مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که بدن انسان می‌تواند پیش از مواجهه مستقیم با یک پاتوژن (عامل بیماری‌زا)، تنها با مشاهده علائم بیماری در چهره دیگران، واکنشی شبه‌ایمنی از خود نشان دهد.
به عبارتی دیگر، دیدن فردی که بیمار به نظر می‌رسد می‌تواند سیستم ایمنی بدن ما را فعال کند.
یافته‌های پژوهش: مغز و سیستم ایمنی در حالت آماده‌باش
آزمایش در محیط واقعیت مجازی
در این تحقیق که در مجله معتبر Nature Neuroscience منتشر شده است، شرکت‌کنندگان در یک محیط واقعیت مجازی قرار گرفتند و چهره‌هایی شبیه انسان را مشاهده کردند که به آن‌ها نزدیک می‌شدند. برخی از این چهره‌ها علائم واضح بیماری مانند سرفه یا بثورات پوستی را نشان می‌دادند، در حالی که دیگر چهره‌ها صرفاً حالت ترسیده یا خنثی داشتند.
واکنش سریع‌تر در برابر تماس
وقتی آواتارهای بیمار به ناحیه شخصی شرکت‌کنندگان نزدیک می‌شدند، واکنش افراد به لمس صورت سریع‌تر می‌شد. این مسئله نشان‌دهنده سطح بالاتری از هوشیاری و آمادگی دفاعی بدن است.
عملکرد مغز: فعال شدن «شبکه اهمیت»
اسکن مغزی چه چیزی نشان داد؟
با استفاده از تصویربرداری مغزی، مشخص شد که نواحی مرتبط با پایش فضای شخصی در مغز نسبت به چهره‌های بیمار، واکنشی متفاوت در مقایسه با چهره‌های خنثی یا ترسیده نشان می‌دهند.
همچنین «شبکه اهمیت» (salience network) که مسئول شناسایی وقایع مهم در محیط اطراف است، با مشاهده این چهره‌ها فعال شد.
دکتر آندریا سرینو، عصب‌شناس دانشگاه لوزان سوئیس، این تفاوت را نشانه‌ای از درک تهدید ناشی از بیماری و نه صرفاً ترس تفسیر کرده است.
تفاوت چشمگیر در نتایج خون
افزایش فعالیت سلول‌های ایمنی ذاتی
شاید جالب‌ترین یافته تحقیق، افزایش فعالیت سلول‌های لنفوئیدی ذاتی در خون افرادی بود که چهره‌های بیمار را دیده بودند. این سلول‌ها به‌عنوان مدافعان اولیه سیستم ایمنی عمل می‌کنند و به سایر سلول‌های ایمنی هشدار می‌دهند.
دکتر کامیلا ژاندوس، ایمونولوژیست دانشگاه ژنو، این واکنش را «سطحی کاملاً جدید از فعال‌سازی ایمنی بدون ورود واقعی پاتوژن به بدن» توصیف کرد.
مقایسه با پاسخ به واکسن آنفلوآنزا
برای بررسی بیشتر این واکنش، سرینو، ژاندوس و همکارانشان، الگوی فعالیت سلول‌ها را با واکنش بدن به واکسن آنفلوآنزا مقایسه کردند. به گفته ژاندوس، فعال‌سازی سلول‌های لنفوئیدی در مواجهه با آواتارهای بیمار، مشابه پاسخ بدن به تزریق واکسن بود.
کاربردهای احتمالی در پزشکی آینده
استفاده از واقعیت مجازی برای تقویت اثر دارو
این یافته‌ها می‌توانند راه را برای کاربردهای عملی در علم پزشکی باز کنند. برای مثال، فناوری واقعیت مجازی شاید بتواند پاسخ ایمنی به واکسن‌ها یا اثربخشی برخی داروها را افزایش دهد.
دکتر سرینو می‌گوید: «اگر آنفلوآنزا دارید و پاراستامول مصرف می‌کنید، ممکن است استفاده همزمان از واقعیت مجازی برای تقویت پاسخ ایمنی، تأثیر دارو را بیشتر کند.» البته برای دستیابی به چنین کاربردی، مسیر تحقیقاتی طولانی در پیش است.
محدودیت‌های مطالعه و گام‌های بعدی
چه سلول‌هایی بررسی شدند؟
در این مرحله، فقط دو نوع از سلول‌های ایمنی بررسی شدند:
- سلول‌های لنفوئیدی ذاتی
- سلول‌های کشنده طبیعی (Natural Killer Cells)
در مورد سلول‌های کشنده طبیعی، هیچ تغییر قابل توجهی مشاهده نشد.
نیاز به پژوهش‌های عمیق‌تر
به گفته دکتر فیلیپ سویرسکی از دانشکده پزشکی آیکان در مانت ساینای نیویورک، که در این مطالعه شرکت نداشت، تحلیل سیستم ایمنی هنوز در سطحی ابتدایی و سطحی انجام شده و نیاز به تحقیقات بسیار گسترده‌تری وجود دارد.
بررسی‌های آینده
محققان در حال حاضر بررسی می‌کنند که:
- آیا تأثیر این مشاهده‌ها فقط در لحظه است یا ممکن است ساعت‌ها و حتی روزها ادامه داشته باشد؟
- تعداد بیشتری از سلول‌ها و مولکول‌های ایمنی نیز در مطالعات بعدی اندازه‌گیری خواهد شد.
محدودیت‌های جمعیت‌شناسی مطالعه
این مطالعه تنها بر روی بزرگسالان جوان انجام شده است. به گفته دکتر اروین از UCLA، هنوز مشخص نیست که آیا یافته‌ها را می‌توان به افراد مسن، زنان یا گروه‌های قومی مختلف تعمیم داد یا خیر. وی احتمال وجود تفاوت‌های زیستی گسترده میان گروه‌ها را مطرح می‌کند.
جمع‌بندی
این مطالعه شگفت‌انگیز نشان می‌دهد که مغز و بدن ما، حتی پیش از هرگونه تماس واقعی با ویروس، ممکن است به سیگنال‌های بصری بیماری در اطرافیان واکنش نشان دهد. اگرچه این یافته‌ها هنوز در مراحل ابتدایی هستند، اما می‌توانند مسیرهای جدیدی برای تحقیقات ایمنی‌شناسی و حتی درمان‌های آینده باز کنند.
