تب دنگی که روزگاری محدود به مناطق گرمسیری بود، اکنون با افزایش دما در حال گسترش به شهرها و کشورهایی است که هرگز نگران این بیماری نبوده‌اند. تغییرات اقلیمی و افزایش میانگین دما، شرایط را برای پشه‌های ناقل این ویروس مهیا کرده و سلامت میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند.
تب دنگی؛ بیش از یک بیماری ساده
تب دنگی چیزی فراتر از یک مزاحمت است. این بیماری اغلب با تب بالا، سردرد و دردهای شدید بدن آغاز می‌شود. اما در موارد جدی می‌تواند به خونریزی داخلی، نارسایی اندام‌ها و حتی مرگ منجر شود.
تا همین چند دهه قبل، تب دنگی بیشتر در کشورهایی مانند برزیل و فیلیپین شایع بود. اما اکنون مسیر خود را به سمت آسیا و قاره آمریکا باز کرده و میلیون‌ها نفر دیگر را در معرض خطر قرار داده است.
ارتباط دما و انتقال تب دنگی
دانشمندان مدت‌ها به نقش گرما در گسترش تب دنگی مشکوک بودند. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد این عامل تا چه اندازه مهم و خطرناک است.
بر اساس تحلیل بیش از ۱.۴ میلیون مورد ابتلا در ۲۱ کشور از آمریکای مرکزی و جنوبی تا جنوب‌شرق و جنوب آسیا، حتی افزایش‌های اندک دما، موارد ابتلا به دنگی را شدیدتر و گسترده‌تر کرده است.
«تأثیر دما بسیار بیشتر از چیزی بود که انتظار داشتم. تغییرات کوچک در دما می‌تواند اثر بزرگی بر انتقال تب دنگی بگذارد و ما اکنون اثر انگشت گرمایش زمین را به وضوح می‌بینیم.» — ماريسا چایلدز، دانشگاه واشنگتن
منطقه خطرناک برای پشه‌ها
پشه ناقل دنگی در هر شرایطی رشد نمی‌کند. بهترین دما برای تکثیر آن حدود ۲۸ درجه سانتی‌گراد (۸۲ فارنهایت) است. این دمای ایده‌آل، فعالیت پشه‌ها را افزایش داده و ویروس را سریع‌تر تکثیر می‌کند.
به همین دلیل، شهرها و مناطقی که پیش‌تر خنک‌تر بودند، اکنون به محیط‌های مناسب برای گسترش این پشه‌ها تبدیل شده‌اند. کشورهایی مانند مکزیک، پرو و برزیل در حال ورود به این محدوده خطر هستند که باعث جهش بزرگ در آمار ابتلا خواهد شد.
البته مناطق بسیار گرم‌تر ممکن است کاهش اندکی در شیوع دنگی تجربه کنند، اما این کاهش ناچیز نمی‌تواند افزایش گسترده در سایر نقاط را جبران کند. در مجموع، تأثیر جهانی همچنان یک افزایش چشمگیر در ابتلا است.
میلیون‌ها ابتلای ناشی از گرما
بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۴، دمای بالاتر مسئول ۱۸٪ از کل موارد تب دنگی در ۲۱ کشور مورد مطالعه بود. این یعنی موضوع تنها یک پیش‌بینی برای آینده نیست؛ بلکه واقعیتی است که هم‌اکنون رخ داده است.
بر اساس برآوردها، گرمایش جهانی سالانه بیش از ۴.۶ میلیون مورد اضافی تب دنگی ایجاد کرده است. در صورت تداوم روند فعلی و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، موارد ابتلا تا سال ۲۰۵۰ می‌تواند بین ۴۹٪ تا ۷۶٪ رشد کند. این یعنی بیش از دو برابر شدن آمار کنونی در جمعیت‌هایی که بیش از ۲۶۰ میلیون نفر را شامل می‌شوند.
«این یک تغییر فرضی نیست؛ این واقعیت امروز است که گرمایش زمین موجب رنج انسانی ناشی از تب دنگی شده است.» — ارین موردکای، دانشگاه استنفورد
مناطق جدید، خطرات تازه
گزارش‌ها احتمالاً کمتر از آمار واقعی هستند؛ چرا که بسیاری از مناطق مانند هند و آفریقا به دلیل کمبود داده در تحلیل لحاظ نشده‌اند. همچنین کشورهایی که دنگی به‌تازگی در حال ظهور در آن‌هاست مانند بخش‌هایی از ایالات متحده و اروپا به طور کامل پوشش داده نشده‌اند.
با این حال، نشانه‌ها آشکارند. موارد تب دنگی پیش‌تر در ایالت‌های کالیفرنیا، تگزاس، فلوریدا، هاوایی و حتی بخش‌های جنوبی اروپا گزارش شده است. رشد شهرنشینی، تحرک جمعیت و تکامل ویروس خطر را بیشتر می‌کند.
چگونه می‌توان گسترش را مهار کرد؟
نتایج پژوهش دو مسیر اصلی را پیشنهاد می‌کند: پیشگیری و آمادگی.
پیشگیری
- کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از طریق سرمایه‌گذاری در انرژی پاک
- کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی
آمادگی
- تقویت نظام‌های سلامت و آمادگی بیمارستان‌ها
- گسترش برنامه‌های کنترل جمعیت پشه‌ها
- افزایش دسترسی به واکسن‌های جدید دنگی
«تغییرات اقلیمی فقط آب‌وهوا را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد؛ این تغییرات پیامدهای زنجیره‌ای بر سلامت انسان دارند، از جمله افزایش بیماری‌های منتقل‌شونده توسط پشه‌ها.» — ارین موردکای
جمع‌بندی: تهدیدی واقعی، نه آینده‌ای دور
پژوهش منتشرشده در مجله PNAS ثابت می‌کند که تغییرات اقلیمی تنها یک بحران زیست‌محیطی نیست، بلکه بحران سلامت انسانی نیز هست. تب دنگی نمونه‌ای واضح از بیماری‌هایی است که نه در آینده، بلکه همین امروز قربانی می‌گیرد. اگر اقدام فوری و گسترده صورت نگیرد، شرایط در دهه‌های پیش‌رو به مراتب بدتر خواهد شد.
