ نشان داد که خطر ابتلا به ملانوما در میان خلبانان و مهمانداران بیش از دو برابر افراد عادی است. همچنین زنان خدمه پرواز ۵۱٪ بیشتر در معرض سرطان پستان و چهار برابر بیشتر در معرض سرطان پوست غیرملانوما هستند.
مطالعه‌ای جدید از تیم مک‌نیلی نشان داد که توانایی بدن برای ترمیم DNA پس از پرواز کاهش می‌یابد، که می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از سرطان داشته باشد.
اگر می‌خواهید میزان تابش پروازی خود را تخمین بزنید، می‌توانید از نرم‌افزار CARI-7 سازمان هوانوردی فدرال آمریکا یا از ماشین‌حساب آنلاین پرتوگیری آژانس ایمنی هسته‌ای فرانسه استفاده کنید. اگر نزدیک حد مجاز سالانه هستید، شاید بهتر باشد برنامه پروازتان را کاهش دهید. برای زنان باردار نیز توصیه می‌شود در سه‌ماهه اول از پروازهای طولانی یا مسیرهای قطبی خودداری کنند.
هوای داخل کابین و ترکیبات شیمیایی
یکی از نگرانی‌های مهم، کیفیت هوای داخل هواپیما است. بیشتر هواپیماهای مدرن (به جز بوئینگ 787) از سیستمی به نام «هوای تخلیه‌شده از موتور» استفاده می‌کنند. در این فرآیند، هوای داغ و فشرده از موتور برای تهویه و دیگر سیستم‌های داخلی استفاده می‌شود.
برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مواد شیمیایی مانند ارگانوفسفات‌ها – که در روان‌کارهای هواپیما یافت می‌شوند – ممکن است گاهی وارد هوای کابین شوند. هرچند سطح این مواد معمولاً بسیار پایین است، اما در شرایط خاصی موسوم به «رویداد دود» غلظت آن‌ها ممکن است افزایش یابد.
در چنین مواردی، دود یا بخار روغن موتور به داخل کابین نشت می‌کند. تخمین‌ها درباره فراوانی این رویدادها متفاوت است، از یک مورد در هر ۶۶ پرواز تا یک مورد در هر ۲۰۰۰ پرواز.
سندروم هوایی (Aerotoxic Syndrome)
برخی از پژوهشگران ارتباط میان تماس مداوم یا مقطعی با این مواد و بروز علائمی مانند سردرد، سرگیجه، تهوع و استفراغ را مطرح کرده‌اند. هرچند این وضعیت هنوز از سوی نهادهای رسمی هوانوردی به عنوان بیماری شناخته نشده است، اما افرادی مانند سوزان مایکلِس – خلبان و پژوهشگر فقید در زمینه سلامت هوایی – بارها از تجربه این علائم گزارش داده‌اند.
مایکلِس به مسافران توصیه می‌کرد هنگام احساس بوی سوخت یا دود، از ماسک تنفسی فیلتر قوی مانند FFP3 استفاده کنند و حتماً موضوع را به خدمه اطلاع دهند.
آسیب‌های فشاری گوش میانی
کاهش یا افزایش سریع فشار در کابین می‌تواند باعث باروترومای گوش میانی شود. در مطالعه‌ای در فنلاند، ۸۵٪ از خدمه پرواز حداقل یک‌بار این تجربه را گزارش کرده‌اند. علائم شامل احساس گرفتگی گوش، کاهش شنوایی موقت و درد گوش است.
در موارد نادر، فشار می‌تواند باعث بی‌حسی موقت در صورت یا حتی فلج جزئی شود که شبیه سکته مغزی به نظر می‌رسد.
چه باید کرد؟
- منتظر بمانید تا علائم برطرف شوند (ممکن است تا ۶ هفته طول بکشد).
- از اسپری‌ها یا قرص‌های ضداحتقان استفاده کنید.
- اگر دچار عفونت یا گرفتگی سینوس هستید، پرواز را به تعویق بیندازید.
- در صورت داشتن بیماری ریوی یا آسم، قبل از پرواز با پزشک مشورت کنید.
تأثیر فشار کابین بر بدن
کابین هواپیما معمولاً معادل ارتفاع ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ پایی از سطح دریا تنظیم می‌شود. در این شرایط، اکسیژن کمتری در دسترس است و سطح اکسیژن خون کاهش می‌یابد. مطالعه‌ای نشان داد که میزان اشباع اکسیژن خون مسافران سالم از ۹۷٪ به ۹۳٪ کاهش می‌یابد.
این کمبود اکسیژن، یا هیپوکسی، باعث افزایش ضربان قلب و فشار بر سیستم قلبی‌عروقی می‌شود. تحقیقات مک‌نیلی روی افراد بالای ۵۰ سال نشان داد که پرواز ممکن است خطر آریتمی قلبی را در افراد دارای مشکلات قلبی افزایش دهد.
الکل و خواب در پرواز
نوشیدن الکل در پرواز می‌تواند شرایط را بدتر کند. در آزمایشی در محیط شبیه‌سازی‌شده پرواز، افرادی که قبل از خوابیدن الکل نوشیده بودند، سطح اکسیژن خونشان تا ۸۵٪ افت کرد و ضربان قلب به ۸۷ رسید، در حالی که در افراد هوشیار، این رقم ۷۲ بود.
خطر لخته شدن خون
یکی از شناخته‌شده‌ترین خطرات پرواز طولانی، لخته شدن خون یا ترومبوز وریدی عمقی است. نشستن طولانی‌مدت و کمبود اکسیژن هر دو این خطر را افزایش می‌دهند. سالانه بین ۶۰ تا ۱۰۰ هزار نفر در آمریکا بر اثر لخته خون جان خود را از دست می‌دهند.
مطالعه‌ای نشان داد خطر لخته خون به ازای هر دو ساعت اضافه نشستن در پرواز، حدود ۲۶٪ افزایش می‌یابد. در پروازهای بیش از چهار ساعت، خطر از ۱ مورد در هر ۱۰۰۰ نفر به ۳ مورد در هر ۱۰۰۰ نفر می‌رسد. در افرادی که در مدت ۸ هفته پنج پرواز یا بیشتر دارند، این خطر تا ۷ برابر افزایش می‌یابد.
دکتر «سوزان کانگِیتر»، اپیدمیولوژیست دانشگاه لیدن، هشدار می‌دهد: «هرچه بیشتر پرواز کنید، خطر لخته خون بیشتر می‌شود.»
چگونه خطر را کاهش دهیم؟
- در طول پرواز مرتب راه بروید یا حرکات کششی انجام دهید.
- از مصرف قرص خواب پرهیز کنید تا تنفس طبیعی مختل نشود.
- در صورت کوتاه‌تر یا بلندتر بودن از حد میانگین قد، یا پس از عمل جراحی، بیشتر مراقب باشید.
- جوراب‌های فشاری مفیدند، اما نباید باعث بی‌حرکتی شوند.
جمع‌بندی: پرواز ایمن، اما هوشمندانه
برای بیشتر افراد، پرواز گه‌گاه کاملاً ایمن است. اما با افزایش مسیرهای بسیار طولانی و حضور مسافران سالخورده یا دارای بیماری، رعایت احتیاط ضروری است. همان‌طور که مک‌نیلی می‌گوید: «نگرانی من درباره افرادی است که هر زمستان به مناطق گرم‌تر سفر می‌کنند، بدون توجه به اینکه بدنشان ممکن است به استراحت نیاز داشته باشد.»
نتیجه‌گیری
اگر از مسافران همیشگی هستید، توجه به کیفیت هوا، پرهیز از مصرف الکل و انجام حرکات کششی ساده می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات جسمی جلوگیری کند. پرواز سالم یعنی پرواز آگاهانه.
آیا تجربه پروازهای طولانی دارید؟ دیدگاه خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید یا مقاله را با دوستان هم‌سفر خود به اشتراک بگذارید تا آگاه‌تر پرواز کنند.
