در دنیای خوراکی‌های بدون شکر، «اریتریتول» به ستاره‌ای پرنور تبدیل شده است. در نوشابه‌ها، بارهای پروتئینی، حتی در خمیر دندان‌ها دیده می‌شود. تقریباً کالری ندارد، باعث افزایش قند خون نمی‌شود، و برای رژیم‌های کتو عالی است. همه‌چیز عالی به نظر می‌رسد، اما شاید واقعاً این‌طور نباشد.
مطالعه‌ای جدید از دانشگاه کلرادو بولدر، پرده از جنبه‌ای پنهان از اریتریتول برداشته است که کمتر کسی انتظار آن را داشت. موضوع نه افزایش وزن است، نه پوسیدگی دندان، بلکه عملکرد این شیرین‌کننده روی رگ‌های خونی مغز است که می‌تواند احتمال سکته را افزایش دهد.
آشنایی با شیرین‌کننده‌های مصنوعی
جایگزین‌های بدون کالری برای قند
- شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند اریتریتول، گزینه‌ای رایج برای کسانی هستند که به دنبال کاهش کالری یا کنترل قند خون هستند.
- اریتریتول نوعی «الکل قندی» است که به‌صورت طبیعی در برخی میوه‌ها یافت می‌شود، اما در مقیاس صنعتی معمولاً از نشاسته ذرت یا گندم تولید می‌شود.
- طعمی شیرین شبیه قند دارد اما تقریباً بدون کالری است و قند خون را افزایش نمی‌دهد؛ بنابراین در میان مبتلایان به دیابت یا طرفداران رژیم کتو محبوب است.
مزایا و مشکلات احتمالی
- برخلاف برخی الکل‌های قندی دیگر، اریتریتول معمولاً مشکلات گوارشی کمتری ایجاد می‌کند، زیرا بدن پیش از رسیدن آن به روده بزرگ، بیشتر آن را جذب می‌کند.
- اما مطالعات اخیر، از جمله همین تحقیق، نگرانی‌هایی درباره ارتباط سطح بالای اریتریتول با مشکلات قلبی‌عروقی مانند حمله قلبی و سکته مغزی مطرح کرده‌اند.
اثر اریتریتول بر سلول‌های مغزی
آغاز با آزمایش سلولی
پژوهشگران هنوز این بررسی را روی انسان انجام نداده‌اند. آنان مستقیماً به سراغ سلول‌هایی رفتند که پوشش داخلی رگ‌های خونی مغز را تشکیل می‌دهند. این سلول‌ها مسئول تنظیم جریان خون، کنترل التهاب، و جلوگیری از لخته شدن خون هستند.
- سلول‌ها به‌مدت سه ساعت در معرض اریتریتول قرار گرفتند، با دوزی معادل یک نوشیدنی بدون قند.
- همین مقدار اندک کافی بود تا تغییرات قابل‌توجهی در عملکرد سلول‌ها مشاهده شود.
استرس سلولی و رادیکال‌های آزاد
- سلول‌ها دچار استرس شدند و با هجوم «رادیکال‌های آزاد» یا همان «گونه‌های فعال اکسیژن» (ROS) مواجه شدند.
- این مولکول‌های ناپایدار، به پروتئین‌ها، DNA و غشاهای سلولی آسیب می‌زنند.
- دفاع آنتی‌اکسیدانی سلول‌ها افزایش یافت، اما کافی نبود. گویی سلول‌ها فهمیده بودند که تحت حمله‌اند، اما توان کافی برای دفاع نداشتند.
اختلال در عملکرد رگ‌های خونی مغز
کاهش نیتریک اکسید
- تماس کوتاه با اریتریتول باعث کاهش تولید نیتریک اکسید شد، مولکولی که رگ‌های خونی را شل می‌کند.
- اگر نیتریک اکسید کم شود، رگ‌ها منقبض می‌شوند؛ که برای مغز که نیاز مداوم به جریان خون دارد، بسیار خطرناک است.
- مقدار آنزیمی که نیتریک اکسید تولید می‌کند، تغییر چندانی نکرد، اما کارکردش افت کرد.
- اریتریتول فعالیت این آنزیم را در دو محل خاص دچار اختلال کرد: یکی کاهش یافت، دیگری افزایش. نتیجه، کاهش حدود ۲۰ درصدی تولید نیتریک اکسید بود.
افزایش پروتئین تنگ‌کننده رگ‌ها
- سلول‌ها تولید پروتئینی به نام «اندوتلین-۱» را افزایش دادند؛ پروتئینی که به رگ‌ها فرمان انقباض می‌دهد.
- در سلول‌های در معرض اریتریتول، ۳۰ درصد افزایش در تولید ET-1 مشاهده شد، همچنین افزایش در پیش‌ساز آن به نام Big ET-1.
- این یعنی: اول رگ‌ها توانایی گشاد شدن را از دست می‌دهند، بعد پیام انقباض دریافت می‌کنند. یک ضربه دوبل خطرناک!
دکتر آبرن بری، نویسنده اول مقاله گفت:
«در مقیاس کلی، اگر رگ‌های شما بیشتر منقبض شده باشند و توانایی بدن در تجزیه لخته‌های خونی کاهش یافته باشد، خطر سکته افزایش می‌یابد. تحقیقات ما نشان می‌دهد نه تنها این ارتباط وجود دارد، بلکه سازوکار آن نیز شناسایی شده است.»
لخته‌ها و خطر سکته
اختلال در تجزیه لخته‌های خونی
- در بدن، برای تجزیه لخته‌های غیرضروری، آنزیمی به نام t-PA (فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی) وجود دارد.
- در این آزمایش، پژوهشگران ماده‌ای به نام ترومبین اضافه کردند که مانند سیگنالی برای تشکیل لخته عمل می‌کند.
- در سلول‌های سالم، این باعث افزایش ۲۵ درصدی ترشح t-PA شد.
- اما در سلول‌های در معرض اریتریتول؟ هیچ واکنشی مشاهده نشد! سلول‌ها بی‌تفاوت ماندند؛ ترکیبی مرگبار برای وقوع سکته.
ارتباط با افراد واقعی
شواهد انسانی از ایالات متحده و اروپا
- در مطالعه‌ای با بیش از ۴۰۰۰ شرکت‌کننده در آمریکا و اروپا، افرادی که سطح بالاتری از اریتریتول در خون داشتند، ظرف سه سال بیشتر دچار حمله قلبی و سکته مغزی شدند.
- این روند در زنان و مردان و صرف‌نظر از سایر عوامل سلامتی دیده شد.
سازوکار اثبات‌شده در سلول‌های انسانی
- تیم دانشگاه کلرادو با سلول‌های واقعی رگ‌های مغز انسان کار کرد، با دوزی معادل یک نوشیدنی.
- بسیاری از افراد روزانه چندین وعده از این نوع نوشیدنی‌ها مصرف می‌کنند.
- اریتریتول برخلاف برخی مواد، توان عبور از سد خونی-مغزی را دارد؛ یعنی می‌تواند مستقیماً بر مغز اثر بگذارد.
هشدار نهایی محققان
پروفسور کریستوفر دسوزا، سرپرست تحقیق می‌گوید:
«با توجه به مطالعات اپیدمیولوژیک که الهام‌بخش تحقیق ما بود و یافته‌های سلولی جدید، معتقدیم عاقلانه است که مردم مصرف شیرین‌کننده‌های بدون مواد مغذی مانند اریتریتول را تحت نظر بگیرند.»
این پژوهش در مجله Journal of Applied Physiology منتشر شده است.
