آلودگی پلاستیکی در اقیانوس‌ها به یکی از فوری‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی جهان تبدیل شده است. اگرچه بسیاری از افراد از خطرات فیزیکی پلاستیک برای موجودات دریایی آگاه هستند، تحقیقات جدید پرده از تهدیدی عمیق‌تر و بیولوژیکی برای این جانوران برمی‌دارد.
پرندگان دریایی، قربانیان خاموش پلاستیک‌های هورمون‌ساز
در مطالعه‌ای جدید، مشخص شد که پلاستیک بلعیده‌شده می‌تواند مواد شیمیایی آزاد کند که عملکرد هورمونی پرندگان را مختل می‌سازند. این یافته‌ها به‌ویژه درباره پرنده‌ای به نام «فولمار شمالی» (Northern Fulmar) که در اقیانوس اطلس شمالی و آرام شمالی زندگی می‌کند، بسیار نگران‌کننده است.
بررسی علمی تأثیر پلاستیک بر پرندگان دریایی
تیم تحقیقاتی و روش‌شناسی
پژوهشگران دانشگاه UC Santa Cruz و اتحاد حیات‌وحش باغ‌وحش سن‌دیگو، این پژوهش را انجام دادند. آنان دریافتند که ترکیبات شیمیایی آزادشده از پلاستیک‌ها می‌توانند عملکرد سیستم هورمونی پرندگان را مختل کنند. این اثرات فقط سطحی نیستند بلکه ممکن است بقای نسل، تولیدمثل، و رفتار حیوان را نیز دگرگون سازند.
نقش گیرنده‌های استروژن در بدن پرندگان
دانشمندان فعالیت گیرنده‌های استروژن (ER) در فولمارهای شمالی را بررسی کردند. این گیرنده‌ها برای تولیدمثل و رشد اهمیت بالایی دارند. بسیاری از ترکیبات موجود در پلاستیک‌ها، عملکرد این گیرنده‌ها را تقلید یا مسدود می‌کنند و به عنوان زنو استروژن عمل می‌کنند.
نتایج تجربی: پلاستیک‌های سمی درون بدن پرندگان
فعال‌سازی و مهار گیرنده‌های هورمونی توسط پلاستیک
در آزمایشی با استفاده از سیستم گزارشگر لوسیفراز، واکنش گیرنده‌های استروژن انسان و فولمار به برخی افزودنی‌های پلاستیکی مقایسه شد. ترکیباتی مانند بیسفنول A (BPA)، بیسفنول S (BPS)، 4-اوکتیل‌فنول (4-OP) و بنزیل بوتیل فتالات (BBP)، گیرنده‌ها را فعال کردند. در مقابل، مواد سمی‌ای مانند تترا برومو بیسفنول A (TBBPA) و پلی‌کلرو بی‌فنیل‌ها (PCB) باعث مهار این گیرنده‌ها شدند.
تهدیدی که روزها باقی می‌ماند
در این مطالعه، پلاستیک‌های یافت‌شده در معده ۲۷ فولمار در محلول خاصی خیسانده شدند. عصاره حاصل از این فرایند روی گیرنده‌های هورمونی کلون‌شده تست شد. در همان روز اول، مواد پلاستیکی ۱۳ پرنده باعث فعال‌سازی یا مهار گیرنده‌ها شدند و در ۹ مورد، این اختلالات حتی پس از ۵ و ۱۴ روز ادامه داشت.
جنس پلاستیک مهم نیست، افزودنی‌ها عامل اصلی‌اند
شناسایی ترکیب مواد پلاستیکی
از طریق طیف‌سنجی مادون قرمز، پلی‌اتیلن (۶۰٪)، پلی‌پروپیلن (۳۵٪)، پلی‌اتیلن ترفتالات (۳٪) و سایر مواد ناشناس (۲٪) در نمونه‌ها شناسایی شدند.
نقش افزودنی‌ها در اختلال هورمونی
با وجود تفاوت جنس پلاستیک‌ها، نوع ماده تأثیری بر شدت اختلال نداشت. این موضوع نشان می‌دهد که افزودنی‌های موجود در پلاستیک، و نه خود پلیمر، عامل اصلی آسیب هستند.
شباهت‌های نگران‌کننده بین انسان و پرندگان
مقایسه واکنش‌های هورمونی
گیرنده‌های هورمونی انسان و فولمار واکنش‌های مشابهی به برخی مواد نشان دادند، اما حساسیت آن‌ها به نسبت ماده و غلظت متفاوت بود. به عنوان نمونه، گیرنده‌های انسانی نسبت به BPA و BPS واکنش شدیدتری داشتند، در حالی که گیرنده‌های فولمار به 4-OP حساس‌تر بودند.
اهمیت مدل‌سازی اختصاصی برای گونه‌ها
این تفاوت‌ها نشان می‌دهند که نمی‌توان صرفاً به مدل انسانی برای ارزیابی خطرات مواد شیمیایی بسنده کرد و باید سیستم‌های هورمونی ویژه هر گونه بررسی شوند.
فولمارهای شمالی: هشدار دهنده‌های جهانی
پرندگانی که آلودگی پلاستیکی را نشان می‌دهند
فولمارهای شمالی به دلیل تغذیه سطحی و نگهداری طولانی پلاستیک در معده، به عنوان شاخص‌های آلودگی پلاستیکی در اقیانوس شناخته می‌شوند. باقی‌ماندن این مواد برای هفته‌ها یا ماه‌ها خطر جذب ترکیبات سمی را افزایش می‌دهد.
داده‌های بی‌سابقه از اثر پلاستیک بر گیرنده‌های استروژن پرندگان
برای نخستین بار، این مطالعه نشان داد که گیرنده‌های استروژن در پرندگان دریایی می‌توانند مستقیماً توسط ترکیبات شیمیایی حاصل از پلاستیک‌های بازیابی‌شده از اقیانوس مختل شوند.
پیامدهای وسیع برای حفاظت از حیات‌وحش
هدف مطالعه و همکاری علمی
این تحقیق بخشی از همکاری گسترده بین UC Santa Cruz و اتحاد حیات‌وحش باغ‌وحش سن‌دیگو است. هدف آن شناسایی خطرات پنهان برای گونه‌ها و به‌کارگیری یافته‌ها در علم حفاظت زیستی است.
زنگ خطری برای کاهش زباله‌های پلاستیکی
نتایج این پژوهش تأکید می‌کنند که باید به‌طور جدی در جهت کاهش زباله‌های پلاستیکی و محدود کردن استفاده از افزودنی‌های مضر گام برداشت. پلاستیک‌ها ممکن است بی‌ضرر به نظر برسند، اما در معده پرندگان، به بمب‌های شیمیایی تبدیل می‌شوند.
نتیجه‌گیری: زخم‌های پنهان آلودگی پلاستیکی
این مطالعه نشان می‌دهد که آلودگی پلاستیکی در اقیانوس فقط یک معضل فیزیکی نیست، بلکه یک تهدید جدی شیمیایی و هورمونی برای گونه‌های دریایی محسوب می‌شود. هر قطعه بلعیده‌شده، ممکن است سازوکار زیستی این جانداران را برای همیشه تغییر دهد.
این مطالعه در نشریه Environmental Pollution منتشر شده است.
