سال‌هاست که کپسول‌های روغن ماهی به‌عنوان مکملی برای سلامت قلب و مفاصل در داروخانه‌ها عرضه می‌شود. با این حال، شواهد تازه نشان می‌دهد این مکمل‌ها می‌توانند در کنترل عصبانیت و پرخاشگری نیز مؤثر باشند.
یک فراتحلیل جامع از دانشگاه پنسیلوانیا نشان می‌دهد که مصرف روزانه اسیدهای چرب امگا ۳ می‌تواند رفتارهای پرخاشگرانه را تا ۲۸ درصد کاهش دهد. آدریان رین، متخصص نوروکرایمینولوژی (عصب‌شناسی جرم‌شناختی) در این دانشگاه، سرپرستی این پژوهش را بر عهده داشته است.
ارتباط خلق‌وخو، حافظه و روغن ماهی
نقش اسیدهای چرب امگا ۳ در مغز
مغز انسان برای فعالیت صحیح به چربی وابسته است. دو مولکول کلیدی امگا ۳ به نام‌های ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) به غشای سلول‌ها نفوذ می‌کنند و به انتقال بهتر پیام‌های عصبی کمک می‌کنند.
کمبود امگا ۳ و پیامدهای روانی
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که سطح پایین این اسیدهای چرب در بدن با نوسانات خلقی و رفتارهای خشونت‌آمیز ناگهانی ارتباط دارد. در مقابل، رژیم‌های غذایی غنی از ماهی‌های آب‌سرد رفتارهای آرام‌تری به همراه دارد.
از آنجا که بدن انسان به‌طور طبیعی اسید چرب گیاهی آلفا-لینولنیک اسید (ALA) را به EPA و DHA با بازده پایین تبدیل می‌کند، سال‌ها این سؤال مطرح بود که آیا مکمل‌ها می‌توانند این کمبود را جبران کنند.
ارتباط مکمل‌های روغن ماهی و کاهش پرخاشگری
بررسی ۲۸ آزمایش تصادفی کنترل‌شده
تیم آدریان رین، ۲۸ مطالعه تصادفی کنترل‌شده را که در مجموع ۳,۹۱۸ نفر از کودکان تا سالمندان را دربرمی‌گرفت، بررسی کرد.
نتایج کاهش پرخاشگری در گروه‌های مختلف
در تمامی گروه‌ها، صرف‌نظر از جنسیت، وضعیت تشخیصی، میزان مصرف و مدت مطالعه، مصرف کپسول‌های امگا ۳ به کاهش رفتارهای پرخاشگرانه واکنشی و هدفمند منجر شد.
رین در این خصوص می‌گوید:
«فکر می‌کنم وقت آن رسیده که **مکمل‌های امگا ۳ را برای کاهش پرخاشگری وارد عمل کنیم.»
هرچند میزان اثرگذاری متوسط ۰.۲۲ در مقیاس استاندارد g عدد بزرگی نیست، اما متخصصان سلامت عمومی معتقدند حتی تغییرات رفتاری کوچک، زمانی که در ابعاد جمعیتی وسیع اعمال شود، اهمیت پیدا می‌کند.
شیمی آرامش؛ چطور امگا ۳ آرامش می‌آورد؟
تنظیم مسیرهای التهابی و هورمونی
EPA و DHA تولید مولکول‌های التهابی محرک سیستم عصبی را مهار می‌کنند و همزمان انتقال‌دهنده‌های عصبی سروتونین و دوپامین را به سمت تعادل آرام‌تری سوق می‌دهند. این فرآیند، توضیح بیوشیمیایی منطقی برای بهبود رفتارهای پرخاشگرانه است.
جالب اینکه، این تأثیر حتی در دوزهای پایین ۲۵۰ میلی‌گرم از مجموع EPA و DHA (موجود در یک سافت‌ژل استاندارد) هم مشاهده شده است.
نبود رابطه خطی بین دوز و اثربخشی
افزایش دوز لزوماً به افزایش اثربخشی منجر نمی‌شود و این نشان می‌دهد که ژنتیک فردی و رژیم غذایی پایه در میزان پاسخ مؤثرند.
مشکل عدم تعادل امگا در رژیم غذایی
اکثر آمریکایی‌ها از رژیم غذایی خود امگا ۳ زنجیره‌بلند کافی دریافت نمی‌کنند. در عوض، رژیم غذایی آن‌ها حاوی مقدار زیادی امگا ۶ است که نسبت آن در برخی موارد به ۱۰ به ۱ در مقابل امگا ۳ می‌رسد؛ موضوعی که می‌تواند باعث افزایش التهاب و تحریک‌پذیری شود.
توصیه‌های تغذیه‌ای
کارشناسان توصیه می‌کنند دست‌کم دو وعده ماهی چرب در هفته (مثل سالمون یا ساردین) مصرف شود.
برای افرادی که ماهی نمی‌خورند، حتی یک مکمل ساده هم می‌تواند شکاف موجود را جبران کند و به سلامت جسم و روان کمک کند.
مکمل‌های کاهنده پرخاشگری در عمل
نتایج آزمایش‌ها روی کودکان و نوجوانان
در یک آزمایش شش‌ماهه روی کودکان و نوجوانان ۸ تا ۱۶ سال، مشاهده شد که رفتارهای مشکل‌ساز آن‌ها ۵۹ درصد کاهش یافت و این اثر تا شش ماه پس از پایان مطالعه نیز باقی ماند.
اثربخشی در بزرگسالان و سالمندان
همچنین اثرات مشابهی در میان زندانیان آزادشده و ساکنان خانه‌های سالمندان دیده شده و نشان می‌دهد که سن، مانع اثربخشی این مکمل‌ها نیست.
پیشنهادهای اجرایی
سلف‌سرویس مدارس دولتی می‌توانند هفته‌ای دو وعده ماهی ارائه دهند و زندان‌ها هم می‌توانند در زمان پذیرش زندانیان، مکمل‌های امگا ۳ توزیع کنند. رین تأکید می‌کند:
«این اقدامات کم‌هزینه و کم‌ریسک است و در مقایسه با دارو یا محدودیت فیزیکی، منطقی‌تر خواهد بود.»
مزایای قلبی و روانی همزمان
فراتر از کاهش پرخاشگری، امگا ۳ همچنان در سلامت قلب هم محبوب است. در مطالعه REDUCE-IT، مصرف ۴ گرم EPA خالص باعث شد در میان مصرف‌کنندگان استاتین، حملات قلبی کشنده ۲۵ درصد کاهش یابد.
داشتن ذهنی آرام و قلبی سالم در یک قرص، برای پزشکان مزیت قابل توجهی به شمار می‌رود.
دسترسی آسان و عوارض کمتر
در مقایسه با داروهای تجویزی برای پرخاشگری، روغن ماهی عوارض جانبی کمتری دارد و دسترسی به آن آسان‌تر است. این مکمل بدون نسخه پزشک در فروشگاه‌ها و فروشگاه‌های آنلاین قابل خرید است.
با این حال، مصرف روغن ماهی نباید جایگزین درمان حرفه‌ای در اختلالات جدی رفتاری شود. بلکه می‌تواند در کنار روان‌درمانی، حمایت اجتماعی ساختاریافته و در برخی موارد دارو، یک مکمل مفید باشد.
فرصت برای تنظیم دوز و شخصی‌سازی
رین هشدار می‌دهد:
«امگا ۳ معجزه نمی‌کند.»
درمان، آموزش و حمایت اجتماعی همچنان حیاتی هستند. بیشتر مطالعات فعلی چهار ماهه بوده و نیاز است پیگیری‌های بلندمدت برای بررسی پایداری اثرات انجام شود.
تفاوت‌های فردی در واکنش به امگا ۳
دانشمندان همچنین به دنبال یافتن دلایل تفاوت در میزان اثربخشی میان افراد هستند. ژنتیک فردی در متابولیسم اسیدهای چرب، سطح اولیه التهاب و حتی ترکیب میکروبیوم روده می‌تواند در واکنش فرد مؤثر باشد.
اگر دوز مکمل‌ها متناسب با ویژگی‌های فردی تنظیم شود، امکان دارد اثرات متوسط کنونی بهبود یابد.
پیشنهاد کاربردی
در حال حاضر، متخصصان توصیه می‌کنند والدین کودکان زودرنج و بزرگسالانی که متوجه رفتارهای عصبی ناگهانی خود می‌شوند، به جای میان‌وعده‌های پرقند، یک وعده ماهی یا یک کپسول ارزان‌قیمت روغن ماهی را به وعده صبحانه‌شان اضافه کنند.
خطر آن بسیار اندک، هزینه‌اش پایین و شواهد علمی در حال تقویت است.
چه کسانی بیش از دیگران به امگا ۳ نیاز دارند؟
همه افراد به یک اندازه به امگا ۳ پاسخ نمی‌دهند. تفاوت‌های ژنتیکی به‌ویژه در ژن FADS می‌تواند در میزان تبدیل اسیدهای چرب گیاهی به EPA و DHA مؤثر باشد.
اهمیت مکمل برای برخی گروه‌های قومی
افراد با تبار سرخپوستان آمریکایی (Amerindian) یا آفریقایی ممکن است در این زمینه دگرگونی‌هایی داشته باشند که بهره‌وری تبدیل اسیدهای چرب را کاهش دهد.
برای این افراد، مصرف مکمل‌ها می‌تواند به طور ویژه در تأمین نیاز مغز و کاهش رفتارهای ناشی از التهاب مؤثر باشد.
منابع
این مطالعه در مجله Aggression and Violent Behavior منتشر شده است.
