شروع مدرسه تنها به یادگیری الفبا محدود نمی‌شود؛ بلکه به معنای یافتن جایگاه خود، برقراری دوستی و پیدا کردن صدا و هویت شخصی است. برای بسیاری از کودکان خانواده‌های چندفرهنگی و دوزبانه، این لحظه با فشارهای بیشتری همراه است.
مطالعه‌ای گسترده در استرالیا نشان داده است که این کودکان با چالش‌های رشدی قابل‌توجهی روبه‌رو هستند، به‌ویژه در حوزه زبان و ارتباطات.
چالش‌های زبانی در دوران کودکی
دوران کودکی پایه و اساس همه‌چیز است؛ از اعتمادبه‌نفس گرفته تا سلامت روان و توانایی یادگیری. وقتی مهارت‌های زبانی عقب می‌مانند، این شکاف تنها به کلاس درس محدود نمی‌شود، بلکه بر روابط دوستی، عزت‌نفس و آینده فرد نیز اثر می‌گذارد.
کودکانی که در خانواده‌های چندفرهنگی رشد می‌کنند معمولاً با بارهای مضاعفی روبه‌رو هستند؛ از محدودیت در زبان انگلیسی گرفته تا انزوای فرهنگی و فشارهای مالی. پژوهش‌های بین‌المللی نیز این الگو را تأیید می‌کنند: کودکان مهاجر و اقلیت‌ها بارها با همین موانع مواجه می‌شوند.
پژوهش جدید استرالیایی اعداد و داده‌هایی ارائه می‌دهد که بسیاری از خانواده‌ها از قبل به‌طور تجربی احساسش کرده بودند.
نگاهی به داده‌ها
محققان دانشگاه‌های Curtin و Adelaide با همکاری شرکای بین‌المللی، بیش از ۱۰ هزار کودک از خانواده‌های چندفرهنگی و زبانی (CALD) را مورد مطالعه قرار دادند.
آن‌ها نتایج را با نزدیک به ۵۰ هزار کودک دیگر مقایسه کردند و به الگوی ثابتی رسیدند: کودکان CALD با ۲۳ درصد احتمال بیشتر، در معرض آسیب‌پذیری رشدی قرار داشتند.
بیشترین تفاوت‌ها در حوزه ارتباطات و مهارت‌های زبانی مشاهده شد؛ مهارت‌هایی که تعیین می‌کنند یک کودک تا چه حد می‌تواند سؤال بپرسد، در گفتگو شرکت کند و درس‌ها را درک کند.
رشد زبانی کودکان
این تحقیق از داده‌های سرشماری رشد اولیه استرالیا (AEDC) همراه با سوابق تولد و بیمارستانی استفاده کرد.
کودکان در حدود پنج‌سالگی در پنج حوزه ارزیابی شدند: سلامت جسمی، شایستگی اجتماعی، بلوغ عاطفی، مهارت‌های زبانی و شناختی، و ارتباطات و دانش عمومی.
تقریباً از هر چهار کودک CALD، یک نفر در حداقل یکی از این حوزه‌ها آسیب‌پذیر بود. بیشترین خطر در بخش ارتباطات و دانش عمومی مشاهده شد که احتمال آسیب‌پذیری در آن بیش از دو برابر بود.
در مهارت‌های زبانی و شناختی نیز خطر ۳۷ درصد بیشتر بود. در مقابل، کودکان غیر CALD بیشتر در حوزه سلامت جسمی ضعف داشتند که نوع متفاوتی از چالش‌ها را نشان می‌دهد.
فراتر از مسئله زبان
اعداد تنها بخشی از ماجرا را بازگو می‌کنند. زبان مورد استفاده در خانه، پیشینه قومی مادر و کشور محل تولد نیز بر نتایج اثرگذار بودند. حتی جنسیت نیز نقش داشت.
دختران CALD نسبت به پسران ریسک بالاتری را نشان دادند که بیانگر تأثیر انتظارات فرهنگی و اجتماعی بر رشد آنان است.
این پژوهش نشان داد آسیب‌پذیری‌های رشدی حاصل یک علت واحد نیست، بلکه از ترکیب فشارهای گوناگون ناشی می‌شود.
آسیب‌پذیری در رشد زبانی
«پژوهش ما نشان می‌دهد تفاوت‌های فرهنگی و زبانی موضوعی حاشیه‌ای نیستند؛ بلکه عمیقاً بر توانایی کودکان برای شکوفایی در آغاز تحصیل تأثیر می‌گذارند.»
— دکتر Gizachew A. Tessema، یکی از نویسندگان تحقیق
او توضیح می‌دهد که کودکان خانواده‌های CALD دو برابر بیشتر در معرض خطر آسیب‌پذیری در توسعه زبان و ارتباط هستند. بدون حمایت هدفمند، این شکاف‌های اولیه می‌توانند به نابرابری‌های مادام‌العمر تبدیل شوند.
به گفته دکتر تسما، رفع این نابرابری‌ها نیازمند سیاست‌های آموزشی حساس به فرهنگ، حمایت زبانی مؤثرتر و همکاری قوی‌تر میان خانواده‌ها، معلمان و متخصصان سلامت است.
«هر کودک، صرف‌نظر از پیشینه فرهنگی‌اش، شایسته فرصت برابر برای موفقیت است.»
تغییر در رویکرد آموزشی
این پژوهش از سیاست‌گذاران می‌خواهد که رویکردی عملی اتخاذ کنند. منابع آموزشی دوزبانه می‌تواند محیط کلاس را قابل‌دسترس‌تر کند. آموزش معلمان در زمینه حساسیت فرهنگی، به درک بهتر دانش‌آموزان کمک می‌کند.
تضمین دسترسی برابر به آموزش پیش‌دبستانی و خدمات بهداشتی نیز گامی اساسی در ایجاد فرصت برابر است. گرچه این اصلاحات هزینه‌بر هستند، اما بازده بلندمدت بسیار بالایی دارند؛ زیرا اقدام زودهنگام از هزینه‌های آموزشی و اجتماعی آینده پیشگیری می‌کند.
تصور کنید روز اول مدرسه است. بیشتر بچه‌ها با اشتیاق دست خود را برای پاسخ دادن به سؤال معلم بالا می‌برند، اما دختری ساکت مانده است — نه از روی ندانستن، بلکه چون واژه‌های انگلیسی برایش ناآشناست.
کودک دیگری سعی می‌کند به بازی گروهی بپیوندد اما قوانین را به‌سرعت درک نمی‌کند. این لحظات کوچک اما تکرارشونده، در طول زمان بر اعتمادبه‌نفس و خودپنداره کودکان اثر می‌گذارند.
بدون حمایت اضافی، این ناامیدی‌ها ممکن است به انزوا و کناره‌گیری تبدیل شوند. معلمان نیز اغلب می‌خواهند کمک کنند، اما ابزار یا آموزش لازم برای پر کردن شکاف‌های فرهنگی و زبانی را ندارند.
تنوع؛ نقطه قوت، نه مانع
مشکلات مطرح‌شده در استرالیا در کشورهای دیگر نیز بازتاب دارند. در ایالات متحده، کودکان هیسپانیک و مهاجر با خطرات مشابهی در آموزش ابتدایی مواجه‌اند.
در بریتانیا نیز کودکان خانواده‌هایی که زبان انگلیسی زبان اصلی‌شان نیست، در شروع مدرسه امتیازات پایین‌تری از نظر آمادگی تحصیلی کسب می‌کنند.
این مقایسه‌ها نشان می‌دهد که چالش، جهانی است. جوامع چندفرهنگی باید تصمیم بگیرند که آیا تنوع فرهنگی به نقطه قوت تبدیل می‌شود یا به خط جدایی.
هیچ کودکی نباید تنها به‌خاطر زبان یا فرهنگ خود در نقطه شروع تحصیل در وضعیت نامساعدی قرار گیرد. حمایت از خانواده‌های CALD در مراحل اولیه، به ساختن جوامع قوی‌تر و منسجم‌تر منجر می‌شود.
تنوع باید به عنوان یک مزیت دیده شود، نه مانع. پژوهش استرالیایی نشان می‌دهد هرچه حمایت زودتر آغاز شود، آینده برای همه کودکان روشن‌تر خواهد بود.
این پژوهش در نشریه علمی World Journal of Pediatrics منتشر شده است.
💡 نتیجه‌گیری
حمایت از کودکان خانواده‌های مهاجر در یادگیری زبان و ارتباطات نه‌تنها عدالت آموزشی را تقویت می‌کند، بلکه سرمایه‌گذاری ارزشمندی برای آینده جوامع چندفرهنگی است.
