پیاده‌روی تنها به معنای حرکت رو به جلو نیست. این فعالیت ساده، افکار را نظم می‌دهد، خلاقیت را تحریک می‌کند و تمرکز را افزایش می‌دهد. دانشمندان سال‌هاست که تأثیر حرکت بدن بر بینایی را بررسی می‌کنند، اما تأثیر آن بر شنوایی کمتر مورد توجه بوده است.
در پژوهشی نوآورانه، «شینیو چن» و همکارانش در دانشگاه «وورزبورگ» آلمان به بررسی این راز پرداختند. یافته‌های آن‌ها نشان می‌دهد که پیاده‌روی به‌طور فعال شنوایی را تنظیم می‌کند تا توانایی جهت‌یابی و درک محیط افزایش یابد.
ارتباط میان پیاده‌روی و شنوایی
در این تحقیق از فناوری الکتروانسفالوگرافی متحرک (Mobile EEG) استفاده شد تا فعالیت مغز در حین حرکت طبیعی افراد ثبت شود. ۳۵ شرکت‌کننده در مسیرهایی به شکل عدد «۸» قدم زدند و همزمان به صداهای ریتمیک گوش دادند.
این صداها پاسخ‌هایی موسوم به ASSR (پاسخ پایدار شنوایی) ایجاد کردند که نشان می‌دهد مغز چگونه با صداهای پیوسته هماهنگ می‌شود. با مقایسه حالت‌های ایستادن، قدم‌زدن درجا و پیاده‌روی واقعی، پژوهشگران دریافتند که حرکت تأثیر مستقیمی بر پویایی شنوایی دارد.
دو آزمایش برای بررسی مغز در حرکت
- آزمایش اول: شرکت‌کنندگان به صداهای مداومی گوش دادند در حالی که ایستاده، درجا قدم می‌زدند یا در مسیر حرکت می‌کردند.
- آزمایش دوم: گاهی صداهای اصلی با نویزهای ناگهانی قطع می‌شد تا واکنش مغز به تغییرات غیرمنتظره بررسی شود.
چگونه پیاده‌روی باعث تقویت شنوایی می‌شود؟
نتایج نشان داد که در حین پیاده‌روی، پاسخ مغز به صداها افزایش می‌یابد. در واقع، مغز هماهنگی بیشتری با صداهای محیط پیدا می‌کند. این پدیده با کاهش امواج آلفا در قشر بینایی همراه بود. از آنجا که امواج آلفا معمولاً نشانه مهار فعالیت عصبی‌اند، کاهش آن‌ها منابع ذهنی بیشتری را برای پردازش شنوایی آزاد می‌کند.
حتی قدم‌زدن درجا نیز شنوایی را کمی تقویت کرد، اما نه به اندازه پیاده‌روی واقعی. این نشان می‌دهد که حرکت هدفمند در فضا بیش از حرکت ایستا بر مغز اثر می‌گذارد.
تغییر جهت، توجه شنیداری را تغییر می‌دهد
پژوهش نشان داد که هنگام تغییر جهت در مسیر، مغز به‌طور موقت تمرکز شنیداری را تنظیم می‌کند. به‌طور مثال، هنگام چرخش به چپ، مغز ورودی‌های گوش چپ را در اولویت قرار می‌دهد. پس از عبور از نقطه میانی چرخش، تمرکز به سمت گوش راست منتقل می‌شود. در چرخش‌های راست نیز عکس این الگو دیده شد.
مغز همچون یک «سونار درونی»، تمرکز شنوایی را متناسب با جهت حرکت تنظیم می‌کند.
افزایش حساسیت به صداهای پیرامونی
در آزمایش دوم، هنگامی که صداهای ناگهانی تنها از یک گوش پخش می‌شدند، مغز واکنش قوی‌تری در حالت پیاده‌روی نشان داد. اما زمانی که صداها از هر دو گوش به‌صورت همزمان شنیده می‌شدند، تفاوتی مشاهده نشد.
این نتایج نشان می‌دهد که پیاده‌روی حساسیت مغز به صداهای پیرامونی را افزایش می‌دهد؛ همان صداهایی که در زندگی روزمره ما را از خطر، خودروهای در حال نزدیک‌شدن یا مکالمات اطراف آگاه می‌سازند.
تحلیل فعالیت‌های سریع مغزی
پژوهشگران همچنین به بررسی پتانسیل‌های وابسته به رویداد (ERP) پرداختند؛ یعنی انفجارهای سریع فعالیت مغزی پس از شنیدن صداها. نتایج نشان داد که پیاده‌روی باعث افزایش پاسخ P1 می‌شود، که نشانه اولیه‌ی تشخیص صداست.
این افزایش با کاهش امواج آلفا مرتبط بود و نشان می‌داد که حرکت باعث کاهش مهار عصبی و افزایش آمادگی حسی می‌شود. در مقابل، پاسخ‌های دیرتر مانند موج P2 برای صداهای پیرامونی در هنگام پیاده‌روی ضعیف‌تر بودند، که احتمالاً به معنی کاهش فیلتر ذهنی و افزایش دسترسی مغز به اطلاعات محیطی است.
چرا پیاده‌روی شنوایی را بهبود می‌دهد؟
این یافته‌ها با نظریه ادراک فعال (Active Sensing) سازگار است. طبق این دیدگاه، مغز منتظر دریافت منفعلانه‌ی اطلاعات نیست بلکه فعالانه محیط را نمونه‌برداری می‌کند.
به‌عنوان مثال، زمانی که فرد به سمت چپ می‌چرخد، مغز پیش‌بینی می‌کند که صداهای مهم از همان سمت خواهند آمد. پس از چرخش، تمرکز به‌سرعت به سمت مخالف تغییر می‌کند. این رویکرد همان چیزی است که نظریه رمزگذاری پیش‌بینی‌کننده (Predictive Coding) از آن سخن می‌گوید: مغز دائماً انتظارات خود را بر اساس تجربه و موقعیت فعلی به‌روزرسانی می‌کند.
کاربردهای گسترده یافته‌ها
نتایج این پژوهش فراتر از حوزه عصب‌شناسی است. می‌تواند الهام‌بخش طراحی ابزارهای کمکی برای افراد دارای اختلال بینایی باشد؛ دستگاه‌هایی که صداهای محیطی را از سمتی که فرد در حال حرکت است تقویت کنند.
همچنین، برنامه‌های توان‌بخشی حرکتی و تعادلی می‌توانند با ترکیب تمرینات پیاده‌روی و آموزش شنوایی، عملکرد مغز را بهبود دهند.
پیاده‌روی نه‌تنها ذهن را فعال می‌کند، بلکه دنیای شنیداری ما را شفاف‌تر می‌سازد.
پیاده‌روی و تحقیقات قبلی
تحقیقات پیشین نشان داده بودند که پیاده‌روی دید محیطی را نیز تقویت می‌کند. اکنون چن و همکارانش این مفهوم را به شنوایی گسترش داده‌اند. در هر دو حس، حرکت موجب کاهش امواج آلفا و افزایش پاسخ‌های اولیه مغز می‌شود.
مطالعات حیوانی نیز این اثر متقاطع را تأیید کرده‌اند. موش‌ها هنگام دویدن حتی در تاریکی فعالیت بصری بیشتری نشان می‌دهند. انسان‌ها نیز هنگام دوچرخه‌سواری واکنش‌های قوی‌تری در نواحی بینایی دارند. این پژوهش نشان می‌دهد که همین مکانیزم در شنوایی نیز وجود دارد.
رویکرد جدید در مطالعه مغز
یکی از دستاوردهای مهم این مطالعه، جنبه روش‌شناسی آن است. بیشتر تحقیقات عصب‌شناسی در محیط‌های ایستا انجام می‌شوند، اما با استفاده از EEG متحرک می‌توان مغز را در شرایط طبیعی و در حال حرکت بررسی کرد.
چن و همکارانش نشان دادند که مغز انسان پویاتر از آن است که در محیط‌های آزمایشگاهی قابل درک باشد. ذهن ما با هر قدم تغییر می‌کند.
نتیجه‌گیری: هر قدم، گامی به‌سوی شنوایی بهتر
پیاده‌روی توانایی مغز برای پردازش صداها را در چندین سطح بهبود می‌دهد. این کار باعث افزایش پاسخ‌های شنوایی، تغییر پویا در تمرکز شنیداری و حساسیت بیشتر به صداهای پیرامونی می‌شود.
حرکت، مهار ذهنی را کاهش می‌دهد و منابع شناختی بیشتری را برای پردازش حسی آزاد می‌کند. در نتیجه، پیاده‌روی نه‌تنها یک فعالیت حرکتی بلکه یک راهبرد حسی هوشمندانه است.
هر قدم، مغز را بازتنظیم می‌کند تا تعامل و درک بهتری از محیط اطراف داشته باشیم. به‌بیان ساده، ما فقط راه نمی‌رویم؛ بلکه با هر گام، بهتر می‌شنویم.
این پژوهش در مجله علمی JNeurosci منتشر شده است.
📣 اگر این مطلب برایتان جالب بود، مقاله «چگونه پیاده‌روی باعث افزایش تمرکز ذهن می‌شود» را هم در بخش سلامت و مغز بخوانید و نظرتان را با ما به اشتراک بگذارید!
