تقریباً از هر هفت نفر در جهان، یک نفر صدایی مداوم همچون زنگ، وزوز یا سوت را در گوش خود می‌شنود که دیگران قادر به شنیدن آن نیستند. این وضعیت «تینیتوس» (Tinnitus) نام دارد. این صدا ممکن است برای برخی به‌مرور محو شود، اما برای میلیون‌ها نفر، خود را به جلسات کاری، تماشای فیلم یا لحظات سکوت تحمیل می‌کند، تمرکز را از بین می‌برد و آستانه صبر را می‌فرساید.
اختلالی که خواب، خلق‌وخو و عملکرد را می‌رباید
این نویز دائمی خواب را مختل می‌کند، خلق را تیره می‌سازد و بهره‌وری را کاهش می‌دهد. کودکان مدرسه‌ای ممکن است صدای هدفون خود را افزایش دهند تا صدای وزوز را خفه کنند؛ در حالی‌که بزرگ‌سالان ممکن است از حضور در رستوران‌ها صرف‌نظر کنند چون صدای بشقاب‌ها غیرقابل‌تحمل می‌شود.
وقتی افراد بالاخره به متخصص مراجعه می‌کنند، این صدای خیالی چنان در زندگی روزمره‌شان ریشه دوانده که دیگر به‌راحتی قابل جدا شدن نیست.
نمی‌توان از شر تینیتوس فرار کرد
به گفته کریستوفر سدرروت، پژوهشگر بخش فیزیولوژی و داروشناسی در موسسه کارولینسکا، «نتوانستن در رهایی از وزوز گوش اغلب به استرس و اضطراب قابل‌توجه بالینی منجر می‌شود.»
تاثیرات گسترده تینیتوس بر زندگی
- مشکلات خواب
- چالش‌های اجتماعی
- افت عملکرد شغلی
- افزایش احتمال مرخصی استعلاجی یا بازنشستگی زودهنگام
حدود نیمی از مبتلایان به تینیتوس همچنین دچار «حساسیت به صدا» هستند، تا جایی که حتی بسته‌شدن در می‌تواند دردناک باشد.
وقتی مغز زنگ می‌زند
منشا احتمالی تینیتوس
نظریه‌ای رایج درباره منشأ این اختلال به حلزون گوش بازمی‌گردد. زمانی که سلول‌های مویی مخصوص فرکانس‌های بالا (بر اثر کنسرت پرصدا، انفجار یا کهولت سن) از بین می‌روند، مغز برای جبران ورودی از‌دست‌رفته، میزان دریافت خود را افزایش می‌دهد. این فعالیت بی‌مهار از مسیر شنوایی عبور کرده، به مراکز مغزی می‌رسد.
به گفته سدرروت، «مطالعات حیوانی افزایش فعالیت در مرکز شنوایی مغز را نشان داده‌اند، اما نواحی احساسی و شناختی مغز هم در تقویت تینیتوس نقش دارند.»
تاثیر روانی بر شدت بیماری
اگر استرس، اضطراب یا تمرکز بر تینیتوس وجود داشته باشد، فعالیت در مرکز شنوایی مغز افزایش می‌یابد و احساس ناراحتی نیز شدت می‌گیرد.
تاثیر ژنتیک
مطالعه‌ای در سوئد روی دوقلوها نشان می‌دهد که وراثت نقشی هم‌تراز با میزان صدای محیط دارد. به‌ویژه در مردان، تینیتوس دوطرفه (در هر دو گوش) از وراثت بالایی برخوردار است. این یافته شاید توضیح دهد چرا دو نفر از یک کنسرت برمی‌گردند، یکی سالم و دیگری با سوتی که هرگز قطع نمی‌شود.
وقتی خواب هم پناه نیست
بسیاری از مبتلایان به تینیتوس از خوابی سبک و منقطع شکایت دارند. بررسی‌های آزمایشگاهی نیز تأیید می‌کند که در خواب آن‌ها، امواج عمیق کاهش یافته و بیدار شدن‌های شبانه افزایش یافته‌اند.
اختلال خواب و تقویت حلقه معیوب
خواب عمیق معمولاً نواحی وسیعی از قشر مغز را خاموش می‌کند، اما این آسودگی معمولاً تا صبح دوام ندارد. کمبود استراحت، موجب تغییر منفی در انعطاف‌پذیری عصبی مغز شده، حلقه‌های نادرست را تثبیت می‌کند.
صبح‌های خواب‌آلود، چرخه بازخوردی را فعال می‌کنند: خستگی استرس را افزایش می‌دهد، استرس صدای وزوز را تشدید می‌کند و این چرخه ادامه می‌یابد.
تینیتوس، نشانه‌ای از آسیب
سدرروت توضیح می‌دهد: «این صدای زنگ نشان‌دهنده آسیبی واقعی است و مواجهه مکرر با صداهای بلند می‌تواند منجر به تینیتوس دائمی شود. حتی موسیقی با صدای متوسط هم، اگر زیاد گوش داده شود، خطرآفرین است.»
چگونه اثر تینیتوس را کاهش دهیم؟
پیشگیری، اولین گام
سدرروت می‌گوید: «بسیاری از افراد در محیط‌های پرصدا با صدای بلند هدفون گوش می‌دهند، در حالی‌که تلفن هوشمندشان با هشدار قرمز اعلام می‌کند که صدا از ۸۵ دسی‌بل فراتر رفته است. این رفتار به‌ویژه برای جوانان خطرناک است.»
اهمیت مراقبت‌های روزمره
- یک حادثه کوچک مانند آتش‌بازی می‌تواند آسیب دائمی ایجاد کند.
- قرارگیری ۸ ساعته در صدای ۸۵ دسی‌بل (معادل ترافیک سنگین از چند متری) می‌تواند خطرناک باشد.
- با کاهش تنها ۳ دسی‌بل، زمان ایمن قرارگیری در صدا دو برابر می‌شود.
- با افزایش ۳ دسی‌بل، این زمان نصف می‌شود.
پیشنهاد: استفاده از گوشی محافظ، استراحت‌های مکرر، و کنترل حجم صدا.
تلاش برای آگاهی عمومی
در آمریکا تلاش‌هایی در زمینه هشدار گوشی‌های هوشمند و قوانین محیط کاری صورت گرفته است، اما پذیرش عمومی هنوز ناکافی است. کمپین‌های محافظت از شنوایی تأکید دارند که سلول‌های مویی آسیب‌دیده قابل ترمیم نیستند.
امیدهایی نو برای درمان تینیتوس
درمان تینیتوس دیگر فقط «عادت کردن» نیست.
درمان‌های نوین و موفق
- رفتاردرمانی شناختی (CBT): کمک به تغییر دیدگاه نسبت به صدا و کاهش اضطراب
- ایمپلنت حلزون گوش: تحریک دقیق عصب شنوایی با پالس الکتریکی، گاه موجب خاموشی کامل تینیتوس می‌شود
- موسیقی درمانی Notch: حذف فرکانس خاص تینیتوس از آهنگ‌های دلخواه بیمار برای کاهش تحریک نورون‌ها
- دستگاه Lenire: ترکیب ضربات الکتریکی ملایم روی زبان با صداهای تنظیم‌شده. این روش از سال ۲۰۲۳ مجوز سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) را دریافت کرده و اثربخشی آن در مطالعات بالینی اثبات شده است.
آینده درمان تینیتوس
تحقیقات جدید شامل:
- تولیدکننده‌های صدای پوشیدنی: همگام‌سازی صدا با امواج خواب عمیق برای بازآموزی مغز
- پالس‌های مغناطیسی هدفمند
- تحریک عصب واگ
- داروهایی برای کاهش فعالیت بیش از حد مرکز شنوایی مغز
سدرروت می‌گوید: «امید دارم بتوانیم دارویی مؤثر برای تینیتوس توسعه دهیم، اما می‌دانیم که افکار و احساسات نیز در تداوم آن نقش دارند. به همین دلیل، برای درمان مؤثر باید از دیدگاه بین‌رشته‌ای به مشکل نگاه کرد و راهکارهای چندگانه را همزمان دنبال کرد.»
تینیتوس، معضلی شخصی با بهایی اجتماعی
گرچه تینیتوس صدایی خصوصی است، اما هزینه اجتماعی آن – از غیبت‌های کاری گرفته تا خلوتی شب‌نشینی‌ها و کاهش روابط اجتماعی – بسیار قابل‌توجه است.
هرچه زودتر جامعه این اختلال را به‌عنوان یک اولویت سلامت به رسمیت بشناسد، زودتر می‌توان صدای مزاحم آن را از صحنه خارج کرد.
این مقاله کامل در مجله Brain Communications منتشر شده است.
