در سال‌های اخیر، زمین با موج‌های فزاینده‌ای از گرمای شدید و خشکسالی روبه‌رو شده که تأثیرات عمیقی بر مردم، محیط‌زیست و به‌ویژه کشاورزی گذاشته است. در حالی که بیشتر ما این گرما را در زندگی روزمره حس می‌کنیم، کشاورزان بزرگ‌ترین قربانیان این پدیده هستند؛ چرا که بازدهی محصولات آن‌ها با کاهش جدی مواجه شده است.
محصولاتی که پیش‌تر در شرایط آب‌و‌هوایی قابل پیش‌بینی به‌خوبی رشد می‌کردند، اکنون باید با تغییرات اقلیمی غیرقابل پیش‌بینی دست‌و‌پنجه نرم کنند؛ موضوعی که محدود به منطقه خاصی نیست و در سراسر جهان دیده می‌شود.
کاهش بازدهی محصولات در پی افزایش دما و خشکی هوا
یافته‌های پژوهش استنفورد
مطالعه‌ای جدید از دانشگاه استنفورد نشان می‌دهد که افزایش دما و خشکی هوا به‌طور چشمگیری بر بازدهی محصولاتی همچون گندم، جو و ذرت تأثیر گذاشته است. این تحقیق نه تنها دامنه آسیب‌ها را آشکار می‌سازد، بلکه نواقص قابل توجهی در مدل‌های اقلیمی موجود را نیز افشا می‌کند.
کاهش محسوس در بازدهی دانه‌ها
پژوهش نشان می‌دهد که تقریباً در تمام مناطق عمده کشاورزی، دما و خشکی هوا افزایش یافته است. برخی از این مناطق در حال حاضر گرم‌ترین فصل‌های کشاورزی خود را در ۵۰ سال گذشته تجربه می‌کنند. این امر منجر به کاهش بازدهی محصولات شده است:
- گندم، جو و ذرت: کاهش ۴ تا ۱۳ درصدی
این ارقام هشداردهنده هستند، چرا که این سه محصول برای امنیت غذایی جهانی حیاتی‌اند.
نظر محققان
دیوید لابل، نویسنده اصلی مطالعه و مدیر مرکز امنیت غذایی و محیط‌زیست استنفورد می‌گوید:
«سوال رایج این است که آیا این تأثیرات سریع‌تر از پیش‌بینی‌ها اتفاق افتاده‌اند؟ همین موضوع باعث شد دقیق‌تر بررسی کنیم که واقعاً در مزارع جهان چه می‌گذرد.»
نقص مدل‌های اقلیمی در پیش‌بینی صحیح اثرات کشاورزی
دو نقص کلیدی در مدل‌های اقلیمی
- کم‌برآوردی شدت گرما و خشکی در مناطق کشاورزی
- تفاوت زیاد میان پیش‌بینی‌ها و واقعیت‌ها
استفانیا دی توماسو، تحلیل‌گر داده در مرکز FSE می‌گوید:
«در بسیاری از موارد، تغییراتی که کشاورزان تجربه می‌کنند با پیش‌بینی‌های مدل‌های اقلیمی هماهنگ هستند، اما برخی یافته‌های غیرمنتظره نشان می‌دهد این مدل‌ها نقص‌هایی دارند.»
خشکسالی شدید در اروپا و چین
یافته‌های غیرمنتظره درباره مناطق معتدل
از شگفت‌انگیزترین نتایج این مطالعه، افزایش خشکی هوا در مناطق معتدل نظیر اروپا و چین است. این مناطق که معمولاً از اقلیم ملایم برخوردارند، اکنون با خشکی‌هایی مواجه شده‌اند که فراتر از پیش‌بینی‌ها است. در مقابل، مناطق کشاورزی آمریکا به‌ویژه در غرب میانه، کمتر از حد انتظار دچار گرما و خشکی شده‌اند.
دی توماسو تأکید می‌کند که:
«این دو یافته، از بزرگ‌ترین ابهامات در مدل‌های اقلیمی هستند که مستقیماً بر تولید غذایی جهان اثر می‌گذارند.»
آیا دی‌اکسیدکربن می‌تواند کاهش بازدهی را جبران کند؟
نظریه‌ای که شکست خورد
برخی دانشمندان امیدوار بودند که افزایش سطح دی‌اکسیدکربن بتواند رشد گیاهان را با تقویت فتوسنتز افزایش دهد. اما نتایج نشان می‌دهد که گرمای شدید و خشکی مداوم این مزایا را خنثی کرده‌اند.
نتیجه نهایی
افزایش دی‌اکسیدکربن نمی‌تواند آثار گرما و خشکسالی را جبران کند. این موضوع پیش‌بینی بازدهی محصولات در آینده را پیچیده‌تر می‌کند و نیازمند راهبردهایی فراتر از دی‌اکسیدکربن است.
راهبردهای قدیمی دیگر پاسخ‌گو نیستند
ناکارآمدی فصل رشد طولانی‌تر
برای دهه‌ها، پژوهشگران پیشنهاد داده بودند که کشاورزان با استفاده از انواع دیررس‌تر محصولات، فصل رشد را طولانی‌تر کنند. با این حال، تحقیق جدید نشان می‌دهد که این راهبردها در شرایط فعلی چندان مؤثر نیستند، زیرا باعث افزایش قرارگیری محصولات در معرض خشکی و گرمای بیشتر می‌شوند.
لابل اشاره می‌کند:
«بزرگ‌ترین نقاط کور، در مورد محصولاتی هستند که در مدل‌های اقلیمی کمتر بررسی شده‌اند، اما از دید مصرف‌کنندگان اهمیت زیادی دارند.»
نیاز به راهبردهای تطبیقی بهتر
خطر استراتژی‌های نادرست
مدل‌های اقلیمی ناقص نه تنها در پیش‌بینی خسارت‌ها ناتوان‌اند، بلکه می‌توانند باعث تدوین استراتژی‌هایی شوند که خود آسیب‌زا باشند. مثلاً، اگر فصل کشت را بدون توجه به خشکی افزایش دهیم، ممکن است کشاورزان دچار ضررهای جدی شوند.
راهکار پیشنهادی
مدل‌سازی دقیق‌تر، امکان برنامه‌ریزی بهتری برای کشاورزی فراهم می‌کند، به‌ویژه در شرایطی که نوسانات اقلیمی رو به افزایش است.
بازدهی محصولات و امنیت غذایی جهانی
اهمیت محصولات خاص
مطالعه استنفورد گرچه بر گندم، جو و ذرت تمرکز دارد، اما پیامدهای آن فراتر می‌رود و محصولات خاصی نظیر قهوه، کاکائو، پرتقال و زیتون را نیز در برمی‌گیرد. این محصولات برای امنیت غذایی اهمیت کمتری دارند، اما از نظر اقتصادی و اجتماعی تأثیر بالایی دارند و کاهش تولید آن‌ها باعث افزایش قیمت و برهم‌خوردگی زنجیره تأمین می‌شود.
لابل در این‌باره می‌گوید:
«محصولاتی مثل قهوه و شکلات ممکن است گرسنگی ایجاد نکنند، اما کاهش عرضه آن‌ها بر مصرف‌کننده اثر می‌گذارد و مردم را نسبت به تغییر اقلیم حساس‌تر می‌کند.»
اختلال در بازار و پیامدهای واقعی
حتی کاهش‌های اندک در بازدهی محصولات، پیامدهای شدیدی دارد.
لابل می‌گوید:
«وقتی می‌گوییم کاهش ۵ درصدی، شاید کوچک به نظر برسد. اما این مقدار برای صدها میلیون نفر غذا تأمین می‌کند و می‌تواند بازار را به هم بریزد.»
نیاز فوری به مدل‌های اقلیمی دقیق‌تر
چشم‌انداز آینده
پایان‌بخش این مطالعه، فراخوانی است برای اصلاح و بهبود مدل‌های اقلیمی، به‌ویژه برای درک بهتر الگوهای خشکی در مناطق معتدل و دیگر مناطق کمتر بررسی‌شده.
لابل می‌افزاید:
«علم اقلیم تا این‌جا عملکرد خوبی در پیش‌بینی اثرات جهانی بر غلات اصلی داشته است و ما باید همچنان به این علم برای تصمیم‌گیری‌های سیاستی تکیه کنیم.»
این مطالعه نشان می‌دهد که پیش‌بینی دقیق اقلیم، فقط برای پیش‌بینی کاهش محصول نیست؛ بلکه برای تدوین راهبردهای مؤثر جهت محافظت از امنیت غذایی جهانی ضرورت دارد.
نتیجه‌گیری: آینده کشاورزی در گرو دقت علمی
آینده کشاورزی جهان بستگی دارد به اینکه تا چه حد سریع و دقیق، محققان و سیاست‌گذاران نواقص موجود در مدل‌های اقلیمی را اصلاح کنند.
انتخاب میان آینده‌ای قابل مدیریت یا یک بحران غذایی جهانی، در گرو واکنش امروز ماست.
منبع: نشریه Proceedings of the National Academy of Sciences
