دانشمندان اخیراً روش نوینی به نام «ابزار هشت‌گانه سلامت» (Health Octo Tool) توسعه داده‌اند که با استفاده از هشت شاخص برگرفته از معاینات فیزیکی و آزمایش‌های روتین آزمایشگاهی، قادر است سن زیستی (Biological Age) افراد را محاسبه کند؛ سنی که وضعیت درونی بدن را منعکس می‌کند، نه فقط عدد شناسنامه‌ای را.
پیش‌بینی دقیق‌تر ناتوانی و مرگ زودرس
این ابزار نسبت به پیش‌بینی‌کننده‌های سنتی سلامت، دقیق‌تر می‌تواند خطر ناتوانی و مرگ را تخمین بزند. به گفته دکتر شبنم سلیمی، محقق اصلی این پروژه از دانشگاه واشینگتن، این ابزار می‌تواند به کشف عوامل ناشناخته مؤثر در فرآیند پیری کمک کرده، راه را برای مداخلات درمانی جهت افزایش طول عمر باز کند.
نقطه ضعف روش‌های قدیمی سنجش سلامت
تمرکز بر بیماری‌ها، نه بر تعامل آنها
دکتر سلیمی، پزشک و پژوهشگر در دپارتمان بی‌هوشی و پزشکی درد، توضیح می‌دهد که روش‌های فعلی ارزیابی سلامت معمولاً تنها به تأثیرات بیماری‌های جداگانه توجه می‌کنند. اما در واقع، تعامل میان بیماری‌ها و تأثیر اختلالات کوچک بر کل بدن نیز اهمیت بالایی دارد.
«چارچوبی بر پایه پیری، افق جدیدی برای کشف نشانگرهای زیستی و درمان‌هایی باز می‌کند که نه فقط به یک بیماری، بلکه به پیری کلی بدن یا اندام خاص می‌پردازند.»
مفهوم «آنتروپی سلامت» و نقش آن در ابزار جدید
آنتروپی سلامت یعنی چه؟
هسته اصلی این ابزار بر پایه مفهومی به نام آنتروپی سلامت (Health Entropy) طراحی شده است؛ مفهومی که به انباشت تدریجی آسیب‌های سلولی و مولکولی در طول زمان و تأثیر آن بر عملکرد اندام‌ها و سیستم‌های بدن اشاره دارد.
آنتروپی، شاخص وضعیت عمومی بدن
به زبان ساده، آنتروپی سلامت را می‌توان معیاری از وضعیت کلی فیزیکی فرد در نظر گرفت که نشان می‌دهد بدن با چه سرعتی در حال پیر شدن است.
استفاده از داده‌های مطالعات طولانی‌مدت
مطالعه بالتیمور و بررسی داده‌های هزاران فرد
محققان برای توسعه این ابزار، از داده‌های مربوط به یکی از طولانی‌ترین مطالعات جهان با عنوان مطالعه طولی پیری بالتیمور (Baltimore Longitudinal Study on Aging) بهره بردند. داده‌ها شامل تاریخچه پزشکی، معاینات فیزیکی و نتایج آزمایش‌های آزمایشگاهی شرکت‌کنندگان بود.
اعتبارسنجی با دو پایگاه داده عظیم دیگر
برای تأیید یافته‌ها، ابزار بر روی دو پایگاه داده عظیم دیگر با بیش از ۴۵ هزار شرکت‌کننده بزرگسال نیز آزمایش شد. در این مرحله، تیم پژوهشی مفهومی به نام «عدد بیماری اندام بدن» (Body Organ Disease Number) را معرفی کرد.
ارزیابی میزان آسیب به سیستم‌های بدن
عدد بیماری اندام چیست؟
این عدد نشان می‌دهد چند سیستم بدنی مانند قلبی-عروقی، تنفسی یا عصبی تحت تأثیر بیماری قرار گرفته‌اند و آیا فرد سابقه سکته یا سرطان داشته است یا نه. این امتیاز بین ۱ تا ۱۴ متغیر است و نمایانگر وسعت درگیری اندام‌هاست.
تصویر دقیق‌تری از سن زیستی واقعی
معرفی «ساعت زیستی اندام‌ها» و «سن اندامی بدن»
یافته‌های این مطالعه نشان دادند که اندام‌های مختلف با سرعت‌های متفاوتی پیر می‌شوند. بر همین اساس، پژوهشگران دو معیار جدید معرفی کردند:
- ساعت زیستی اندام‌ها (Bodily-Specific Clock): سن زیستی هر اندام به صورت مجزا.
- سن اندامی بدن (Bodily System-Specific Age): نرخ پیری هر سیستم بدنی.
سنجش کلی بدن با «ساعت بدن» و «سن بدن»
برای کل بدن نیز دو مفهوم مطرح شد:
- ساعت بدن (Body Clock): شاخص ترکیبی از سن درونی کلی.
- سن بدن (Body Age): نرخ کلی پیری بدن.
سنجش عملکرد و ناتوانی‌های فیزیکی
تأثیر سن زیستی بر سرعت راه رفتن
چون افراد با یک سن زیستی ممکن است سطح متفاوتی از توانایی جسمی داشته باشند، محققان معیارهای دیگری هم معرفی کردند:
- ساعت-سرعت بدن (Speed-Body Clock)
- سن-سرعت بدن (Speed-Body Age)
این معیارها رابطه میان پیری و سرعت راه رفتن را بررسی می‌کنند؛ یک آزمون ساده اما مؤثر برای سنجش کارایی سالمندان.
سنجش خطر ناتوانی شناختی یا جسمی
دو معیار دیگر نیز معرفی شدند:
- ساعت-ناتوانی بدن (Disability-Body Clock)
- سن-ناتوانی بدن (Disability-Body Age)
این‌ها برای پیش‌بینی ریسک ابتلا به اختلالات شناختی یا ناتوانی‌های جسمی با بالا رفتن سن استفاده می‌شوند.
هشت معیار برای درک بهتر روند پیری
«این هشت معیار — شامل ساعت و سن بدن، ساعت و نرخ اندام‌محور، و شاخص‌های سرعت و ناتوانی — راهی نوین برای بررسی روند پیری بدن بر پایه تاریخچه پزشکی، معاینات فیزیکی و آزمایش‌ها فراهم می‌کنند.»
یکی از پیام‌های کلیدی این تحقیق این است که حتی اختلالات خفیف در جوانی، اگر درمان نشوند، می‌توانند پیری را در سال‌های بعد تسریع کنند.
برای مثال، فشار خون بالا اگر در جوانی بدون درمان رها شود، می‌تواند اثرات طولانی‌مدت و مخربی بر روند پیری داشته باشد.
آینده ابزار: ردیاب دیجیتال پیری
اپلیکیشن برای سنجش سن زیستی بدن و اندام‌ها
تیم تحقیقاتی اکنون در حال توسعه یک اپلیکیشن دیجیتال هستند که به افراد و پزشکان اجازه می‌دهد سن زیستی بدن و اندام‌ها را محاسبه کنند.
این ابزار امکان پیگیری تأثیر سبک زندگی، رژیم غذایی، ورزش یا داروهای ضد پیری را بر بدن و اندام‌های مختلف فراهم می‌کند.
«کاربر می‌تواند ببیند بدنش، یا هر اندام خاص، به چه شکل به تغییرات واکنش نشان می‌دهد.»
جمع‌بندی: انقلابی در پایش پیری و سلامت
ترکیب داده‌های کلینیکی با مدل‌های زیستی دقیق در «ابزار هشت‌گانه سلامت»، راهی نو برای پایش روند پیری، تنظیم درمان‌ها، و بهبود نتایج سلامت در بلندمدت فراهم می‌کند.
این مطالعه در نشریه Nature Communications منتشر شده است.
