بحثی تازه در دنیای علم شکل گرفته است که میتواند یکی از قدیمیترین باورهای ما درباره بدن انسان را زیر سؤال ببرد. به گفته پژوهشگران، انسانها نه پنج حس بلکه ممکن است تا 33 حس متفاوت داشته باشند. این دیدگاه تازه، درک ما از حواس انسان را وارد مرحلهای کاملاً جدید کرده است.
آیا انسان فقط پنج حس دارد؟
بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه؛ قرنهاست که حواس انسان در این پنج دسته خلاصه میشود. این طبقهبندی که ریشه در اندیشههای ارسطو دارد، مدتها بدون چالش باقی مانده بود. اما یافتههای علمی جدید نشان میدهد که این فهرست، تصویر کاملی از تجربه انسانی ارائه نمیدهد.
مطالعات تازه حاکی از آن است که انسانها ممکن است بین 22 تا 33 سیستم حسی مستقل داشته باشند؛ سیستمهایی که هر کدام اطلاعات متفاوتی از بدن و محیط پیرامون را پردازش میکنند.
بازنگری علمی در مفهوم حواس انسان
این دیدگاه نوین، حاصل پژوهشهای گسترده دانشمندان حوزه علوم شناختی و علوم اعصاب است؛ پژوهشگرانی که چگونگی عملکرد ادراک انسانی را بررسی میکنند.
پروژه «بازاندیشی حواس» در دانشگاه گلاسگو
در پروژهای با عنوان «Rethinking the Senses» در دانشگاه گلاسگو، پژوهشگران به این نتیجه رسیدهاند که فهرست سنتی پنج حس، بخش بزرگی از تجربه زیسته انسان را نادیده میگیرد.
بر اساس این پژوهشها، موارد زیر هرکدام بهعنوان سیستمهای حسی مستقل در نظر گرفته میشوند:
- تعادل و جهتیابی
- آگاهی از وضعیت و موقعیت بدن
- سیگنالهای اندامهای داخلی
- حس دما
- حس درد
- احساس تعلق یک اندام به بدن
دیدگاه دانشگاه آکسفورد
چارلز اسپنس، عصبشناس و مدیر آزمایشگاه پژوهشهای چندحسی در دانشگاه آکسفورد، معتقد است انسانها احتمالاً بین 22 تا 33 حس دارند. به گفته او، ادراک انسان مجموعهای از کانالهای جداگانه نیست بلکه شبکهای درهمتنیده از حواس مختلف است.
این شبکه حسی، همه چیز را از حرکت و غذا خوردن گرفته تا احساسات و درک فضا شکل میدهد.
چرا «چشایی» یک حس واحد نیست؟
ادراک طعم، نمونهای روشن از تعامل پیچیده حواس است. زبان انسان تنها میتواند طعمهای پایه مانند شیرین، شور، ترش، تلخ و اومامی را تشخیص دهد.
اما طعمهای پیچیدهای مثل توتفرنگی، انبه یا قهوه، نتیجه ترکیب عوامل مختلف هستند:
- مولکولهای بو که هنگام جویدن از دهان به حفره بینی میرسند
- حس لامسه که بافت غذا را کرمی، سفت یا روان تشخیص میدهد
- طعمهای پایه زبان
در واقع آنچه در زبان روزمره «مزه» نامیده میشود، حاصل همکاری همزمان چند حس مختلف است.
حواس پنهان بدن انسان
پژوهشها نشان میدهد این تعامل حسی در سراسر بدن جریان دارد. برخی از مهمترین حواس کمتر شناختهشده عبارتاند از:
- پروپریوسپشن: توانایی درک موقعیت بدن بدون استفاده از بینایی
- سیستم وستیبولار: مسئول تعادل و جهتیابی در گوش داخلی
- اینترسپشن: پایش سیگنالهای درونی مانند ضربان قلب، گرسنگی و سیری
برخی دانشمندان همچنین از حس «کنترل بر عمل» و «مالکیت بدنی» سخن میگویند. در برخی بیماران سکتهکرده، مشاهده شده که فرد با وجود سالم بودن اندامها، نسبت به اعضای بدن خود احساس بیگانگی دارد؛ نشانهای از وجود سیستمهای حسی مستقل.
حواس انسان چقدر انعطافپذیر هستند؟
آزمایشهای علمی نشان دادهاند که حواس انسان بسیار انعطافپذیرتر از آن چیزی هستند که تصور میکنیم.
نمونههایی شگفتانگیز از تأثیر متقابل حواس
در یکی از آزمایشهای دانشگاه گلاسگو، تغییر صدای قدمهای افراد هنگام راه رفتن باعث شد شرکتکنندگان خود را سبکتر یا سنگینتر احساس کنند.
در آزمایشی دیگر، وجود صدای موتور هواپیما در پسزمینه باعث تغییر درک طعم غذا شد؛ طعمهای شیرین و شور تضعیف شدند اما طعم اومامی تقویت شد. این یافته توضیح میدهد چرا در پروازها، آب گوجهفرنگی خوشطعمتر به نظر میرسد.
ادراک؛ یک شبکه هماهنگ نه مجموعهای از اجزا
دانشمندان امروز ادراک را نه مجموع ساده حواس بلکه فرآیندی هماهنگ و پیوسته میدانند. بینایی با تعادل، بو با لامسه، صدا با چشایی در تعامل مداوم هستند.
حتی در عصر صفحهنمایشها و فناوری دیجیتال، این شبکه حسی بدون وقفه به کار خود ادامه میدهد.
پایان عصر نظریه پنج حس؟
به باور پژوهشگران، روایت «پنج حس» اگرچه ساده و بهیادماندنی است، اما بازتابدهنده پیچیدگی واقعی پردازشهای ادراکی بدن انسان نیست.
انسانها جهان را نه از طریق حواس جداگانه بلکه با استفاده از شبکهای چندلایه، پویا و بههمپیوسته از حواس تجربه میکنند؛ شبکهای که هر ثانیه در حال تفسیر جهان اطراف ماست.
جمعبندی
یافتههای علمی جدید نشان میدهد انسانها بسیار فراتر از پنج حس کلاسیک عمل میکنند. درک این واقعیت میتواند نگاه ما به بدن، ذهن و تجربه انسانی را متحول کند.
اگر به شگفتیهای بدن انسان علاقهمند هستید، مقالههای مرتبط ما درباره علوم اعصاب و ادراک را مطالعه کنید و نظر خود را در بخش دیدگاهها با ما به اشتراک بگذارید.
