اگر از نوجوانان ایرانی بپرسید که درباره تغییرات اقلیمی چه احساسی دارند، بسیاری از آن‌ها پاسخ‌های صریحی خواهند داد. در پژوهشی مشابه با نمونه‌گیری از نوجوانان در مدارس کانادا، بیش از یک‌سوم آن‌ها اعلام کرده‌اند که گرمایش زمین و تغییرات آب‌و‌هوایی، مستقیماً بر سلامت روانشان تأثیر گذاشته است. این نتایج بازتابی از شرایطی است که نوجوانان در ایران نیز به شکلی مشابه تجربه می‌کنند؛ از آلودگی هوا و کمبود آب گرفته تا موج‌های گرما و سیل‌های ناگهانی.
وقتی اضطراب محیط‌زیستی به واقعیت تبدیل می‌شود
بسیاری از نوجوانان در این مطالعه از ترکیبی از اضطراب، استرس و نگرانی‌های مداوم درباره آینده صحبت کردند. بعضی حتی گفته‌اند دیگر تمایلی به والد شدن در آینده ندارند چون باور دارند شرایط برای نسل بعد «بدتر خواهد شد».
این نوع نگرانی، دیگر یک ترس مبهم نیست؛ بلکه تجربه‌ای واقعی است که نوجوانان در زندگی روزمره لمس می‌کنند. همان‌طور که دکتر «گینا مارتین» از دانشگاه آتاباسکا می‌گوید:
«می‌خواستیم بدانیم نوجوانان چگونه شخصاً تغییرات اقلیمی را احساس می‌کنند و چه تأثیری بر سلامت روان آن‌ها دارد.»
چگونه نوجوانان تغییرات اقلیمی را حس می‌کنند
این استرس دیگر فقط از خواندن خبرهای نگران‌کننده یا دیدن پست‌های فضای مجازی ناشی نمی‌شود؛ بلکه شخصی و ملموس شده است. نوجوانان مشکلاتی مانند آسم ناشی از آلودگی، بی‌خوابی در شب‌های گرم تابستان یا استرس هنگام بارندگی‌های شدید را تجربه می‌کنند. حتی زمانی که از آن‌ها در مورد علائم جسمی پرسیده نشده بود، خودشان به ارتباط بین شرایط آب‌و‌هوایی و وضعیت جسمی اشاره کردند.
به بیان دیگر، تغییرات اقلیمی برایشان فقط یک موضوع درسی یا خبری نیست، بلکه به بخشی از بدن و روانشان تبدیل شده است.
نگرانی از آینده‌ای نامطمئن
بخش بزرگی از اضطراب نوجوانان مربوط به آینده است. آن‌ها نمی‌دانند در دنیایی که آب کمتر، هوا گرم‌تر و بلایای طبیعی بیشتر می‌شود، شغل، خانه یا حتی شهرشان چگونه خواهد بود. آیا هنوز جایی برای رؤیاپردازی باقی می‌ماند؟ آیا باید به فکر مهاجرت باشند؟ این‌ها پرسش‌هایی هستند که ذهن بسیاری از نوجوانان ایرانی نیز درگیر آن است.
این نوع نگرانی‌ها اگر مدیریت نشود، می‌تواند باعث فرسودگی روانی، کاهش انگیزه برای تحصیل یا بی‌اعتمادی نسبت به آینده شود.
چالش جهانی، تجربه‌ای محلی
تغییرات اقلیمی در هر نقطه‌ای شکل خاص خود را دارد. در کانادا، نوجوانان از دود آتش‌سوزی جنگل‌ها می‌گویند، در ایران نوجوانان از گرد و غبار خوزستان، کاهش بارش‌ها و دمای بالای تابستان‌ها صحبت می‌کنند. اما در همه‌جا، نتیجه مشابه است: اضطراب، نگرانی و احساس ناتوانی.
- احساس غم و اندوه نسبت به آینده زمین
- دغدغه درباره آینده شغلی و زندگی در شهرهای آسیب‌پذیر
- دل‌نگرانی نسبت به نابودی طبیعت و حیوانات
- بی‌خوابی و ناتوانی در تمرکز بر درس و کار
راه‌حل: آموزش و حمایت روانی
به گفته محققان، نخستین گام، پذیرش واقعیت است. باید باور کنیم که تأثیر تغییرات اقلیمی بر سلامت روان نوجوانان واقعی است. مدارس، خانواده‌ها و نهادهای اجتماعی باید برنامه‌هایی برای آموزش مهارت‌های مقابله با استرس محیط‌زیستی طراحی کنند.
از جمله پیشنهادهای مؤثر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گنجاندن مباحث محیط‌زیستی در برنامه‌های آموزشی با تمرکز بر امید و راه‌حل‌ها
- برگزاری کارگاه‌های گفت‌وگو در مدارس برای تخلیه احساسات و ارائه راهکار
- آموزش خانواده‌ها برای حمایت از فرزندان در مواجهه با اخبار نگران‌کننده
- ایجاد فضاهای سبز و برنامه‌های داوطلبانه برای درگیر کردن نوجوانان در تغییر مثبت
نقش جامعه و سیاست‌گذاران
دولت‌ها و سازمان‌های شهری باید سلامت روان را در سیاست‌های اقلیمی بگنجانند، همان‌طور که برای حوادث طبیعی آماده‌سازی می‌کنند. باید در کنار ماسک‌های N95 و پناهگاه‌های اضطراری، مشاوران روان‌شناسی و برنامه‌های حمایتی هم داشته باشیم.
همچنین رسانه‌ها و آموزش و پرورش باید درباره تغییرات اقلیمی با نوجوانان صادقانه و علمی صحبت کنند — بدون اغراق و ترساندن، بلکه با تمرکز بر «آنچه می‌توان انجام داد».
از آگاهی تا اقدام
یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کاهش اضطراب نوجوانان، مشارکت دادن آن‌ها در پروژه‌های محیط‌زیستی است. حضور در شوراهای دانش‌آموزی، کمپین‌های پاک‌سازی محیط یا طرح‌های کاهش مصرف انرژی، به آن‌ها احساس کنترل و امید می‌دهد.
آینده‌ای که باید با هم بسازیم
نسل نوجوان امروز، نخستین نسلی است که در جهانی بزرگ می‌شود که تغییرات اقلیمی بخشی از واقعیت روزمره آن است. آن‌ها شکننده نیستند، بلکه آگاه و واقع‌بین‌اند. تنها چیزی که نیاز دارند، حمایت و همکاری ماست.
اگر بزرگ‌ترها گوش بدهند و اقدام کنند، این نگرانی‌ها می‌تواند به نیرویی برای ساختن دنیایی بهتر تبدیل شود. آینده هنوز قابل نجات است — اگر با هم برایش بجنگیم.
اگر این مقاله برایت جالب بود، آن را با دوستانت به اشتراک بگذار و نظرت را درباره تجربه شخصی‌ات از تغییرات اقلیمی در بخش دیدگاه‌ها بنویس. 🌍
