بیشتر مردم میدانند که تنفس دود سیگار دیگران میتواند به سلامت آسیب بزند. به همین دلیل بسیاری از خانهها و فضاهای عمومی تلاش میکنند این خطر را کاهش دهند. با این حال، حتی زمانی که هوا شفاف به نظر میرسد و بوی دود از بین میرود، یک مشکل پنهان همچنان باقی میماند.
این مشکل «دود دستسوم» نام دارد. برخلاف دود تازه سیگار، دود دستسوم در هوا معلق نمیماند. این آلودگی به سطوح میچسبد و بهتدریج دوباره وارد هوای محیط میشود. یک مطالعه جدید نشان میدهد که این آلودگی باقیمانده میتواند ساعتها یا حتی روزها فعال بماند.
این پژوهش توسط آکادمی علوم چین انجام شده و نتایج آن در مجله علمی Building and Environment منتشر شده است. یافتهها توضیح میدهند که چرا اتاقهایی که تمیز به نظر میرسند، ممکن است مدتها پس از پایان سیگار کشیدن همچنان حامل مواد شیمیایی مضر باشند.
دود دستسوم چیست؟
دود دستسوم به مواد شیمیایی حاصل از دود تنباکو گفته میشود که روی سطوح داخلی خانه مینشینند. دیوارها، مبلمان، فرشها، پردهها و حتی لباسها میتوانند این مواد را در خود نگه دارند. پس از پایان سیگار کشیدن، دود قابل مشاهده از بین میرود، اما باقیمانده آن ناپدید نمیشود.
این باقیمانده به واکنش با هوای داخل ادامه میدهد و آلایندههای جدیدی آزاد میکند. برخلاف دود دستدوم، افراد این آلودگی را بلافاصله تنفس نمیکنند. مواجهه با دود دستسوم بهصورت تدریجی و در طول زمان رخ میدهد.
تماس با سطوح آلوده یا تنفس هوای داخل میتواند این مواد شیمیایی را وارد بدن کند. به همین دلیل، دود دستسوم یک خطر بلندمدت برای سلامت محسوب میشود، بهویژه در خانههایی که کودکان زمان زیادی را نزدیک کف و مبلمان سپری میکنند.
ردیابی دود دستسوم در فضای داخلی
یک تیم تحقیقاتی به سرپرستی پروفسور «سون یله» از مؤسسه فیزیک جو در آکادمی علوم چین، این پدیده را با جزئیات بررسی کرد. این تیم تغییرات دود دستسوم را بهصورت لحظهای در فضای داخلی اتاقها دنبال کرد.
ابزارهای پیشرفته پایش هوا به پژوهشگران امکان داد ذرات بسیار ریز و گازهای نامرئی منتشرشده از سطوح آلوده را اندازهگیری کنند. مطالعات پیشین اغلب بر مواجهه کوتاهمدت با دود تمرکز داشتند، اما این تحقیق سطح آلودگی را در بازههای زمانی طولانیتر بررسی کرد.
این رویکرد نشان داد که باقیمانده دود سیگار پس از پایان مصرف، رفتاری پویا دارد و یک لکه ثابت و غیرفعال نیست.
نتایج تحقیق چه چیزی را نشان داد؟
یافتهها تفاوت روشنی میان دود دستدوم و دود دستسوم نشان دادند. ذرات دود دستدوم بلافاصله پس از توقف سیگار کشیدن کاهش مییابند، اما دود دستسوم در سطحی پایین برای مدت طولانیتری در هوا باقی میماند.
نگرانکنندهتر اینکه ترکیب شیمیایی این ذرات نیز تغییر میکند. با گذشت زمان، ذرات غنیتر از ترکیبات نیتروژندار میشوند؛ موادی که اغلب با سمیت بالاتر مرتبط هستند.
این موضوع نشان میدهد که آلودگی نهتنها از بین نمیرود، بلکه ممکن است خطرناکتر هم بشود. بنابراین هوای ظاهراً تمیز پس از سیگار کشیدن همیشه به معنای هوای ایمن نیست.
ماندگاری دود دستسوم در خانهها
مواد داخلی نقش مهمی در نگهداری آلودگی ناشی از دود دارند. مواد نرم و متخلخل مانند فرشهای پشمی و مبلهای پارچهای، مواد شیمیایی تنباکو را عمیقاً جذب میکنند. این سطوح بهنوعی به انبار آلودگی تبدیل میشوند.
تهویه هوا بهتنهایی نمیتواند این مواد محبوسشده را بهراحتی حذف کند. پس از ذخیره شدن، این مواد شیمیایی بهتدریج دوباره وارد هوا میشوند و آلودگی داخلی را برای ساعتها یا روزها زنده نگه میدارند.
حتی فضاهایی که هوای تازه دریافت میکنند، ممکن است همچنان از سطوح پنهان خود سموم آزاد کنند. این موضوع توضیح میدهد که چرا آلودگی دود میتواند پس از تمیزکاری یا باز کردن پنجرهها دوباره بازگردد.
مراحل آزادسازی مواد شیمیایی در فضای داخلی
تیم تحقیقاتی یک الگوی سهمرحلهای مشخص را در آزادسازی مواد شیمیایی دود دستسوم شناسایی کرد:
- مرحله اول، یک آزادسازی سریع گازها بلافاصله پس از پایان سیگار کشیدن است.
- مرحله دوم، یک دوره طولانی چندساعته است که در آن ترکیبات مرتبط با نیکوتین بهطور یکنواخت وارد هوا میشوند.
- مرحله سوم، بسیار آهسته است و سایر مواد شیمیایی را در بازه زمانی طولانی آزاد میکند.
این آزادسازی کند باعث مواجهه مداوم با دوزهای پایین میشود. چنین مواجههای در نگاه اول بیخطر به نظر میرسد، اما در تماس روزانه میتواند اثرات تجمعی جدی داشته باشد.
چرا این یافتهها برای سلامت اهمیت دارند؟
«پیام اصلی این تحقیق آن است که دود دستسوم یک لکه ثابت نیست، بلکه منبعی فعال و مداوم از آلودگی در فضای داخلی است»، پروفسور سون یله، نویسنده مسئول مطالعه، میگوید.
«ممکن است جلسه سیگار کشیدن پایان یابد، اما آزادسازی ترکیبات خطرناک ادامه پیدا میکند و افراد را برای مدت طولانی در معرض سطوح پایین سموم قرار میدهد. این وضعیت خانههای ما را به محیطهایی با مواجهه مزمن و کمدوز تبدیل میکند.»
این نتایج خطراتی را برجسته میکنند که بسیاری از مردم نادیده میگیرند. خانهها، خودروها و فضاهای بسته ممکن است به قوانین سختگیرانهتری برای حفاظت از سلامت نیاز داشته باشند.
این مطالعه پشتوانه علمی قدرتمندی برای اقدامات بهداشت عمومی فراهم میکند و نشان میدهد که سیاستهای کنترل مصرف دخانیات باید دود دستسوم را نیز در نظر بگیرند. قوانین مربوط به کیفیت هوای داخل ساختمانها نیز ممکن است نیازمند بازنگری باشند.
نشانگرهای شیمیایی جدید شناساییشده در این پژوهش میتوانند به تشخیص آلودگی پنهان دود کمک کنند. افزایش آگاهی عمومی نیز به خانوادهها امکان میدهد انتخابهای ایمنتری برای فضاهای داخلی خود داشته باشند.
این پژوهش در مجله علمی Building and Environment منتشر شده است.
آیا تجربهای از مواجهه با دود سیگار در فضای داخلی داشتهاید؟ نظر خود را در بخش دیدگاهها بنویسید یا این مقاله را با دیگران به اشتراک بگذارید.
