سرطان‌های بدخیم مغزی در کودکان همچنان یکی از چالش‌های بزرگ برای پزشکان و محققان در سراسر جهان محسوب می‌شوند. دلیل اصلی این چالش آن است که این تومورها معمولاً زمانی تشخیص داده می‌شوند که به مراحل پیچیده و دشوار درمان رسیده‌اند.
مدولوبلاستوما؛ رایج‌ترین تومور بدخیم مغزی در کودکان
در میان این سرطان‌ها، مدولوبلاستوما شایع‌ترین تومور بدخیم مغزی در کودکان است که اغلب پیامدهای مخربی را به همراه دارد.
اکنون تیمی از دانشمندان در بیمارستان کودکان بیمار (SickKids) کشف مهمی انجام داده‌اند که می‌تواند از تشکیل یکی از زیرگروه‌های این سرطان، یعنی مدولوبلاستومای سونیک هجزهاگ (SHH)، در مراحل اولیه جلوگیری کند.
تشخیص سرطان مغزی در کودکان
از آنجا که تومورهای مغزی معمولاً تا زمانی که به اندازه قابل توجهی رشد نکرده‌اند علائم محسوسی ایجاد نمی‌کنند، جزئیات حیاتی درباره مراحل اولیه شکل‌گیری سرطان ممکن است مخفی بمانند.
به همین دلیل، زمانی که یک کودک مبتلا به این نوع سرطان تشخیص داده می‌شود، سلول‌های سرطانی ممکن است از قبل دچار جهش‌های متعددی شده باشند.
برای حل این مشکل، گروهی از محققان به سرپرستی دکتر پیتر دیرکس در بیمارستان SickKids، بر روی نخستین مراحل سلولی تشکیل مدولوبلاستومای SHH متمرکز شدند.
توقف تشکیل تومور در مراحل ابتدایی
مطالعه جدیدی که در مجله Nature Communications منتشر شده است، نشان می‌دهد که یک پروتئین خاص مانند یک کلید روشن‌کننده عمل می‌کند و سلول‌های بنیادی خفته را فعال کرده و باعث رشد تومور می‌شود.
دکتر دیرکس، دانشمند ارشد در برنامه زیست‌شناسی توسعه‌ای، سلول‌های بنیادی و سرطان، و رئیس بخش جراحی مغز و اعصاب، می‌گوید:
“یافته‌های ما یک راهبرد نوین برای هدف قرار دادن سلول‌های بنیادی سرطانی ارائه می‌دهد که می‌تواند امید تازه‌ای برای درمان مؤثرتر تومورهای مغزی مهاجم ایجاد کند.”
یکی از مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق آن است که با جلوگیری از فعال شدن مجدد این سلول‌های بنیادی خفته، کل فرآیند تشکیل تومور متوقف می‌شود.
مدولوبلاستومای SHH در گروه خاصی از بیماران ایجاد می‌شود و این کشف نشان می‌دهد که اگر اولین عامل مولکولی ایجادکننده آن مهار شود، ممکن است این بیماری اساساً در مغز شکل نگیرد.
فرصتی برای مداخله درمانی
در این مطالعه، تیم تحقیقاتی بررسی کرد که چگونه مدولوبلاستومای SHH در سطح سلولی ایجاد می‌شود. آن‌ها دریافتند که پروتئین OLIG2 نقش کلیدی در بیدار کردن سلول‌های بنیادی خفته دارد. این سلول‌ها در حالت عادی غیرفعال هستند، اما تحت تأثیر این پروتئین شروع به تقسیم غیرقابل‌کنترل کرده و در نهایت تومور ایجاد می‌کنند.
پس از بررسی دقیق‌تر، دانشمندان دقیقاً مشخص کردند که این فعال‌سازی در چه بازه زمانی رخ می‌دهد و این دوره را به عنوان یک فرصت طلایی برای مداخله درمانی شناسایی کردند.
کینجال دسای، پژوهشگر فوق‌دکتری و نویسنده اصلی این مطالعه، توضیح می‌دهد:
“ایجاد تومور یک فرآیند منظم است که در آن سلول‌های بنیادی سرطانی تغییراتی را تجربه می‌کنند تا در نهایت تومور شکل بگیرد. اگر ما بتوانیم یک مرحله اولیه از این تغییرات را هدف قرار دهیم، می‌توانیم کل این فرآیند را متوقف کنیم.”
پتانسیل پیشگیری از عود سرطان
پس از مشخص شدن نقش حیاتی OLIG2، محققان آزمایش کردند که آیا مسدود کردن عملکرد آن می‌تواند از آغاز تومور جلوگیری کند و در عین حال از عود مجدد سرطان در بیمارانی که تحت درمان‌های متداول قرار گرفته‌اند، پیشگیری کند.
در این پژوهش، مولکولی کوچک به نام CT-179 مورد استفاده قرار گرفت که عملکرد OLIG2 را مختل کرده و مانع از فعال شدن سلول‌های بنیادی خفته می‌شود.
نتایج نشان داد که ترکیب این روش با درمان‌های رایج، نه تنها از تشکیل مدولوبلاستومای SHH در مدل‌های پیش‌بالینی جلوگیری کرد، بلکه مانع از فعال شدن مجدد سلول‌های بنیادی سرطانی باقی‌مانده شد.
این اثر دوگانه، به طور قابل توجهی احتمال رشد مجدد تومور را کاهش داد و نرخ بقای بیماران را بهبود بخشید.
هدف قرار دادن تومورهای مغزی در مراحل اولیه
هم‌زمان، پژوهشگران در مؤسسه تحقیقات پزشکی QIMR Berghofer استرالیا و مرکز سلامت کودکان آتلانتا آزمایش‌های مشابهی را انجام دادند که هم‌زمان در مجله Nature Communications منتشر شد.
نتایج آن‌ها یافته‌های محققان SickKids را تأیید کرد و نشان داد که استراتژی هدف‌گیری OLIG2 ممکن است علاوه بر مدولوبلاستومای SHH، برای مقابله با سایر سرطان‌های مغزی کودکان، از جمله گلیومای پونتین منتشر (DIPG) نیز مؤثر باشد.
DIPG نوعی سرطان بسیار تهاجمی است که تاکنون به درمان‌های متداول مقاومت زیادی نشان داده است.
این کشف جدید، ادامه‌ای بر تحقیقات قبلی آزمایشگاه دیرکس در مورد مراحل اولیه تشکیل تومورهای مغزی است. هرچند این یافته‌ها هنوز نیاز به تأیید در آزمایش‌های بالینی دارند، اما مزایای آنچه دکتر دیرکس “زیست‌شناسی دقیق” می‌نامد را برجسته می‌کنند.
او در این باره می‌گوید:
“در بیمارستان SickKids، ما در حال حاضر هر کودک مبتلا به سرطان را از نظر ژنتیکی آزمایش می‌کنیم تا تشخیص و درمان را بهینه کنیم. اما مطالعه ما فراتر از آزمایش ژنتیکی رفته و رویکرد زیست‌شناسی دقیق را به کار می‌گیرد.”
“من مشتاق آینده‌ای هستم که در آن بتوانیم این درمان را مانند یک گلوله جادویی برای مراحل اولیه سرطان ترکیب کنیم تا شاید بتوانیم از بروز آن از همان ابتدا جلوگیری کنیم.”
تحولی در درمان سرطان مغز کودکان
با مداخله در ریشه شکل‌گیری تومور، رویکرد این تیم تحقیقاتی می‌تواند تحولی اساسی در درمان مدولوبلاستوما و سایر سرطان‌های مغزی مهاجم در کودکان ایجاد کند.
اگر این استراتژی‌های امیدوارکننده با موفقیت مراحل آزمایش‌های بالینی را طی کنند، مداخله زودهنگام می‌تواند مانع از شکل‌گیری تومورهای مغزی در کودکان شود و یک عصر جدید در درمان سرطان را رقم بزند.
