مطالعه‌ای جدید که با حمایت بخشی از مؤسسه ملی بهداشت (NIH) انجام شده، سرنخی از علت شیوع بیشتر بیماری‌های خودایمنی در زنان نسبت به مردان ارائه می‌دهد. یافته‌های این مطالعه که در مجله Cell منتشر شده است، ممکن است پیامدهای مهمی برای تشخیص زودهنگام، درمان و پیشگیری از بیماری‌های خودایمنی داشته باشد.
این بیماری‌ها با حمله اشتباه سیستم ایمنی بدن به سلول‌های خودی ایجاد می‌شوند. در آمریکا، بیش از ۵۰ میلیون نفر به بیش از ۱۰۰ نوع بیماری خودایمنی مختلف مبتلا هستند و این دسته از بیماری‌ها سومین بیماری شایع به شمار می‌روند. نکته قابل‌توجه این است که از هر ۵ فرد مبتلا به بیماری خودایمنی مزمن، ۴ نفر زن هستند. این عدم تعادل جنسیتی در بیماری‌هایی مانند روماتوئید آرتریت، ام‌اس، اسکلرودرمی، لوپوس، سندرم شوگرن و بسیاری دیگر دیده می‌شود.
نقش کروموزوم X و مولکول‌های Xist:
این مطالعه جدید نشان می‌دهد که دلیل اصلی این تفاوت، ارتباط با تفاوت بنیادی بین دو جنس است: زنان دو کروموزوم X دارند، درحالی‌که مردان یک X و یک Y دارند. به طور خاص، نقش مولکول‌هایی به نام Xist (تلفظ “اگزیست”) که روی کروموزوم X کدگذاری شده‌اند، اهمیت دارد. Xist نوعی RNA غیرکدکننده است که تنها زمانی که دو کروموزوم X وجود داشته باشد رونویسی می‌شود. وظیفه این مولکول‌های بلند غیرفعال‌کردن یکی از کروموزوم‌های X اضافی در زنان است تا از تولید بیش از حد پروتئین‌های کدگذاری شده روی X جلوگیری شود. این فرایند برای سلامت ضروری است؛ زیرا تولید بیش از حد این پروتئین‌ها می‌تواند کشنده باشد. مردان که تنها یک کروموزوم X دارند، نیازی به چنین فرایندی ندارند.
ایجاد توده‌های غیرمعمول و بیماری‌های خودایمنی:
محققان دانشگاه استنفورد در این مطالعه جدید نشان دادند که مولکول‌های Xist علاوه بر نقش ضروری خود در غیرفعال‌کردن یک کروموزوم X، ممکن است در ایجاد توده‌های غیرمعمول از RNA، DNA و پروتئین نیز نقش داشته باشند. این توده‌ها می‌توانند باعث ایجاد پاسخ‌های خودایمنی قوی شوند.
در تحقیقات قبلی، این تیم حدود ۸۰ پروتئین مختلف را شناسایی کرده بودند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به Xist متصل می‌شوند. با بررسی دقیق این لیست، محققان متوجه شدند که بسیاری از این پروتئین‌ها در بیماری‌های خودایمنی نقش دارند. این سؤال جالب مطرح شد: آیا دلیل شیوع بیشتر بیماری‌های خودایمنی در زنان، وجود این توده‌های حاوی Xist است؟
آزمایش با موش‌های نر و نتایج امیدوارکننده:
برای بررسی این ایده، محققان ابتدا روی موش‌های نر آزمایش کردند. آن‌ها دو نوع مختلف موش نر را به‌گونه‌ای دست‌کاری ژنتیکی کردند که Xist تولید کنند و سپس میزان ابتلای آن‌ها به بیماری خودایمنی را اندازه‌گیری کردند. نتایج نشان داد که فعال‌شدن Xist در موش‌های نر مستعد بیماری خودایمنی، خطر ابتلا به بیماری شبیه لوپوس را در آن‌ها افزایش داد. البته این موضوع در همه موش‌ها مشاهده نشد که نشان می‌دهد ابتلا به بیماری‌های خودایمنی نیاز به عوامل محرک دیگری نیز دارد.
علاوه بر این، در نوع دیگری از موش‌های نر که مقاوم به بیماری خودایمنی بودند، افزودن Xist باعث ایجاد بیماری نشد. این نتیجه نیز قابل‌انتظار است؛ زیرا همه زنان هم به بیماری‌های خودایمنی مبتلا نمی‌شوند. به نظر می‌رسد مجتمع‌های Xist تنها زمانی منجر به بیماری‌های خودایمنی می‌شوند که شرایط ژنتیکی و عوامل دیگری نیز وجود داشته باشند.
یافته‌های امیدوارکننده برای تشخیص و درمان:
محققان همچنین نمونه‌های خون ۱۰۰ فرد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی را بررسی کردند و دریافتند که این افراد آنتی‌بادی‌هایی علیه توده‌های Xist خود دارند. برخی از این آنتی‌بادی‌ها با نوع خاصی از بیماری خودایمنی ارتباط داشتند و ممکن است برای ساخت آزمایش‌هایی جهت تشخیص زودهنگام بیماری‌های خودایمنی یا انواع خاصی از آن‌ها، پیش از بروز علائم استفاده شوند.
تحقیقات آینده باید به سؤالات زیادی از جمله اینکه چراگاهی اوقات مردان نیز به بیماری‌های خودایمنی مبتلا می‌شوند و چه عوامل کلیدی دیگری باعث ایجاد خودایمنی می‌شوند، بپردازند. اما این کشف بنیادی، دیدگاه‌های جدیدی را در مورد علل بیماری‌های خودایمنی که افراد زیادی را در جوامع مختلف در سراسر جهان تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، ارائه می‌دهد.
منبع NIH
