ایران در پی درگیری‌های ۱۲ روزه با اسرائیل که با اختلال‌های گسترده در سیستم موقعیت‌یابی جهانی (GPS) همراه بود، به‌طور جدی به ترک این فناوری آمریکایی و پیوستن به سیستم ماهواره‌ای جایگزین چین یعنی BeiDou می‌اندیشد. این تصمیم نه‌تنها یک اقدام تاکتیکی به شمار می‌آید، بلکه بازتاب‌دهنده تغییرات استراتژیک ژئوپلیتیکی در سطح جهانی نیز هست.
تصمیم ایران برای خروج از GPS
دلایل خروج از GPS
در طول جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل، کشتی‌ها و شناورهای ایرانی در خلیج فارس بارها دچار قطعی یا اختلال شدید GPS شدند. این اختلال‌ها، عملاً قابلیت جهت‌یابی و عملیات دقیق را مختل می‌کردند.
احسان چیت‌ساز، معاون وزیر ارتباطات ایران، در گفت‌وگو با رسانه‌های داخلی اعلام کرد:
«اختلال‌های مکرری که در سیستم GPS تجربه کردیم، ما را به سمت گزینه‌های جایگزین نظیر BeiDou سوق داد.»
تهدیدات امنیتی ناشی از GPS
اصلی‌ترین هدف از اختلال در سیگنال GPS، منحرف‌سازی مسیر پهپادها و موشک‌های هدایت‌شونده است؛ به‌ویژه آن دسته از تجهیزات که به سیگنال‌های رمزنگاری‌نشده متکی هستند.
با آنکه بسیاری از تجهیزات نظامی مدرن فقط از سیگنال‌های رمزگذاری‌شده استفاده می‌کنند، برخی از پهپادهای شناسایی و بمب‌ها یا موشک‌های هدایت‌شونده همچنان به سیگنال‌های باز و رمزنگاری‌نشده وابسته‌اند؛ موضوعی که آن‌ها را در برابر اختلال آسیب‌پذیر می‌سازد.
افزایش اختلال‌ها در سیستم ناوبری ایران
تأثیر بر اپلیکیشن‌های مسیریابی
در روزهای اخیر، اختلال‌های GPS در ایران به‌شدت افزایش یافته است. اپلیکیشن‌های مسیریابی داخلی مانند بلد و نشان و همچنین برنامه‌های بین‌المللی مانند Waze، در زمان‌های بروز اختلال، مکان‌های نادرستی را نشان می‌دادند؛ حتی گاهی کاربران را در قاره‌هایی مانند اروپا، کانادا یا آفریقا نشان می‌دادند.
مناطق حساس با اختلال شدید
در تهران، مناطق اطراف نهادهای حساس مانند وزارت دفاع و اقامتگاه‌های آیت‌الله خامنه‌ای به‌طور خاص دچار قطعی شدید GPS شده‌اند. بسیاری از ساکنان این مناطق برای روزها، یا حتی مدت‌زمان بیشتری، قادر به تشخیص موقعیت مکانی خود نبودند و مکان گوشی آن‌ها را در فرودگاه مهرآباد یا حتی کشورهای دیگر نمایش می‌داد.
تحلیل الجزیره: پایان دوران وابستگی ساده‌لوحانه به سیستم‌های آمریکایی
شبکه الجزیره در تحلیلی عمیق‌تر، حرکت ایران به سمت BeiDou را صرفاً یک «حرکت تاکتیکی» نمی‌داند. بلکه آن را نشانه‌ای از یک تغییر نظم ژئوپلیتیکی جهانی قلمداد می‌کند. دهه‌ها است که ایالات متحده با سلطه بر زیرساخت‌های فناوری مانند سیستم‌های عامل، اینترنت، مخابرات و ماهواره‌ها، تسلط جهانی بر فناوری را حفظ کرده است.
وابستگی تبدیل به آسیب‌پذیری
همین سلطه، بسیاری از کشورها را به فناوری‌های آمریکایی وابسته کرده است. اما از سال ۲۰۱۳ به بعد، با افشای اطلاعاتی از قبیل پروژه‌های نظارت غیرقانونی و جمع‌آوری داده توسط نهادهای آمریکایی، دولت‌های زیادی نسبت به این وابستگی دچار تردید و نگرانی شده‌اند.
پیام ایران به جهان
به گفته تحلیلگران، تصمیم ایران برای روی‌آوردن به BeiDou، پیامی واضح به کشورهای دیگر است:
“دوران وابستگی ساده‌لوحانه به زیرساخت‌های آمریکایی به پایان رسیده است. هیچ کشوری نباید امنیت نظامی و حاکمیت دیجیتال خود را به ماهواره‌های قدرتی که به آن اعتماد ندارد، واگذار کند.”
سیستم GPS چگونه کار می‌کند؟
ساختار و عملکرد
سیستم GPS متشکل از دست‌کم ۲۴ ماهواره پیشرفته است که متعلق به وزارت دفاع ایالات متحده هستند. این ماهواره‌ها با گردش مداوم به دور زمین، داده‌هایی ریاضی برای تعیین موقعیت مکانی و زمانی دستگاه‌های گیرنده ارسال می‌کنند. امروزه شمار ماهواره‌ها به بیش از ۳۰ عدد رسیده که دقت سیستم را افزایش داده است.
نحوه تعیین موقعیت
یک گوشی هوشمند یا دستگاه گیرنده GPS، با دریافت سیگنال‌های چند ماهواره و محاسبه زمان ارسال و موقعیت هر ماهواره، مکان دقیق خود را تعیین می‌کند. اما اگر ساعت داخلی این ماهواره‌ها حتی به اندازه‌ی هزارم ثانیه خطا داشته باشد، مکان‌یابی تا ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر خطا خواهد داشت.
در ایران، بسیاری از کاربران دقیقاً با چنین انحراف‌هایی مواجه شده‌اند.
جمع‌بندی نهایی
تصمیم ایران برای فاصله‌گیری از GPS و نزدیک‌شدن به BeiDou، تنها یک راهکار فنی نیست. این اقدام بخشی از جهش راهبردی ایران در مسیر استقلال فناوری و امنیت ملی است. در جهانی که زیرساخت‌های حیاتی به ابزار تسلط و نظارت تبدیل شده‌اند، این قبیل تغییر جهت‌ها احتمالاً در آینده‌ای نزدیک از سوی کشورهای بیشتری دنبال خواهد شد.
