در دنیای پزشکی مدرن، روش‌های درمان سرطان همواره در حال تحول‌اند. یکی از شگفت‌انگیزترین کشفیات اخیر، استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا برای از بین بردن تومورهاست. این فناوری که با نام هیستوتریپسی (Histotripsy) شناخته می‌شود، امید تازه‌ای برای درمان غیرتهاجمی سرطان به ارمغان آورده است. در این روش، تومور بدون نیاز به عمل جراحی و تنها با قدرت صوت از بین می‌رود؛ روشی که شاید در آینده جایگزین بسیاری از درمان‌های تهاجمی شود.
از یک اشتباه آزمایشگاهی تا کشف بزرگ
طبق گزارش BBC، داستان کشف این فناوری از یک اتفاق تصادفی آغاز شد. ژن شو (Zhen Xu)، دانشجوی دکتری مهندسی زیست‌پزشکی در دانشگاه میشیگان، در اوایل دهه ۲۰۰۰ به دنبال راهی برای از بین بردن بافت‌های سرطانی بدون نیاز به جراحی بود. او بر این باور بود که می‌توان از انرژی مکانیکی امواج صوتی برای نابودی سلول‌ها استفاده کرد.
در حین آزمایش بر روی قلب خوک‌ها، شو از یک تقویت‌کننده‌ی بسیار قوی استفاده کرد تا اثر امواج اولتراسوند را افزایش دهد. شدت صدا به قدری زیاد بود که همکارانش در آزمایشگاه شکایت کردند! اما درست در همین زمان، او متوجه شد افزایش پالس‌های صوتی نه‌تنها صدا را از بین می‌برد، بلکه بافت را نیز با سرعتی خارق‌العاده متلاشی می‌کند.
او بعدها گفت: «وقتی دیدم در کمتر از یک دقیقه در قلب خوک سوراخ ایجاد شد، فکر کردم دارم خواب می‌بینم!»
این تصادف علمی، سرآغاز فناوری جدیدی شد که امروز به نام هیستوتریپسی شناخته می‌شود و اکنون به عنوان یکی از نوآورانه‌ترین روش‌های درمان سرطان در جهان مطرح است.
تأیید FDA و گسترش جهانی
در اکتبر ۲۰۲۳، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) استفاده از هیستوتریپسی را برای درمان تومورهای کبد تأیید کرد. این فناوری توسط شرکت HistoSonics تجاری‌سازی شد و در آزمایش‌های اولیه موفق شد در ۹۵٪ از موارد به نتایج مثبت برسد.
هرچند برخی بیماران ممکن است دچار درد شکمی یا خون‌ریزی داخلی خفیف شوند، اما مطالعات نشان می‌دهد این عوارض نادر بوده و روش، به طور کلی ایمن محسوب می‌شود. در ژوئن ۲۰۲۴ نیز، بریتانیا اولین کشور اروپایی بود که استفاده از این فناوری را در قالب برنامه آزمایشی NHS آغاز کرد.
تغییر نگاه به اولتراسوند
تا پیش از این، اکثر مردم اولتراسوند را صرفاً ابزاری برای تصویربرداری پزشکی، به‌ویژه در دوران بارداری می‌دانستند. اما تحقیقات جدید نشان داده است که این فناوری توانایی تخریب تومورها، کند کردن پیشرفت سرطان‌های متاستاتیک و حتی افزایش تأثیر شیمی‌درمانی را دارد — آن هم بدون نیاز به تیغ جراحی.
اولتراسوند چگونه عمل می‌کند؟
در درمان سرطان با اولتراسوند، دستگاه امواج صوتی را روی نقطه‌ای دقیق از بدن متمرکز می‌کند. در روش هیستوتریپسی، این نقطه تنها چند میلی‌متر قطر دارد — به گفته شو «به اندازه نوک مداد رنگی».
بازوی رباتیکی، امواج را با دقت میلی‌متری روی تومور می‌تاباند. پالس‌های صوتی در عرض چند میکروثانیه باعث تشکیل «حباب‌های میکروسکوپی» می‌شوند که بافت سرطانی را خرد می‌کنند. سپس، سیستم ایمنی بدن سلول‌های مرده را پاکسازی می‌کند. این فرآیند سریع، بدون درد، غیرسمی و کاملاً غیرتهاجمی است.
محدودیت‌ها و چالش‌ها
هرچند نتایج اولیه امیدوارکننده‌اند، اما هنوز داده‌های کافی درباره‌ی تأثیر بلندمدت هیستوتریپسی وجود ندارد. برخی دانشمندان هشدار می‌دهند که در حین تخریب تومور، ممکن است سلول‌های سرطانی در بدن پخش شوند. همچنین، برخورد امواج به استخوان یا بافت‌های پر از گاز (مانند ریه‌ها) می‌تواند اثرگذاری درمان را کاهش دهد.
با وجود این محدودیت‌ها، تحقیقات برای استفاده از این روش در درمان تومورهای کلیه و لوزالمعده همچنان در جریان است.
از “پختن” تومور تا نابودی با صدا
هیستوتریپسی تنها روش مبتنی بر اولتراسوند برای درمان سرطان نیست. پیش از آن، فناوری دیگری به نام اولتراسوند متمرکز با شدت بالا (HIFU) برای از بین بردن تومورها به‌کار گرفته شده بود. اما تفاوت مهم این دو در نحوه‌ی عملکرد است.
پروفسور ریچارد پرایس از دانشگاه ویرجینیا توضیح می‌دهد:
«در HIFU، بافت با گرما از بین می‌رود، درست مثل وقتی که نور خورشید را با ذره‌بین روی برگ متمرکز می‌کنید و می‌سوزد. اما در هیستوتریپسی، تومور با انرژی مکانیکی صوتی خرد می‌شود نه گرما.»
روش HIFU به‌ویژه در درمان سرطان پروستات موفق بوده است و طبق مطالعات ۲۰۲۵، اثربخشی آن تقریباً مشابه جراحی است. با این حال، چون هیستوتریپسی حرارت تولید نمی‌کند، احتمال آسیب به بافت‌های سالم اطراف بسیار کمتر است.
ترکیب اولتراسوند با درمان‌های دیگر
دانشمندان اکنون در حال بررسی ترکیب اولتراسوند با سایر روش‌های درمانی مانند شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و ایمونوتراپی هستند تا اثر آن را تقویت کنند.
- با تزریق میکروحباب‌ها به جریان خون و تحریک آنها توسط امواج اولتراسوند، «سد خونی-مغزی» به طور موقت باز می‌شود و دارو می‌تواند به تومورهای مغزی نفوذ کند.
- این تکنیک همچنین باعث می‌شود داروهای ضدسرطان در انواع دیگر تومورها نیز سریع‌تر و مؤثرتر عمل کنند.
- علاوه بر این، میکروحباب‌ها رگ‌های تومور را ضعیف کرده و اثر پرتودرمانی را افزایش می‌دهند، به طوری که پزشکان می‌توانند با دوز پایین‌تر به نتایج مشابه برسند.
نقش سیستم ایمنی در درمان با صدا
زمانی که تومور با اولتراسوند تجزیه یا گرم می‌شود، سیستم ایمنی بدن راحت‌تر می‌تواند سلول‌های سرطانی را شناسایی کند. پرایس معتقد است که در آینده پزشکان خواهند توانست با نابودی یک تومور، سیستم ایمنی را تحریک کرده و بدن را علیه سایر تومورها نیز فعال کنند.
«در تئوری، درمان یک تومور می‌تواند ۱۰ یا حتی ۲۰ تومور دیگر را نیز از بین ببرد.»
البته، کارشناسان تأکید می‌کنند که این روش هنوز در مراحل اولیه‌ی آزمایش‌های بالینی است و برای اثبات قطعی کارایی آن به تحقیقات بیشتری نیاز است.
آغاز عصر جدید درمان سرطان
اگرچه اولتراسوند درمانی هنوز جایگزین قطعی جراحی یا شیمی‌درمانی نیست، اما آینده‌ای روشن پیش روی آن است. نتایج اولیه‌ی هیستوتریپسی نشان می‌دهد که می‌تواند درمانی سریع‌تر، کم‌عارضه‌تر و غیرتهاجمی‌تر برای بیماران سرطانی باشد.
همان‌طور که BBC می‌نویسد، این فناوری «یک معجزه‌ی ناگهانی» نیست، اما امید تازه‌ای است برای بیمارانی که سال‌ها با درد و عوارض درمان‌های تهاجمی دست‌وپنجه نرم کرده‌اند.
امروز، کشفی که از یک آزمایش ساده آغاز شد، شاید فردا بتواند چهره‌ی پزشکی مدرن را برای همیشه تغییر دهد.
جمع‌بندی
هیستوتریپسی و سایر فناوری‌های اولتراسوند نشان داده‌اند که درمان سرطان با صدا دیگر یک رؤیا نیست. این روش‌ها می‌توانند در آینده نه‌چندان دور، جایگزین یا مکمل مؤثری برای روش‌های سخت و پرهزینه فعلی شوند.
💡 اگر این مقاله برایتان جالب بود، آن را با دوستان خود به اشتراک بگذارید یا نظرتان را در بخش دیدگاه‌ها بنویسید. برای آشنایی با فناوری‌های نوین پزشکی، مقاله‌ی مرتبط «پزشکی هوشمند و آینده درمان سرطان» را مطالعه کنید.
