بیماری حرکت یا ماشین‌زدگی، مشکلی رایج است که افراد در هر سنی ممکن است آن را تجربه کنند. چه در خودرو، چه در قایق و یا هواپیما، علائمی مانند حالت تهوع، سرگیجه و تعریق می‌توانند سفر را به تجربه‌ای ناخوشایند تبدیل کنند.
با پیشرفت‌های حمل‌ونقل، به‌ویژه در حوزه خودروهای خودران، احتمال بروز این ناراحتی در مسافران افزایش یافته و نیاز به راهکاری ساده و بی‌خطر بیش از پیش احساس می‌شود.
کشف راه‌حلی غیرمنتظره: درمان با صدا
دانشمندان دانشکده پزشکی دانشگاه ناگویا راه‌حلی نوین یافته‌اند، آن هم به شکلی شگفت‌انگیز: استفاده از صدا.
مطالعه اخیر آن‌ها که در مجله Environmental Health and Preventive Medicine منتشر شده، نشان می‌دهد که یک فرکانس خاص از صدای خالص و تنها به مدت یک دقیقه می‌تواند علائم جسمی و روانی بیماری حرکت را کاهش دهد.
این پژوهش به رهبری دکتر «تاکومی کاگاوا» و دکتر «ماساشی کاتو» با ترکیب داده‌های مدل‌های موش و آزمایش‌های انسانی، موردی قانع‌کننده برای این روش صوتی ارائه می‌دهد.
منشاء بیماری حرکت: گوش داخلی
بیماری حرکت زمانی رخ می‌دهد که اطلاعات بینایی و سیگنال‌های سیستم تعادلی گوش داخلی با یکدیگر تناقض داشته باشند. این تضاد منجر به سردرگمی مغز و اغلب به حالت تهوع و استفراغ می‌شود.
یکی از بخش‌های کلیدی در گوش داخلی، اندام‌های اوتولیتی، به‌ویژه «یوتریکول» هستند که حرکات خطی را تشخیص می‌دهند. محققان تمرکز خود را بر این ساختارها گذاشته و سعی کردند رفتار آن‌ها را از طریق صدا تحت تأثیر قرار دهند.
فرکانس مؤثر: 100 هرتز
در آزمایش‌ها، فرکانسی بسیار خاص معادل 100 هرتز شناسایی شد که می‌تواند یوتریکول را در سطح صدای ایمن 80 تا 85 dBZ فعال کند.
این صدا که در مطالعه با عنوان «Sound Spice®» شناخته می‌شود، روی کانال‌های یونی یوتریکول موش‌ها تأثیرگذار بود – به‌ویژه زمانی که «اوتوکونیا» (کریستال‌های کربنات کلسیم ضروری برای تعادل) وجود داشتند. در غیاب اوتوکونیا، اثر صدا بسیار ناچیز بود و این موضوع تعامل زیستی دقیق را نشان می‌داد.
دکتر کاتو می‌گوید:
«ارتعاشات این صدای منحصر به‌فرد، اندام‌های اوتولیتی در گوش داخلی را تحریک می‌کنند که وظیفه تشخیص شتاب خطی و جاذبه را دارند. این نشان می‌دهد که تحریک صوتی می‌تواند سیستم دهلیزی (vestibular) را به‌طور کلی فعال کند.»
بررسی اثر صدا درمانی روی بیماری حرکت
آزمایش روی موش‌ها
ابتدا آزمایش «تعادل روی تیر باریک» روی موش‌ها انجام شد تا تعادل آن‌ها سنجیده شود. موش‌هایی که پنج دقیقه قبل از حرکات تکان‌دهنده در معرض صدای 100 هرتز قرار گرفتند، عملکرد بهتری نسبت به گروه کنترل داشتند. اثر مثبت این صدا تا دو ساعت پس از آن نیز ادامه داشت.
در مقابل، موش‌هایی که در معرض صدای 250 هرتز بودند، هیچ بهبودی نشان ندادند.
آزمایش انسانی
در ادامه، آزمایش‌هایی روی انسان‌ها انجام شد. شرکت‌کنندگان، همگی سابقه بیماری حرکت داشتند و در موقعیت‌های مختلف مانند صندلی‌های تاب‌دار، شبیه‌ساز رانندگی و خودرو قرار گرفتند.
برای ایجاد حس ناراحتی، از آن‌ها خواسته شد حین حرکت مطالعه کنند – فعالیتی که به‌طور خاص باعث تشدید بیماری حرکت می‌شود. قبل از هر جلسه، یا در معرض هیچ صدایی قرار نگرفتند یا یک دقیقه صدای 100 هرتز از طریق بلندگوهای نزدیک گوش‌شان پخش شد.
نتایج: کاهش سرگیجه و استرس
تعادل بدن با استفاده از تکنیکی به نام «پستوروگرافی» سنجیده شد که حرکت مرکز ثقل بدن را اندازه‌گیری می‌کند.
افرادی که در معرض صدا قرار گرفته بودند، نوسانات تعادلی کمتری نشان دادند. همچنین، شاخص «تنوع ضربان قلب» (HRV) که نشانگر پاسخ سیستم عصبی خودکار به استرس است، بهبود یافت.
فعالیت شاخه پاراسمپاتیک افزایش و غلبه شاخه سمپاتیک – که مسئول تهوع و استرس است – کاهش یافت.
دکتر کاگاوا می‌گوید:
«مطالعه ما نشان داد تحریک کوتاه‌مدت با صدای منحصر به‌فرد Sound Spice® علائم بیماری حرکت از جمله تهوع و سرگیجه را کاهش می‌دهد. سطح صدای مورد استفاده در محدوده نویزهای روزمره است و نشان می‌دهد این فناوری هم مؤثر و هم ایمن است.»
اثبات اثربخشی در شرایط واقعی
از میان تمام آزمایش‌ها، آزمون‌های داخل خودرو بیشترین شباهت به شرایط واقعی داشت. شرکت‌کنندگان در صندلی عقب خودرو نشستند، در حین حرکت‌های توقف-حرکت مطالعه کردند و علائم بیماری حرکت را گزارش دادند.
دوباره، کسانی که در معرض صدای 100 هرتز بودند، نوسانات کمتری داشتند و طبق پرسشنامه «ارزیابی بیماری حرکت» (MSAQ) علائم کمتری گزارش کردند.
این پرسشنامه شامل بخش‌های مختلفی می‌شود: گوارشی، مرکزی (مانند سرگیجه)، محیطی (مانند تعریق سرد) و علائم مربوط به خواب‌آلودگی. همه بخش‌ها به جز خواب‌آلودگی، پس از مواجهه با صدا بهبود یافتند.
دکتر کاتو توضیح می‌دهد:
«نتایج نشان می‌دهند که فعالیت اعصاب سمپاتیک، که در بیماری حرکت مختل می‌شوند، به‌طور عینی توسط این تحریک صوتی خاص بهبود یافته است.»
راهکاری ایمن برای کنترل بیماری حرکت
ایمنی این روش، یکی از نگرانی‌های اصلی محققان بود. سطح صدای استفاده‌شده (80 تا 85 dBZ) پایین‌تر از حد مجاز تعیین‌شده توسط سازمان جهانی بهداشت است.
علاوه بر آن، مدت کوتاه یک دقیقه‌ای مواجهه با صدا، خطرات احتمالی را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد. پژوهشگران همچنین تأیید کردند که این صدا حتی در صورت پخش مستقیم به گوش داخلی، اثری بر شنوایی ندارد.
به گفته کاگاوا:
«ریسک سلامت در مواجهه کوتاه‌مدت با این صدا حداقل است. از آنجا که شدت صوتی آن پایین‌تر از استانداردهای ایمنی نویز محیط کار است، انتظار می‌رود که استفاده درست از آن ایمن باشد.»
راحتی سفر در نسل آینده
برای اثرگذاری کامل، چهار شرط باید رعایت شود:
- پخش صدا به‌طور برابر برای هر دو گوش
- فرکانس دقیق 100 هرتز
- فشار صوتی 80–85 dBZ
- مدت زمان یک دقیقه
این ویژگی‌ها به راحتی قابل پیاده‌سازی در پشتی صندلی خودرو، صندلی‌های هواپیما یا هدفون‌های پوشیدنی هستند.
اکنون محققان قصد دارند اثرات صدا را نه فقط پیش از حرکت، بلکه در حین آن نیز بررسی کنند. همچنین، امکان استفاده از این روش در درمان اختلالات مرتبط با گوش داخلی، مانند بیماری «مِنی‌یر» نیز در دست بررسی است.
مطالعه‌ای قبلی از همین گروه، فواید صدای 100 هرتز را در بیماران مبتلا به بیماری منییر نیز نشان داده بود.
آینده‌ای بدون بیماری حرکت؟
اگر این فناوری در شرایط واقعی اثربخش باشد، سفرهای بدون تهوع برای میلیون‌ها نفر قابل‌دسترس خواهد شد. غیرتهاجمی بودن و سهولت استفاده از این روش، آن را بسیار جذاب می‌کند.
ممکن است این صدا به‌زودی به بخشی عادی از خودروهای خودران تبدیل شود، جایی که مسافران نمی‌توانند به بیرون نگاه کنند تا تعادل خود را حفظ کنند.
صوتی به ظاهر ساده، اما با تأثیری بزرگ – آینده‌ای بدون بیماری حرکت، دیگر فقط رؤیا نیست.
