با افزایش سن، بدن انسان به‌طور طبیعی کندتر عمل می‌کند. سیستم ایمنی نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ زیرا با بالا رفتن سن، عفونت‌ها شدیدتر می‌شوند و واکسن‌ها اثربخشی کمتری دارند. با این حال، در میان سالمندان گروهی وجود دارند که ویژگی‌های ایمنی جوان‌تری را در بدن خود حفظ کرده‌اند. این موضوع داستان پیری و ایمنی را به شکل شگفت‌انگیزی تغییر می‌دهد.
دیدگاهی جدید مطرح می‌کند که جوان ماندن بخش‌هایی از سیستم ایمنی در اواخر عمر می‌تواند هزینه‌هایی به همراه داشته باشد. این هزینه بیشتر در بیماری عروقی خاصی دیده می‌شود که افراد مسن را تهدید کرده و می‌تواند بر بینایی و قلب اثر بگذارد.
ویژگی‌های ایمنی جوان در سالمندان
پیشگامان پژوهش
این دیدگاه توسط دکتر کورنلیا ام. ویاند و دکتر یورگ ی. گورونزی از کلینیک مایو مطرح شده است. تحقیقات آن‌ها بررسی می‌کند که چگونه ویژگی‌های جوان در سلول‌های T با الگوهای بیماری در دوران سالمندی همخوانی دارد.
«ما پیشنهاد می‌کنیم که تداوم جوانی ایمنی می‌تواند برای میزبان سالمند مضر باشد، در حالی که پیری ایمنی ممکن است نوعی سازگاری مفید باشد.»
پیام اصلی این پژوهش رد پیری نیست، بلکه تأکید بر درک این نکته است که کدام ویژگی‌های ایمنی با گذشت زمان سودمند و کدام مضر هستند.
خودایمنی در سالمندان
محققان بر نوعی از خودایمنی تمرکز دارند که در آن، دفاع‌های بدن به‌اشتباه بدن خود را تهدید تلقی می‌کنند. برخی سالمندان سلول‌های T مشابه افراد جوان‌تر دارند؛ سلول‌هایی با توان بازسازی قوی و واکنش سریع.
این ویژگی‌ها در زمان عفونت کمک‌کننده به نظر می‌رسند، اما در شرایط اشتباه می‌توانند التهاب‌های مداوم در بافت‌هایی ایجاد کنند که اساساً نیازی به دفاع نداشتند.
آرتریت سلول غول‌آسا: خطری در سال‌های پایانی عمر
تعریف بیماری
آرتریت سلول غول‌آسا (GCA) یک نوع واسکولیت خودایمنی است که شریان‌های متوسط و بزرگ را هدف قرار می‌دهد. این بیماری می‌تواند موجب تنگی عروق، کاهش جریان خون و تخریب دیواره عروق شود.
این بیماری شایع‌ترین نوع واسکولیت در سالمندان است و به‌ویژه در میان افراد اروپای شمالی شیوع بیشتری دارد.
شیوع بیماری
- میانگین بروز: ۱۰ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر بالای ۵۰ سال
- در برخی مناطق بالاتر و در برخی کمتر گزارش می‌شود.
- شایع‌تر در زنان نسبت به مردان
- اوج شیوع: دهه‌های ۷۰ و ۸۰ زندگی
اهمیت تشخیص به‌موقع
پزشکان همواره باید در بیماران سالمند با علائم زیر به GCA مشکوک شوند:
- سردردهای جدید
- درد فک
- تغییرات ناگهانی بینایی
اگر بیماری کنترل نشود، می‌تواند منجر به از دست رفتن دائمی بینایی یا عوارض آئورت مانند آنوریسم شود. درمان سریع با استروئیدها می‌تواند بینایی را حفظ کند، اما کنترل طولانی‌مدت بیماری همچنان یک چالش است.
التهاب مداوم عروق
نقش سلول‌های T جوان
مطالعات نشان داده‌اند که گروه کوچکی از سلول‌های T با توان بازسازی بالا در شریان‌های ملتهب سالمندان یافت می‌شوند. این سلول‌ها جوان‌تر از سن واقعی بیمار عمل می‌کنند و سوخت لازم برای التهاب مزمن را فراهم می‌کنند.
این سلول‌ها CD4+ T حافظه‌ای شبیه سلول‌های بنیادی هستند که نزدیک ضایعات عروقی قرار می‌گیرند. آن‌ها در ساختارهایی به نام مراکز لنفوئیدی ثالث تجمع می‌کنند که بقای طولانی‌مدتشان را ممکن می‌سازد.
شکست در ایست‌های بازرسی ایمنی
نقش نقاط کنترلی
سیستم ایمنی برای جلوگیری از واکنش بیش‌ازحد سلول‌های T به نقاط کنترلی (immune checkpoints) متکی است. این نقاط شامل جفت‌های گیرنده-لیگاندی هستند که سیگنال‌های بازدارنده ارسال کرده و تحمل نسبت به خود را حفظ می‌کنند.
در GCA تعادل بین PD-1 و PD-L1 مختل می‌شود. سطح پایین PD-L1 در سلول‌های دندریتیک و ماکروفاژهای عروقی مانع مهار سلول‌های T می‌شود.
پیامدها
- حذف این کنترل موجب می‌شود التهاب به‌سختی خاموش شود.
- پژوهش‌ها نشان داده‌اند نقص در این مسیر در سال ۲۰۲۳ با پاسخ‌های ایمنی مخرب در GCA مرتبط بوده است.
- حتی در درمان سرطان، خاموش کردن این نقاط کنترلی می‌تواند به‌ندرت منجر به بروز واسکولیت شود.
چرا پیری سیستم ایمنی می‌تواند مفید باشد؟
پیری تغییرات مشخصی در سیستم ایمنی تطبیقی ایجاد می‌کند:
- کاهش واکنش‌پذیری واکسن‌ها
- کاهش سلول‌های T نابالغ
- غلبه واکنش‌های یادآوری بر واکنش‌های اولیه
این تغییرات همواره منفی نیستند. مرورها نشان می‌دهند که این روند می‌تواند جلوی فعال‌سازی بیش‌ازحد ایمنی را بگیرد و در برخی موارد از خودایمنی پیشگیری کند.
دیدگاه جدید اضافه می‌کند که تاخیر در پیری ایمنی می‌تواند در اواخر عمر مضر باشد. به بیان دیگر، داشتن یک برنامه ایمنی جوان می‌تواند با افزایش آنتی‌ژن‌های جدید در بافت‌های سالخورده خطرناک شود.
تأثیر بالینی پیری ایمنی
شناسایی بیماران پرخطر
سؤال کلیدی این است: چگونه سالمندانی که سیستم ایمنی جوان‌تری دارند و در معرض خودایمنی هستند شناسایی شوند؟
پاسخ احتمالاً ترکیبی از موارد زیر خواهد بود:
- پروفایل‌برداری ایمنی
- تصویربرداری‌های پزشکی
- فنوتیپ‌گذاری دقیق بالینی
کلینیک مایو استراتژی «Precure» را معرفی کرده است؛ رویکردی که پیش‌بینی و پیشگیری بیماری را پیش از جدی شدن آن دنبال می‌کند. در التهاب عروقی، این می‌تواند به معنای شناسایی امضاهای سلول‌های T بازسازی‌کننده و هدف‌گیری مستقیم آن‌ها باشد، به جای صرفاً کنترل التهاب ظاهری.
جمع‌بندی
تحقیقات منتشرشده در Nature Aging نشان می‌دهند که جوان ماندن سیستم ایمنی در سالمندان همیشه مزیت نیست و می‌تواند خطر بروز بیماری‌های خودایمنی جدی مانند آرتریت سلول غول‌آسا را افزایش دهد. درک بهتر این مکانیسم‌ها می‌تواند به پیشگیری و درمان‌های دقیق‌تر در آینده منجر شود.
