سال‌ها تصور می‌شد که بیدار شدن باعث آزادسازی فوری کورتیزول، هورمون استرس می‌شود.
این واکنش که به نام «پاسخ بیداری کورتیزول» (Cortisol Awakening Response – CAR) شناخته می‌شود، در مطالعات بالینی مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما تحقیقات جدید دانشگاه بریستول نشان می‌دهد که این فرض رایج ممکن است نادرست باشد.
افزایش کورتیزول قبل از بیداری
مطالعه جدید نشان می‌دهد که سطح کورتیزول در ساعات قبل از بیداری افزایش می‌یابد، نه بلافاصله پس از آن. این یافته‌ها نتیجه‌گیری‌های قبلی که آزادسازی کورتیزول را به طور مستقیم با فرآیند بیداری مرتبط می‌دانستند، به چالش می‌کشند.
پاسخ بیداری کورتیزول
مطالعات پیشین از مفهوم CAR برای ارزیابی نحوه پاسخ بدن به استرس در شرایطی مانند PTSD (اختلال استرس پس از سانحه)، افسردگی و چاقی استفاده می‌کردند. CAR فرض می‌کند که کورتیزول به عنوان پاسخی طبیعی به استرس شروع روز، بلافاصله پس از بیداری افزایش می‌یابد.
اما این مطالعات فقط سطح کورتیزول را در بزاق پس از بیداری اندازه‌گیری کرده بودند و بخش مهمی از فرآیند – یعنی زمان قبل از بیداری – را نادیده گرفته بودند. این امر تصویر کاملی از تغییرات سطح کورتیزول در انتقال از خواب به بیداری ارائه نمی‌داد.
طراحی مطالعه جدید
برای پر کردن این خلأ، محققان دانشگاه بریستول مطالعه‌ای طراحی کردند که سطح کورتیزول را هم قبل و هم بعد از بیداری اندازه‌گیری کند. به جای تکیه بر نمونه‌های بزاق پس از بیداری، از یک سیستم نمونه‌گیری خودکار استفاده شد تا تغییرات کورتیزول در ۲۰۱ شرکت‌کننده بین ۱۸ تا ۶۸ ساله ثبت شود.
این روش به آن‌ها اجازه داد تا الگوی کامل ترشح کورتیزول، شامل تغییرات قبل از بیداری، را تحلیل کنند.
کورتیزول پس از بیداری افزایش نمی‌یابد
نتایج غافلگیرکننده بود. مطالعه نشان داد هیچ شواهدی مبنی بر افزایش ترشح کورتیزول بلافاصله پس از بیداری وجود ندارد. در واقع، هیچ تفاوت معناداری در نرخ افزایش کورتیزول در یک ساعت پس از بیداری نسبت به یک ساعت قبل از آن مشاهده نشد.
استافورد لایتمن، استاد پزشکی در دانشکده پزشکی بریستول و یکی از نویسندگان اصلی مطالعه، گفت:
«ما دریافتیم که هرگونه تغییر در کورتیزول در حوالی زمان بیداری، احتمالاً بخشی از پایان ریتم روزانه است.»
این ریتم در ساعات اولیه صبح آغاز می‌شود و اندکی پس از زمان معمول بیداری به اوج می‌رسد.
نقش ریتم‌های شبانه‌روزی
مطالعه همچنین تنوع قابل‌توجهی در غلظت کورتیزول و نرخ تغییرات آن در میان افراد نشان داد.
عواملی مانند طول خواب و زمان‌بندی آن به نظر می‌رسید بر این تفاوت‌ها تأثیر می‌گذارند. پژوهشگران هشدار دادند که تفسیر مقادیر کورتیزول تنها بر اساس اندازه‌گیری‌های پس از بیداری می‌تواند گمراه‌کننده باشد.
دکتر توماس آپتون، پژوهشگر بالینی و نویسنده همکار، تأکید کرد که در مطالعات آینده باید هر دو سطح کورتیزول قبل و بعد از بیداری در نظر گرفته شوند.
او توضیح داد: «توجه جدی لازم است اگر بخواهیم مقادیر کورتیزول پس از بیداری را بدون اطلاع از وضعیت قبل از بیداری تفسیر کنیم.»
این یافته‌ها همچنین بر اهمیت ریتم‌های شبانه‌روزی، چرخه‌های طبیعی ۲۴ ساعته بدن، در تنظیم کورتیزول تأکید دارند.
لایتمن گفت: «تغییرات کورتیزول در اطراف بیداری بیشتر به ریتم‌های داخلی بدن مرتبط است تا پاسخی به بیداری.»
پیامدهای این یافته‌ها برای شرایط سلامتی
این تحقیق بینش‌های ارزشمندی در مورد نقش کورتیزول در اختلالات خواب، افسردگی و سایر شرایط ارائه می‌دهد.
لایتمن گفت: «مطالعه ما چارچوبی کاملاً جدید برای درک ارتباط افزایش‌های شبانه کورتیزول با خواب ارائه می‌دهد.»
مارکوس موناوفو، استاد روان‌شناسی زیستی در دانشگاه بریستول، اشاره کرد که این مطالعه «دانش پذیرفته شده» در تحقیقات را به چالش می‌کشد و بر اهمیت آزمودن دقیق یافته‌های قبلی تأکید دارد.
او همچنین به اهمیت این مطالعه در درک زیست‌شناسی چرخه‌های خواب و بیداری اشاره کرد.
تحقیقات آینده درباره هورمون‌های استرس
پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند که مطالعات آینده در مورد خواب و بیداری باید تغییرات دینامیکی محور هیپوتالاموس-هیپوفیز، که ترشح کورتیزول را تنظیم می‌کند، بررسی کنند.
درک نحوه تأثیر خواب بر ترشح کورتیزول می‌تواند به بینش بهتری در مورد شرایط مختلف سلامتی منجر شود و استراتژی‌های درمانی را بهبود بخشد.
این مطالعه با حمایت مالی از سوی کمک‌هزینه Horizon 2020 اتحادیه اروپا و شورای تحقیقات بیوتکنولوژی و علوم زیستی (BBSRC) انجام شد.
در نهایت، یافته‌های جدید بازنگری در پاسخ بیداری کورتیزول را تشویق می‌کند و بر پیچیدگی تنظیم کورتیزول تأکید دارد.
پژوهشگران باید سطح کورتیزول قبل و بعد از بیداری را برای درک کامل‌تر از تعامل این هورمون با خواب، سلامتی و رفتار در نظر بگیرند.
این مطالعه در مجله Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences منتشر شده است.
