دانشمندان دریافته‌اند که میکروب‌های موجود در روده انسان قادرند مواد شیمیایی سمی و ماندگار موسوم به PFAS را جذب کنند. این کشف می‌تواند راهی نوین برای کاهش آسیب‌های این مواد در بدن انسان فراهم کند.
PFAS چیست و چرا خطرناک است؟
استفاده گسترده در محصولات روزمره
مواد PFAS (ترکیبات پر و پلی‌فلوروآلکیل) در محصولات مختلفی مانند لباس‌های ضدآب، بسته‌بندی مواد غذایی، ظروف نچسب و لوازم آرایشی استفاده می‌شوند. دلیل محبوبیت آن‌ها، مقاومت بالایشان در برابر تجزیه و تخریب است.
آثار مخرب زیست‌محیطی و سلامتی
اما همین پایداری، آن‌ها را به تهدیدی جدی برای سلامت انسان و محیط‌زیست تبدیل کرده است. PFASها در خاک، آب و بدن موجودات زنده – از جمله انسان – تجمع می‌یابند. تحقیقات نشان داده‌اند که این مواد می‌توانند با ناباروری، سرطان، تضعیف سیستم ایمنی و بیماری‌های قلبی مرتبط باشند.
نقش باکتری‌های روده در حذف مواد سمی
پژوهشی از دانشگاه کمبریج
مطالعه‌ای که در مجله Nature Microbiology منتشر شده، ۹ گونه از باکتری‌های روده را شناسایی کرده است که توانایی اتصال و به دام انداختن مولکول‌های PFAS را دارند.
شبیه‌سازی بدن انسان در موش‌ها
محققان با انتقال این باکتری‌ها به روده‌ی موش‌ها، محیطی شبیه به میکروبیوم انسانی ایجاد کردند. پس از تغذیه موش‌ها با PFAS، مشخص شد که این باکتری‌ها مقدار قابل توجهی از این مواد را جذب کرده، سپس همراه با مدفوع از بدن دفع می‌کنند.
نرخ جذب چشمگیر
برخی از این باکتری‌ها، در عرض چند دقیقه تا ۷۴٪ از PFAS موجود را حذف کردند. حتی با افزایش میزان PFAS، درصد حذف‌شده ثابت باقی ماند. این پایداری عملکرد، نویدبخش کاربرد درمانی آن‌ها است.
مکانیزم جذب و مقاومت در برابر PFAS
باکتری‌های کلیدی
گونه‌هایی مانند Enterocloster bolteae و Blautia producta از جمله میکروارگانیسم‌هایی هستند که PFAS را به صورت خوشه‌های درون‌سلولی ذخیره می‌کنند. این تجمیع درون‌سلولی از باکتری‌ها در برابر سمیت PFAS محافظت می‌کند.
تحلیل دقیق میزان جذب
در آزمایش دُز-پاسخ، مشخص شد که حتی با افزایش غلظت PFAS، میزان جذب باکتری‌ها کاهش نمی‌یابد. این عملکرد پایدار در تمامی سطوح غلظت، برای توسعه روش‌های درمانی بسیار مهم است.
تأیید با آنالیز شیمیایی و تصویربرداری
محققان با استفاده از روش‌های تصویربرداری و تحلیل شیمیایی تأیید کردند که PFAS نه فقط به سطح باکتری، بلکه به درون سلول‌ها نفوذ کرده و تجمع یافته‌اند.
گامی نو: پروبیوتیک‌ها علیه PFAS
توسعه مکمل‌های پروبیوتیکی
محققان اکنون در حال توسعه مکمل‌های پروبیوتیکی هستند که به افزایش باکتری‌های جذب‌کننده PFAS در روده انسان کمک می‌کنند.
سخنان محققان
دکتر کیران پاتیل، یکی از نویسندگان این پژوهش می‌گوید:
«با توجه به ابعاد گسترده مشکل PFAS، به‌ویژه تأثیرات آن بر سلامت انسان، نگران‌کننده است که تاکنون راهکار جدی برای حذف آن از بدن ارائه نشده است.»
او ادامه می‌دهد:
«ما دریافتیم که برخی گونه‌های باکتری روده انسان، ظرفیت بسیار بالایی در جذب PFAS در غلظت‌های مختلف دارند و آن‌ها را به شکل خوشه‌ای درون خود ذخیره می‌کنند.»
دکتر ایندرا روکس، نویسنده همکار پژوهش نیز می‌گوید:
«واقعیت این است که PFASها در محیط و بدن ما حضور دارند و باید به‌جای انکار، به کاهش تأثیر آن‌ها بر سلامت فکر کنیم. ما هنوز راهی برای نابودی PFAS نیافته‌ایم، اما یافته‌های ما مسیر خروج آن از بدن را باز کرده‌اند.»
زنگ خطر جهانی و واکنش استارتاپ‌ها
وضعیت هشداردهنده PFAS
بیش از ۴٬۷۰۰ نوع ترکیب PFAS وجود دارد. برخی از آن‌ها سریعا از بدن دفع می‌شوند، اما برخی دیگر دهه‌ها در بافت‌های بدن – مانند خون، کبد و سایر اندام‌ها – باقی می‌مانند. این ترکیبات زنجیره‌بلند، نگران‌کننده‌ترین نوع PFAS هستند.
اقدام دولت بریتانیا
در آوریل ۲۰۲۵، دولت بریتانیا تحقیقاتی پارلمانی برای بررسی مقررات PFAS و خطرات آن برای سلامت عمومی آغاز کرد.
نگاه محققان به تهدید خاموش
دکتر آنا لیندل، نویسنده اصلی این مطالعه، تأکید می‌کند:
«ما همگی از طریق آب و غذا در معرض PFAS هستیم. این مواد آن‌قدر همه‌جا هستند که در بدن همه ما یافت می‌شوند.»
او افزود:
«در گذشته تصور می‌شد PFAS بی‌خطر هستند، اما حالا می‌دانیم چنین نیست. این مواد در سطح پایین سمی نیستند، اما مانند سمی کند عمل می‌کنند.»
تولد یک استارتاپ درمانی
لیندل و پاتیل با همکاری کارآفرین پیتر هولم جنسن، استارتاپی به نام Cambiotics را راه‌اندازی کرده‌اند که روی تولید پروبیوتیک‌های حذف‌کننده PFAS کار می‌کند.
توصیه‌هایی برای کاهش تماس با PFAS
اقدامات پیشگیرانه تا عرضه پروبیوتیک‌ها
تا زمانی که این مکمل‌های پروبیوتیکی به بازار عرضه شوند، محققان توصیه می‌کنند:
- از ظروف آشپزی پوشیده‌شده با PFAS استفاده نکنید
- فیلتر تصفیه آب مناسب برای کاهش PFAS نصب کنید
کاهش ورودی، نه خروجی
اگرچه این اقدامات نمی‌توانند PFAS موجود در بدن را حذف کنند، اما می‌توانند میزان ورود روزانه این مواد را کاهش دهند.
میکروبیوم روده: یک سلاح نوین در برابر آلودگی شیمیایی
پژوهش جدید نشان می‌دهد که میکروبیوم روده می‌تواند ابزاری قوی برای کنترل تماس شیمیایی باشد. میکروب‌های درون بدن، شاید روزی نقش محافظت از سلامت ما را در جهانی آلوده بر عهده بگیرند.
این مطالعه در مجله Nature Microbiology منتشر شده است.
