شیرها با مناظر باشکوه آفریقا مترادف هستند، اما به طرز نگران‌کننده‌ای تعداد آن‌ها در اوگاندا به سطح بحرانی رسیده است. در همین حال، جمعیت کفتارها به‌نظر می‌رسد که ثابت مانده است.
این اطلاعات از یک بررسی جامع که در چهار منطقه حفاظت‌شده اصلی اوگاندا انجام شده و اولین مورد در تقریباً دو دهه گذشته است، به دست آمده است.
شیرها و کفتارها در اوگاندا
محققان این بررسی را در شش منطقه حفاظت‌شده بزرگ، از جمله پارک ملی مِرچیسون فالز (با مساحت ۴,۰۰۰ کیلومتر مربع یا ۱,۵۴۴ مایل مربع) و منطقه حفاظت‌شده کوئین الیزابت (۲,۴۰۰ کیلومتر مربع یا ۹۲۶ مایل مربع) انجام دادند.
بیش از ۱۰۰ ذینفع در حوزه حفاظت از محیط زیست با استفاده از روش‌های پیشرفته ثبت فضایی-گرفتن مجدد (Spatial Capture-Recapture) همکاری کردند تا استانداردی جدید برای پایش حیات وحش در آفریقا ایجاد کنند.
یافته‌های این بررسی در حال حاضر در سیاست‌های حفاظتی اوگاندا تأثیرگذار است و به‌عنوان ستون فقرات «طرح اقدام استراتژیک حفاظت از شکارچیان بزرگ» (۲۰۲۳–۲۰۳۳) عمل می‌کند.
نشانه‌ای از تغییرات اکولوژیکی
داده‌ها چالش‌های فوری برای برخی گونه‌ها را برجسته می‌کنند. جمعیت شیرها در پارک‌های ملی کوئین الیزابت و کیدوپو ولی به سطح بحرانی کاهش یافته است؛ به‌طوری که به‌ترتیب کمتر از ۴۰ و ۲۰ شیر در این مناطق ثبت شده است.
در مقابل، کفتارهای خال‌دار در حال رشد هستند. پارک ملی مرچیسون فالز بالاترین تراکم کفتارهای آفریقا را با ۴۵ کفتار در هر ۱۰۰ کیلومتر مربع دارد. این عدم تعادل ممکن است نشان‌دهنده تغییرات اکولوژیکی باشد.
دکتر الکساندر براچکوفسکی، محقق ارشد از دانشگاه گریفیت، گفت:
«ما ممکن است شاهد افزایش تعداد کفتارها در نتیجه کاهش جمعیت شیرها باشیم.»
با این حال، توانایی این پارک در حمایت از تراکم بالای هر سه گونه – شیرها، کفتارها و پلنگ‌ها – ارزش منحصربه‌فرد حفاظتی آن را نشان می‌دهد.
آخرین پناهگاه شیرها در اوگاندا
این بررسی پارک ملی مرچیسون فالز را به‌عنوان آخرین سنگر حیاتی شیرها در اوگاندا برجسته می‌کند.
این پارک دارای تراکم شیر ۷ شیر در هر ۱۰۰ کیلومتر مربع (۱۸.۲ در هر ۱۰۰ مایل مربع) است و تخمین زده می‌شود که ۲۴۰ شیر در منطقه نمونه‌گیری ۳,۲۳۳ کیلومتر مربعی (۱,۲۴۹ مایل مربعی) آن زندگی می‌کنند. این شرایط در تضاد شدید با وضعیت وخیم پارک‌های ملی کوئین الیزابت و کیدوپو ولی است.
با این حال، حتی مرچیسون فالز نیز با تهدیدات عمده‌ای روبه‌رو است. شکار با تله‌های سیمی و اکتشاف نفت فشار زیادی بر اکوسیستم‌های آن وارد می‌کند. با وجود این چالش‌ها، تلاش‌های هدفمند حفاظتی تاکنون تنوع زیستی این پارک را حفظ کرده است.
تدابیر ضدشکار توسط بنیاد حفاظت اوگاندا، Snares to Wares و ICON نقش مهمی در حفاظت از این شکارچیان نمادین ایفا می‌کند.
جمعیت پلنگ‌ها در اوگاندا
پلنگ‌ها در مناطق مختلف اوگاندا تراکم متفاوتی دارند و باز هم مرچیسون فالز برجسته است.
این پارک دارای یکی از بالاترین تراکم‌های پلنگ در آفریقا با ۱۴ پلنگ در هر ۱۰۰ کیلومتر مربع (۳۶.۲۶ در هر ۱۰۰ مایل مربع) است. این مقاومت اهمیت تلاش‌های ضدشکار و استراتژی‌های حفاظتی مشترک را نشان می‌دهد.
با این حال، در بسیاری از مناطق تعداد کمی پلنگ وجود دارد. از دست دادن زیستگاه، شکار و درگیری با انسان‌ها آن‌ها را در معرض خطر قرار داده است. با این حال، اقدامات هدفمند می‌تواند به حفاظت از آن‌ها کمک کند. همکاری دولت‌ها و سازمان‌ها نقش کلیدی در حفاظت از پلنگ‌ها و زیستگاه‌های آن‌ها داشته است.
نیاز به اقدام برای شکارچیان اوگاندا
این بررسی تهدیداتی مانند شکار غیرقانونی، از دست رفتن زیستگاه و درگیری انسان و حیات وحش را برای شیرها و دیگر شکارچیان اوگاندا برجسته می‌کند. شیرها به‌ویژه در معرض خطر هستند و تعداد آن‌ها در مناطق حفاظت‌شده کاهش یافته است. حتی حضور کفتارها نیز ممکن است نشان‌دهنده مشکلات اکولوژیکی باشد.
دکتر براچکوفسکی گفت:
«این بررسی هم چالش‌ها و هم موفقیت‌های حفاظت از شکارچیان اوگاندا را برجسته می‌کند.»
ماهیت مشارکتی این تلاش نشان می‌دهد که وقتی دولت‌ها، سازمان‌های غیردولتی و جوامع محلی با هم کار می‌کنند، چه چیزی ممکن است.
مسیر پیش‌رو برای حفاظت
این مطالعه اهمیت استفاده از روش‌های جدید برای پایش حیات وحش را نشان می‌دهد. مشارکت مردم محلی می‌تواند به حفاظت مؤثرتر از شکارچیان اوگاندا کمک کند.
طرح اقدام استراتژیک حفاظت از شکارچیان بزرگ (۲۰۲۳–۲۰۳۳) نقشه راهی برای مقابله با این چالش‌ها فراهم می‌کند.
با این حال، موفقیت آن به تلاش‌ها و منابع مستمر بستگی دارد. حفاظت از گونه‌های نمادین اوگاندا نیازمند نه‌تنها سیاست، بلکه اقدام در تمام سطوح – از جوامع محلی تا سازمان‌های بین‌المللی – است.
اطلاعات بیشتر درباره شیرها در اوگاندا
شیرهای اوگاندا حیوانات قدرتمندی هستند که به حفظ تعادل در طبیعت کمک می‌کنند. متأسفانه تعداد شیرها به دلیل از دست رفتن زیستگاه، شکار و فعالیت‌های انسانی کاهش یافته است.
بیشتر شیرها در مناطق حفاظت‌شده‌ای مانند پارک‌های ملی مرچیسون فالز و کوئین الیزابت زندگی می‌کنند. آن‌ها حیواناتی مانند بوفالو و آهو را شکار می‌کنند و برای اکوسیستم بسیار مهم هستند.
درگیری با انسان‌ها یک چالش بزرگ برای شیرها است. زمانی که شیرها به دام‌های اهلی نزدیک به مرزهای پارک حمله می‌کنند، جوامع محلی اغلب با کشتن آن‌ها واکنش نشان می‌دهند. برای کمک به این مسئله، گروه‌های حفاظتی در حال ایجاد مناطق حائل و حمایت از برنامه‌هایی هستند که به کشاورزان برای خسارت دام‌ها غرامت می‌پردازند و به این ترتیب همزیستی مسالمت‌آمیز را ترویج می‌کنند.
آموزش جامعه نیز نقش حیاتی دارد. آموزش به مردم محلی درباره اهمیت اکولوژیکی شیرها به کاهش خصومت‌ها کمک می‌کند. علیرغم چالش‌ها، تلاش‌های مداوم امیدی برای بقای آن‌ها فراهم می‌کند.
با ترکیب تحقیقات علمی، مشارکت جامعه و اقدامات قوی سیاست‌گذاری، اوگاندا می‌تواند آینده‌ای برای جمعیت شیرهای خود تضمین کند.
محققانی از دانشگاه علوم و فناوری جنوبی چین و دانشگاه آریزونای شمالی نیز در این پژوهش مشارکت داشتند.
این مطالعه در مجله Global Ecology and Conservation منتشر شده است.
