چه کسانی در برابر اطلاعات نادرست آنلاین آسیب‌پذیرتر هستند و چرا؟ مطالعه‌ای جدید نگاهی روشن به این موضوع دارد که چگونه عوامل جمعیتی و روان‌شناختی مختلف – از جمله سن، تحصیلات، هویت سیاسی و تفکر تحلیلی – توانایی افراد را در ارزیابی صحت اخبار شکل می‌دهند.
تجزیه و تحلیل داده‌های گسترده
محققان مؤسسه ماکس پلانک برای توسعه انسانی داده‌های ۳۱ آزمایش انجام‌شده در ایالات متحده بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۳ را تجزیه و تحلیل کردند.
نتایج این پژوهش برخلاف بسیاری از فرضیات رایج در مورد افرادی است که بیشتر در معرض فریب اخبار جعلی قرار دارند.
عوامل جمعیتی، روان‌شناختی و اخبار جعلی
این مطالعه به سرپرستی مبشر سلطان، دانشجوی دکتری در مرکز عقلانیت تطبیقی مؤسسه ماکس پلانک، انجام شد.
سلطان و همکارانش یک فراتحلیل از داده‌های خام افراد شرکت‌کننده انجام دادند. این روش که به‌عنوان استاندارد طلایی شناخته می‌شود، به‌جای ترکیب نتایج مطالعات مختلف، داده‌های خام از پژوهش‌های متعدد را مجدداً بررسی و تحلیل می‌کند.
این رویکرد به تیم تحقیقاتی اجازه داد تا ۲۵۶,۳۳۷ تصمیم فردی را که توسط ۱۱,۵۶۱ شرکت‌کننده بین ۱۸ تا ۸۸ سال اتخاذ شده بود، تجزیه و تحلیل کنند.
از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا صحت تیترهای خبری مربوط به سیاست، سلامت و سایر موضوعات را ارزیابی کنند.
سپس پاسخ‌های شرکت‌کنندگان با چهار عامل جمعیتی (سن، جنسیت، تحصیلات و هویت سیاسی) و چهار عامل روان‌شناختی (تفکر تحلیلی، تعصب حزبی، تأمل انگیزشی و آشنایی با اخبار) مرتبط شد.
فرضیات رایج درباره تحصیلات
یکی از شگفت‌انگیزترین یافته‌های این تحقیق، تأثیر تحصیلات بود. معمولاً تصور می‌شود که تحصیلات بالاتر از افراد در برابر اطلاعات نادرست محافظت می‌کند، زیرا دانشگاه‌ها و مدارک پیشرفته تفکر انتقادی را آموزش می‌دهند.
با این حال، نتایج این فراتحلیل هیچ تفاوت قابل توجهی بین افرادی که تحصیلات بالاتر دارند و کسانی که تحصیلات کمتری دارند، نشان نداد.
به عبارت دیگر، داشتن مدرک کارشناسی یا تحصیلات تکمیلی، لزوماً منجر به توانایی بهتر در تشخیص اخبار واقعی از جعلی نمی‌شود. این یافته برخلاف این باور رایج است که تحصیلات بالاتر به‌طور خودکار مصونیت بیشتری در برابر اطلاعات نادرست ایجاد می‌کند.
تصورات غلط درباره سن و اخبار جعلی
نتایج مربوط به سن نیز انتظارات را به چالش کشید. تحقیقات پیشین معمولاً افراد مسن‌تر را به‌عنوان گروهی که بیشتر اخبار جعلی را به اشتراک می‌گذارند یا باور می‌کنند، معرفی کرده‌اند.
اما این مطالعه نشان داد که افراد مسن در مقایسه با جوان‌ترها، توانایی بیشتری در تشخیص تیترهای واقعی از جعلی دارند. آن‌ها بیشتر تمایل داشتند که اخبار را نادرست بدانند، که نشان‌دهنده سطح بالاتری از شک‌گرایی است.
با این حال، این یافته‌ها در کنار مشاهده‌ای قرار می‌گیرد که نشان می‌دهد افراد مسن همچنان بیشتر محتوای جعلی را در اینترنت به اشتراک می‌گذارند. این امر نشان‌دهنده تعامل پیچیده‌ای بین دقت در بررسی تیترهای خبری و رفتار واقعی در اشتراک‌گذاری آن‌ها است.
هویت سیاسی و تعصب حزبی
هویت سیاسی نیز عاملی تأثیرگذار بود. این مطالعه تأیید کرد که به‌طور میانگین، جمهوری‌خواهان بیشتر اخبار را واقعی تلقی می‌کنند و در نتیجه، دقت کمتری در تشخیص اخبار واقعی از جعلی دارند.
از سوی دیگر، دموکرات‌ها شکاک‌تر بودند و تعداد بیشتری از تیترها را جعلی ارزیابی کردند. محققان این یافته‌ها را به تعصب حزبی مرتبط می‌دانند، یعنی تمایل افراد به پذیرش اخباری که با دیدگاه سیاسی‌شان همخوانی دارد و رد کردن اخباری که با آن در تضاد است.
با این حال، تفکر تحلیلی – یعنی توانایی ارزیابی منطقی اطلاعات و حل مسائل به‌صورت نظام‌مند – معمولاً عملکرد بهتری را در تشخیص اخبار جعلی پیش‌بینی می‌کرد.
اما یک تناقض جالب نیز مشاهده شد: افرادی که امتیاز بالاتری در تفکر تحلیلی داشتند، در عین حال، بیشتر در معرض تعصب حزبی بودند.
به بیان دیگر، این افراد به‌جای استفاده از مهارت‌های استدلالی خود برای فراتر رفتن از باورهای شخصی، اغلب از آن‌ها برای تقویت و دفاع از هویت سیاسی‌شان بهره می‌بردند.
این تناقض نشان می‌دهد که استدلال منطقی گاهی ممکن است به جای ارزیابی بی‌طرفانه، در خدمت دیدگاه‌های تثبیت‌شده افراد قرار گیرد.
تأثیر قدرت آشنایی بر پذیرش اخبار جعلی
یکی از قوی‌ترین شاخص‌های آسیب‌پذیری در برابر اخبار جعلی، آشنایی با اخبار بود. اگر شرکت‌کنندگان قبلاً یک تیتر خبری را دیده بودند، احتمال بیشتری داشت که آن را واقعی بدانند.
این یافته، خطرات مواجهه مکرر با اخبار را نشان می‌دهد، به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی که در آن‌ها تیترهای خبری (چه واقعی و چه جعلی) به‌طور گسترده بازنشر می‌شوند.
با گذشت زمان، این مواجهه مکرر می‌تواند منجر به پذیرش اخبار نادرست شود، زیرا افراد صرفاً به دلیل تکرار زیاد، آن را باورپذیرتر تلقی می‌کنند.
چالش‌های مقابله با اطلاعات نادرست
این یافته‌ها در زمانی منتشر می‌شوند که نگرانی‌ها درباره تأثیر اطلاعات نادرست بر افکار عمومی و نتایج انتخابات افزایش یافته است.
به گفته رالف کورورز، یکی از نویسندگان این مطالعه و محقق ارشد در مؤسسه ماکس پلانک، این تحقیق در شرایطی انجام شده که پوپولیسم راست‌گرا در حال رشد است و مجمع جهانی اقتصاد در گزارش «مخاطرات جهانی ۲۰۲۴»، اطلاعات نادرست را یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای کوتاه‌مدت جهان معرفی کرده است.
کورورز بر اهمیت افزایش سواد رسانه‌ای، به‌ویژه در میان جوانان تأکید دارد. او خاطرنشان می‌کند که علی‌رغم اینکه جوانان در عصر دیجیتال بزرگ شده‌اند، در این مطالعه توانایی کمتری در تشخیص اخبار واقعی از جعلی داشتند.
راهکارهای پیشنهادی
محققان پیشنهاد می‌کنند که برای مقابله با اطلاعات نادرست، باید به تأثیر تعصب سیاسی و مواجهه مکرر با اخبار نادرست توجه شود.
آن‌ها بر اهمیت ترویج گفتگوهای محترمانه بین گروه‌های مختلف سیاسی و طراحی ابزارهایی برای شبکه‌های اجتماعی تأکید دارند که انتشار مکرر اخبار جعلی را کاهش دهد.
به‌عنوان بخشی از یک پروژه گسترده‌تر در مؤسسه ماکس پلانک، این تیم تحقیقاتی به دنبال توسعه راهکارهایی برای مقابله با این چالش‌ها، از جمله روش‌هایی است که افراد را به تأمل بیشتر درباره اطلاعاتی که می‌بینند، ترغیب کند.
جمع‌بندی
این مطالعه بر پیچیدگی مبارزه با اطلاعات نادرست تأکید دارد. افزایش سطح تحصیلات به‌تنهایی راه‌حل نهایی نیست و تشویق به تفکر تحلیلی نیز همیشه مؤثر نخواهد بود، زیرا ممکن است این تفکر در جهت تعصب‌های فردی به کار گرفته شود.
در عوض، این تحقیق نشان می‌دهد که برای کمک به افراد در جهت‌یابی در دنیای گسترده اطلاعات آنلاین، باید رویکردی چندجانبه شامل تأمل انتقادی، آگاهی از تعصبات و احتیاط در برابر اخبار آشنا در پیش گرفت.
این مطالعه در نشریه Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شده است.
