آیا تا به حال با یک معما یا مسئله‌ای مواجه شده‌اید که ذهن‌تان گیر کرده باشد، اما ناگهان پاسخ به ذهن‌تان خطور کند؟ این لحظه ناگهانی درک یا روشن شدن ذهن، که به آن لحظه «آها» گفته می‌شود، احساسی جادویی دارد.
طبق پژوهش جدیدی، این لحظات نه‌تنها احساس خوبی به همراه دارند، بلکه به‌طور ماندگار مغز را تغییر می‌دهند.
لحظات بینش ناگهانی، چگونه حافظه ما را تقویت می‌کنند؟
بینش فراتر از کشف
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این جرقه‌های ناگهانی بینش، به حافظه ما کمک می‌کنند تا اطلاعات را بهتر به خاطر بسپاریم. این فراتر از لذت کشف است؛ در واقع، چنین لحظاتی نحوه پردازش مغز را درباره آموخته‌های تازه، مجدداً سازماندهی می‌کنند.
آزمایش و مشاهده علمی
تیمی از دانشمندان دانشگاه دوک آمریکا به همراه پژوهشگرانی از دانشگاه‌های هومبولت و هامبورگ آلمان، به بررسی آنچه در مغز در زمان تجربه این لحظه‌ها رخ می‌دهد پرداختند.
نتایج این پژوهش که در ژورنال Nature Communications منتشر شده، می‌تواند شیوه‌های آموزشی را به‌ویژه در محیط‌های مدرسه‌ای متحول کند.
«اگر هنگام حل مسئله‌ای، تجربه‌ی لحظه آها را داشته باشید، احتمال بیشتری وجود دارد که راه‌حل را به یاد بسپارید.»
— ماکسی بکر، نویسنده اصلی مطالعه
آزمایش: حل معماهای بصری
روش آزمایش
در این پژوهش از تصویربرداری fMRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی) استفاده شد تا بررسی شود مغز هنگام حل معماهای بصری چگونه واکنش نشان می‌دهد.
این معماها ساده نبودند؛ تصاویر سیاه‌وسفید با جزئیات بسیار کم که از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شد تا با پر کردن جاهای خالی، شیء نمایش داده‌شده را تشخیص دهند. این آزمونی از درک دیداری بود که مشابه بینشی است که در حل مسائل روزمره تجربه می‌کنیم.
بینش، حافظه‌ای قوی‌تر به همراه دارد
دو روش حل مسئله
شرکت‌کنندگان پس از هر معما مشخص می‌کردند که آن را از طریق بینش ناگهانی حل کرده‌اند یا با استفاده از منطق و تحلیل تدریجی. آن‌ها همچنین میزان اطمینان خود از پاسخ را ارزیابی کردند.
یافته‌های کلیدی
پژوهشگران به الگوی مشخصی دست یافتند:
افرادی که پاسخ معما را با بینش ناگهانی یافتند، احتمال بیشتری داشت که آن را به خاطر بسپارند. علاوه بر آن، هرچه در لحظه پاسخ‌دهی مطمئن‌تر بودند، حافظه‌ی آن‌ها از پاسخ در روزهای بعد نیز قوی‌تر بود.
«اگر هنگام یادگیری چیزی، لحظه آها را تجربه کنید، تقریباً قدرت حافظه‌تان دو برابر می‌شود.»
— پروفسور روبرتو کابزا، نویسنده همکار مطالعه
«تعداد کمی از تأثیرات حافظه‌ای به این اندازه قوی هستند.»
تغییرات مغزی در لحظه‌های کشف
فعال‌سازی هیپوکامپ
در این مطالعه مشخص شد که بینش باعث افزایش فعالیت در هیپوکامپ می‌شود؛ بخشی از مغز که نقشی کلیدی در شکل‌گیری خاطرات ایفا می‌کند. هرچه بینش قوی‌تر باشد، فعالیت این ناحیه هم بیشتر می‌شود.
بازآرایی الگوهای بصری
پژوهشگران همچنین شاهد تغییراتی در نحوه‌ی شلیک نورون‌ها در قشر بینایی گیجگاهی-پشتی (ventral occipito-temporal cortex) بودند؛ بخشی از مغز که به تشخیص الگوهای دیداری کمک می‌کند.
پس از آنکه فرد تصویر پنهان را به‌درستی تشخیص داد، مغزش نحوه‌ی بازنمایی آن تصویر را تغییر داد.
«در این لحظه‌های بینش، مغز دوباره سازماندهی می‌کند که چگونه تصویر را می‌بیند.»
— ماکسی بکر
ارتباط بهتر بین نواحی مغزی
همچنین مشاهده شد که در لحظه‌های بینش، ارتباط بین نواحی مختلف مغز افزایش می‌یابد.
«ناحیه‌های مختلف مغز در این شرایط به‌طور مؤثرتری با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.»
— پروفسور کابزا
مسیرهای آینده پژوهش
نقطه‌ی دقیق تغییر درک
این پژوهش بررسی کرد که چه چیزی درست قبل و بعد از لحظه‌ی بینش در مغز اتفاق می‌افتد. اما آن نقطه‌ی میانی — لحظه‌ی دقیق تغییر از سردرگمی به وضوح — هدف تحقیقات بعدی پژوهشگران است.
«بینش، کلید خلاقیت است.»
— پروفسور کابزا
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که تشویق لحظه‌های بینش در محیط‌های آموزشی می‌تواند به درک بهتر و ماندگارتر مطالب توسط دانش‌آموزان کمک کند.
معنا و کاربرد در یادگیری روزمره
یادگیری برای همه
این یافته‌ها فقط مختص دانشمندان یا دانش‌آموزان نیست. هرکسی که سعی دارد مهارتی تازه یاد بگیرد، مفهومی را درک کند یا ایده‌ای خلاقانه خلق کند، می‌تواند از این بینش‌ها بهره‌مند شود.
راهکار عملی برای تحریک بینش
وقتی احساس می‌کنید گیر افتاده‌اید، استراحت کردن یا تغییر زاویه دید ممکن است همان چیزی باشد که مغزتان نیاز دارد. این لحظه‌های ناگهانی درک، اتفاقی نیستند؛ آن‌ها نشانه‌ای هستند از اینکه مغز شما در پشت صحنه به‌شدت در حال فعالیت است.
با فراهم کردن فضای مناسب برای بینش — از طریق کنجکاوی، پرسیدن سؤال یا بررسی مسئله‌ها از زاویه‌های مختلف — می‌توان فرآیند یادگیری را معنادارتر و ماندگارتر کرد.
نتیجه‌گیری
دفعه بعد که لحظه‌ی «آها» را تجربه کردید، به یاد داشته باشید:
مغز شما در حال بازآرایی خودش به سوی عملکرد بهتر است.
این مطالعه کامل در ژورنال Nature Communications منتشر شده است.
