یک تار مو می‌تواند داستانی از استرس، گذر زمان و بقا را روایت کند. گاهی خاکستری می‌شود و quietly نشانه‌ای از افزایش سن را به همراه دارد. اما گاهی همان نوع سلولی که رنگ می‌سازد، می‌تواند خطرناک شود.
کشف جدید دانشمندان ژاپنی
دانشمندان دانشگاه توکیو کشف کرده‌اند که نوعی سلول بنیادی می‌تواند در مواجهه با استرس، یا به‌صورت ایمن پیر شود یا به سلول‌های سرطانی تبدیل گردد. همان تصمیمی که باعث از بین رفتن رنگ مو می‌شود، می‌تواند به رشد سرطان نیز منجر شود.
پیوند میان سفیدی مو و سرطان
سلول‌های بنیادی ملانوسیت در عمق فولیکول‌های مو قرار دارند و وظیفه‌شان تولید سلول‌های رنگ‌دانه‌ساز برای پوست و مو است. این سلول‌ها در ناحیه‌ای کوچک به نام bulge-sub-bulge زندگی می‌کنند و هر بار که مو می‌ریزد و دوباره رشد می‌کند، چرخه رنگ را از سر می‌گیرند.
با گذشت زمان، ترک‌های ریز در DNA این سلول‌ها ایجاد می‌شود. عواملی مانند نور خورشید، مواد شیمیایی یا فرسایش طبیعی بدن می‌توانند باعث این آسیب شوند. زمانی که آسیب‌ها زیاد می‌شود، سلول باید تصمیم بگیرد: یا با توقف فعالیت از بدن محافظت کند، یا بی‌توجه بماند و خطرناک شود.
استرس DNA و خاکستری شدن مو
در پژوهشی به سرپرستی پروفسور اِمی نیشیمورا و پروفسور یاسواکی موهری، واکنش سلول‌های بنیادی در شرایط فشار مورد بررسی قرار گرفت. تیم تحقیقاتی با استفاده از روش‌های ردیابی طولانی‌مدت و تحلیل بیان ژن روی موش‌ها آزمایش انجام داد.
وقتی سلول‌ها دچار شکست‌های دو رشته‌ای در DNA خود شدند، دیگر توان بازسازی نداشتند. در عوض، خیلی زود به مرحله‌ای رسیدند که «تمایز همراه با پیری» یا senescence-coupled differentiation نام دارد. این فرآیند به معنای پایان نقش سلول به‌عنوان سلول بنیادی است. خط تولید رنگ‌دانه متوقف می‌شود و مو، رنگ خود را از دست می‌دهد.
این مکانیسم توسط مسیر مولکولی p53-p21 کنترل می‌شود که مانند کلیدی برای مهار آسیب عمل می‌کند. بدن سلول‌های آسیب‌دیده را فدای سلامت عمومی می‌کند و تارهای خاکستری به‌عنوان نشانه‌ای از این تصمیم باقی می‌مانند.
وقتی محافظت از کار می‌افتد
اما داستان زمانی تغییر می‌کند که استرس از منابع سرطان‌زا مانند اشعه ماورای‌بنفش نوع B ناشی شود. در این حالت، همان سلول‌ها رفتار متفاوتی نشان می‌دهند. با وجود آسیب DNA، مسیر محافظتی فعال نمی‌شود زیرا بافت‌های اطراف سیگنال‌هایی به نام KIT ligand ارسال می‌کنند که مانع عملکرد مسیر p53-p21 می‌شود.
به‌جای توقف فعالیت، سلول‌ها دوباره شروع به تقسیم می‌کنند و در خوشه‌هایی گسترش می‌یابند. در نتیجه، فرایندی که قرار بود رنگ ایجاد کند، اکنون به خطری بالقوه تبدیل می‌شود. این گسترش سلولی می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری ملانوما، یکی از خطرناک‌ترین انواع سرطان پوست شود.
سفیدی مو یا سرطان؟
«این یافته‌ها نشان می‌دهند که جمعیت یکسانی از سلول‌های بنیادی می‌تواند بسته به نوع استرس و سیگنال‌های محیطی، دو مسیر کاملاً متضاد را طی کند: فرسودگی یا گسترش» – پروفسور نیشیمورا
او تأکید می‌کند که خاکستری شدن مو و سرطان ملانوما دو پدیده جدا نیستند، بلکه نتایج متفاوت واکنش سلول‌های بنیادی به استرس‌اند. در واقع، سفیدی مو نتیجه تصمیم بدن برای احتیاط است، در حالی که سرطان زمانی رخ می‌دهد که این احتیاط از بین می‌رود.
سیستم سیگنال‌دهی بدن
پدیده seno-differentiation مانند یک سیستم ایمنی درونی عمل می‌کند. وقتی سلول احساس خطر می‌کند، تکثیر را متوقف می‌سازد تا از بروز تومور جلوگیری کند. اما اگر عوامل بیرونی مانع این پاسخ شوند، سلول‌های آسیب‌دیده زنده می‌مانند، جهش می‌یابند و ممکن است به تومور تبدیل شوند.
دانشمندان تأکید می‌کنند که داشتن موهای خاکستری به‌معنای محافظت در برابر سرطان نیست. هر دو پدیده از یک منشأ یعنی استرس سلولی سرچشمه می‌گیرند، اما در دو مسیر متفاوت حرکت می‌کنند. این سیگنال‌های درونی بدن هستند که تعیین می‌کنند نتیجه کدام باشد.
میان بازسازی و خطر
این پژوهش نشان می‌دهد که تصمیم سلول‌های بنیادی میان «خاموش شدن» یا «گسترش یافتن»، پلی میان زیست‌شناسی پیری و سرطان است. پیری تنها نشانه فرسودگی نیست، بلکه یک استراتژی هوشمندانه برای حذف سلول‌های آسیب‌دیده قبل از تبدیل شدن به عامل بیماری است. سرطان زمانی آغاز می‌شود که این سیستم پاکسازی طبیعی از کار بیفتد.
این یافته همچنین بر اهمیت فرایند طبیعی senolysis (حذف سلول‌های پیر) تأکید دارد. زمانی که بدن بخش‌های فرسوده خود را از بین می‌برد، خطر بیماری کاهش می‌یابد. تعادل میان بازسازی و کنترل، سلامت بافت‌ها را حفظ می‌کند.
هر تار موی خاکستری، شاید نشانه‌ای از تصمیم‌گیری حیاتی سلول باشد. همان منطقی که رنگ مو را می‌سازد، در شرایط خاص می‌تواند به تهدیدی پنهان تبدیل شود.
منبع پژوهش
این تحقیق با حمایت انجمن ترویج علوم ژاپن و آژانس تحقیقات پزشکی ژاپن انجام شده و در مجله Nature Cell Biology منتشر گردیده است.
جمع‌بندی
موهای خاکستری صرفاً نشانه گذر زمان نیستند. آن‌ها بازتاب تصمیم سلول‌های بدن برای انتخاب مسیر ایمن در برابر آسیب‌اند. زمانی که این سازوکار ایمنی از کار می‌افتد، همان سلول‌ها می‌توانند به منشأ سرطان تبدیل شوند.
