وقفههای کوتاه همراه با فعالیت بدنی سبک میتوانند به دانشآموزان کمک کنند تمرکز بیشتری در کلاس درس داشته باشند. یک آزمایش ساده نشان داد که تنها چند دقیقه حرکت بدنی سبک، کنترل توجه و وضعیت روحی دانشآموزان ژاپنی را بهبود میدهد.
پژوهشگران در توکیو این رویکرد کوتاه و قابل اجرا در کلاس درس را روی گروه کوچکی از دانشآموزان آزمایش کردند.
طراحی تمرین متناسب با زمان محدود کلاس
این وقفه ورزشی با شدت سبک و مدت ۳٫۵ دقیقه بهگونهای طراحی شده است که حتی در کلاسهایی با برنامه فشرده نیز قابل اجرا باشد؛ جایی که انجام تمرینهای طولانی امکانپذیر نیست.
این پژوهش به سرپرستی «تاکاشی نایتو» دانشجوی دکتری دانشگاه واسدا در توکیو انجام شد. تمرکز اصلی مطالعات او بررسی تأثیر حرکتهای روزمره و نشستنهای طولانیمدت بر تفکر و احساسات کودکان در زندگی عادی مدرسه است.
نشستنهای طولانی در ساعات مدرسه
نشستن طولانیمدت در طول روز مدرسه میتواند انرژی ذهنی و توجه دانشآموزان را کاهش دهد و حتی انجام کارهای ساده را دشوارتر کند.
رفتار کمتحرک که به زمان بیداری همراه با نشستن یا دراز کشیدن گفته میشود، بخش بزرگی از روز بسیاری از کودکان را تشکیل میدهد.
بر اساس یک پیمایش ملی در آمریکا، بین سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۶ مدت زمان نشستن نوجوانان بهطور متوسط حدود ۱٫۱ ساعت در روز افزایش یافته است.
حرکت کم هم میتواند مؤثر باشد
اگرچه وقفه ورزشی ۳٫۵ دقیقهای بسیار کوتاهتر از اهداف روزانه فعالیت بدنی است، اما همچنان اثرات قابل اندازهگیری از خود نشان میدهد.
طبق دستورالعملهای سازمان جهانی بهداشت، کودکان و نوجوانان ۵ تا ۱۷ ساله باید روزانه ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط تا زیاد داشته باشند. با این حال بیش از ۸۰ درصد کودکان در سراسر جهان به این سطح توصیهشده نمیرسند.
این روش بر مهارتهای توجه تمرکز دارد؛ مهارتهایی که به دانشآموزان کمک میکنند حواسپرتیها را نادیده بگیرند و دستورالعملهای کلاس را بهتر دنبال کنند.
در یک مرور پژوهشی مهم، «کارکردهای اجرایی» بهعنوان تواناییهای مغزی مرتبط با مدیریت توجه و خودکنترلی معرفی شدهاند که نقش حیاتی در موفقیت تحصیلی دارند.
یکی از این تواناییها «کنترل بازداری» است؛ یعنی قدرت متوقف کردن یک واکنش خودکار، مثلاً زمانی که دانشآموز میخواهد بدون فکر پاسخ دهد.
بررسی تغییرات خلقوخو
در این تحلیل، ۳۱ دانشآموز سالم ۱۰ تا ۱۴ ساله در ژاپن شرکت داشتند. هر جلسه با پرسشنامه خلقوخو و یک تکلیف شناختی آغاز میشد؛ سپس ۱۵ دقیقه نشستن در سکوت انجام میگرفت و در ادامه مراحل دوباره تکرار میشد.
تمرکز روش بر بررسی وضعیت روحی بلافاصله پس از نشستن بود، نه بعد از فعالیتهای شدید بدنی.
پژوهشگران از «مقیاس دوبعدی خلقوخو» استفاده کردند؛ چکلیستی کوتاه که احساس لذت و سطح انرژی را بهسرعت ارزیابی میکند.
لذت نشاندهنده میزان احساس خوب فرد است، در حالی که برانگیختگی سطح هوشیاری را میسنجد؛ عاملی که هنگام نشستن آرام ممکن است کاهش یابد.
سنجش کنترل توجه
برای ارزیابی تمرکز، فعالیت بدنی با تکلیفی ترکیب شد که خواندن بیدقت و حدسزدن سریع را جریمه میکند.
در این آزمایش از «تکلیف استروپ رنگ–واژه» استفاده شد؛ آزمونی سرعتی که تضاد بین کلمه و رنگ جوهر را میسنجد و شاخصی از کنترل بازداری محسوب میشود.
پاسخهای صحیح سریعتر در دشوارترین مرحله آزمون استروپ نشان میدهد که مغز پس از فعالیت بدنی توانسته حواسپرتیها را کارآمدتر فیلتر کند.
پس از ده دقیقه نشستن، شرکتکنندگان برای مدت کوتاهی از جای خود بلند شدند و سپس دوباره نشستند.
روتین حرکتی شامل شش حرکت ساده بود:
- کششهای ملایم
- چرخش تنه
- حفظ تعادل روی یک پا
- تمرینهای هماهنگی دستها
پژوهشگران انتظار داشتند این حرکات هماهنگ، قشر پیشپیشانی مغز را که مسئول کنترل شناختی است فعال کند.
ردیابی سیگنالهای مغزی
حرکتهای سبک میتوانند ضربان قلب را اندکی افزایش دهند و در نتیجه جریان خون مغز را هنگام انجام تکالیف فکری تغییر دهند.
برای اندازهگیری این تغییرات از روش «طیفسنجی کارکردی نزدیک به مادون قرمز» یا fNIRS استفاده شد؛ حسگرهایی که تغییرات اکسیژن خون در ناحیه پیشانی را ثبت میکنند.
این روش عمدتاً فعالیت قشر سطحی مغز را نشان میدهد، بنابراین قادر به شناسایی نواحی عمیقتر مرتبط با احساسات نیست.
نتایج چه چیزی را نشان دادند؟
پس از انجام فعالیت بدنی، زمان واکنش در سختترین مرحله آزمون استروپ کاهش یافت، بدون آنکه میزان خطا افزایش پیدا کند.
امتیازهای خلقوخو از نظر لذت افزایش داشتند و سطح برانگیختگی ثابت ماند؛ به این معنا که دانشآموزان احساس بهتری داشتند بدون آنکه بیشازحد تحریک شوند.
البته نمونه پژوهش کوچک بود و عواملی مانند خواب یا استرس روزانه میتوانند بر نتایج تأثیر بگذارند.
جایگاه وقفههای ورزشی در کلاس درس
وقفههای کوتاه حرکتی با توصیههای سازمان جهانی بهداشت برای کاهش نشستنهای طولانی در مدارس همراستا هستند.
مدارس میتوانند این وقفهها را پیش از شروع کلاسها یا در زمان زنگهای معمول اجرا کنند، بدون آنکه برنامه درسی مختل شود.
یک فراتحلیل جدید از کارآزماییهای تصادفی نشان داده است که ورزش کوتاهمدت میتواند کنترل بازداری را در کودکان و نوجوانان بهبود دهد.
محدودیتها و گامهای بعدی پژوهش
این مطالعه روی دانشآموزان شهری ژاپن انجام شده است، بنابراین ممکن است نتایج در مناطق دیگر یا نظامهای آموزشی متفاوت باشد.
هر دو شرایط آزمایشی در یک روز اجرا شدند که احتمال اثر انتقالی را مطرح میکند. مطالعات آینده باید وقفههای تکرارشونده، گروههای سنی گستردهتر و پیامدهای تحصیلی را بررسی کنند.
حرکتهای ملایم میتوانند در مدت کوتاهی تفکر و خلقوخو را تغییر دهند، حتی بدون تعریق شدید.
در نهایت، بازی منظم، ورزش ساختارمند و خواب کافی همچنان اهمیت اصلی را دارند، اما وقفههای کوتاه حرکتی میتوانند ذهن دانشآموزان را برای یادگیری آمادهتر کنند.
این مطالعه در نشریه علمی Scientific Reports منتشر شده است.
اگر به بهبود تمرکز دانشآموزان علاقهمند هستید، نظر خود را در بخش دیدگاهها بنویسید یا این مقاله را با همکاران آموزشی خود به اشتراک بگذارید.
