پیری همیشه یکی از بزرگ‌ترین معماهای بشری بوده است. چرا برخی موجودات خیلی سریع‌تر توان و نشاط خود را از دست می‌دهند، اما برخی دیگر برای مدت طولانی‌تری جوان و پرانرژی می‌مانند؟
پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند که پاسخ این پرسش ممکن است در سبک زندگی و به‌ویژه مهاجرت نهفته باشد. برای یافتن این پاسخ، دانشمندان سراغ موجودی غیرمنتظره رفته‌اند: فلامینگو.
تأثیر مهاجرت بر روند پیری فلامینگوها
مشاهده طولانی‌مدت در تالاب‌های فرانسه
در تالاب‌های کامارگ در جنوب فرانسه، بیش از چهار دهه است که دانشمندان فلامینگوهای بزرگ را از طریق یک برنامه گسترده نشانه‌گذاری (Tagging) مطالعه می‌کنند. این بررسی طولانی‌مدت حقیقتی شگفت‌انگیز را آشکار کرده است:
«فلامینگوهای مهاجر آهسته‌تر از فلامینگوهای مقیم پیر می‌شوند.»
مقایسه فلامینگوهای مهاجر و مقیم
برخی فلامینگوها تمام سال را در کامارگ می‌مانند، درحالی‌که برخی دیگر به‌صورت فصلی به سواحل مدیترانه مهاجرت می‌کنند.
در ابتدا به نظر می‌رسد فلامینگوهای مقیم برنده‌اند. آن‌ها زمستان‌های امن‌تری در تالاب‌ها دارند و در سال‌های ابتدایی بزرگسالی، نرخ بقای بالاتر و موفقیت بیشتری در تولیدمثل دارند. اما این مزیت موقتی است و با گذشت زمان رنگ می‌بازد.
بهای ماندن در خانه
با افزایش سن، فلامینگوهای مقیم دچار افت سریع‌تری می‌شوند. توانایی تولیدمثل کاهش می‌یابد و خطر مرگ افزایش پیدا می‌کند. محققان تخمین زده‌اند که سرعت پیری در فلامینگوهای مقیم حدود ۴۰٪ بیشتر از فلامینگوهای مهاجر است.
به‌طور میانگین، روند پیری در فلامینگوهای مقیم از ۲۰٫۴ سالگی آغاز می‌شود، درحالی‌که این نقطه در فلامینگوهای مهاجر حدود ۲۱٫۹ سالگی است.
در مقابل، فلامینگوهای مهاجر که برای زمستان به ایتالیا، اسپانیا یا شمال آفریقا سفر می‌کنند، در سال‌های ابتدایی با خطرات بیشتری روبه‌رو هستند. آن‌ها نرخ مرگ‌ومیر بالاتری دارند و در جوانی کمتر تولیدمثل می‌کنند.
اما این فداکاری در بلندمدت مزیت بزرگی دارد: پیری کندتر و طول عمر بیشتر.
مهاجرت؛ راز جوانی در فلامینگوها
این یافته‌ها نشان می‌دهد که مهاجرت – رفتاری که میلیاردها حیوان در سراسر جهان انجام می‌دهند – نه‌تنها بقا را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه بر سرعت پیری هم اثر می‌گذارد.
دکتر سباستین روک، پژوهشگر مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه (CNRS) و یکی از نویسندگان این مطالعه می‌گوید:
«این مسئله احتمالاً به یک مصالحه طبیعی مربوط می‌شود؛ یعنی بین عملکرد بالا در جوانی و حفظ سلامت در پیری. فلامینگوهای مقیم در ابتدا زندگی پُرشتابی دارند، اما بهای آن را در کهنسالی می‌پردازند. در مقابل، فلامینگوهای مهاجر آرام‌تر زندگی می‌کنند و در نتیجه آهسته‌تر پیر می‌شوند.»
به دلیل طول عمر بالای فلامینگوها – که گاهی بیش از ۵۰ سال می‌رسد – و تفاوت‌های رفتاری میان آن‌ها، این پرندگان به مدلی ایده‌آل برای مطالعه فرآیند پیری تبدیل شده‌اند.
پژوهشی ۴۰ ساله برای کشف رازهای پیری
این مطالعه بدون پایداری و داده‌های طولانی‌مدت ممکن نبود. دکتر آرنود بشه و جوسلین شمپانیون، مدیران تحقیقات در مرکز Tour du Valat، توضیح می‌دهند:
«ما از سال ۱۹۷۷ در کامارگ، فلامینگوها را با حلقه‌های شناسایی نشانه‌گذاری کرده‌ایم؛ حلقه‌هایی که از طریق تلسکوپ از فاصله دور هم قابل خواندن هستند. این برنامه هنوز ادامه دارد و ما همچنان فلامینگوهایی را مشاهده می‌کنیم که همان سال نشانه‌گذاری شده‌اند.»
این مجموعه داده، گنجینه‌ای بی‌نظیر برای درک سازوکارهای پیری در جمعیت‌های جانوری است. اکنون پژوهشگران می‌توانند ببینند که چگونه سبک‌های زندگی متفاوت حتی در یک گونه واحد، الگوهای کاملاً متفاوتی از پیری ایجاد می‌کنند.
چرا روند پیری در موجودات متفاوت است؟
مطالعه روی فلامینگوها بخشی از تلاش گسترده‌تر دانشمندان برای درک سِنِسِنس یا پیری بیولوژیکی است.
دکتر هوگو کایولا از دانشگاه آکسفورد می‌گوید:
«برای قرن‌ها، دانشمندان و فیلسوفان درگیر این سؤال بودند که چرا نرخ پیری تغییر می‌کند. مدت‌ها تصور می‌شد این تفاوت‌ها عمدتاً بین گونه‌ها وجود دارد. اما اکنون شواهد نشان می‌دهد که حتی درون یک گونه، افراد با سرعت‌های مختلفی پیر می‌شوند و این تفاوت به عوامل ژنتیکی، رفتاری و محیطی مرتبط است.»
این تغییر در درک، نه‌تنها در مورد فلامینگوها، بلکه درباره چگونگی پیری تمام موجودات زنده بینش‌های تازه‌ای فراهم می‌کند.
راز جهانی طول عمر
این کشف تنها به فلامینگوها محدود نمی‌شود؛ بلکه به یکی از بنیادی‌ترین پرسش‌های زیست‌شناسی پاسخ می‌دهد:
چرا و چگونه موجودات زنده می‌میرند؟
این مطالعه نشان می‌دهد که پیری فرآیندی ثابت و اجتناب‌ناپذیر نیست، بلکه رفتار و محیط می‌توانند سرعت آن را تغییر دهند.
فلامینگوها با سبک‌های زندگی متفاوت خود به ما یادآوری می‌کنند که همیشه بین موفقیت زودهنگام و بقای بلندمدت تعادلی وجود دارد. درک این الگوها می‌تواند در آینده به پژوهش‌های پزشکی، سلامت و افزایش طول عمر انسان‌ها کمک کند.
این مطالعه در مجله معتبر Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شده است.
نتیجه‌گیری
تحقیقات روی فلامینگوها نشان می‌دهد که انتخاب‌های رفتاری – مانند مهاجرت – می‌توانند مستقیماً بر طول عمر و روند پیری اثر بگذارند. این یافته‌ها نه‌تنها درک ما از حیوانات را گسترش می‌دهد، بلکه سرنخ‌های ارزشمندی درباره سالمندی در انسان‌ها ارائه می‌کند.
اگر سبک زندگی بتواند پیری را کند کند، شاید در آینده بتوانیم با انتخاب‌های بهتر، نه‌تنها عمر طولانی‌تر بلکه زندگی سالم‌تر داشته باشیم.
