ما بارها شنیده‌ایم که شکلات تلخ برای سلامتی مفید است. اما اغلب این ادعاها بیشتر شبیه تبلیغات بازاریابی هستند تا واقعیت علمی. اکنون پژوهشی تازه از ژاپن، دلیل علمی محکمی برای باور به این ادعا ارائه کرده است – دست‌کم در مورد بهبود حافظه.
راز ارتباط شکلات و حافظه
دانشمندان ژاپنی کشف کرده‌اند که ترکیبات تلخ موجود در خوراکی‌هایی مانند کاکائو و توت‌ها می‌توانند حافظه را تقویت کنند، آن هم از طریق هماهنگی با سیستم زمانی مغز. نکته جالب این است که مسئله فقط به وجود ترکیبات مربوط نمی‌شود، بلکه زمان‌بندی واکنش بدن نیز اهمیت دارد.
زمان مناسب برای خوردن شکلات اهمیت دارد
مغز مانند یک کامپیوتر عمل نمی‌کند که اطلاعات را به‌صورت خودکار ذخیره کند. پس از دریافت اطلاعات جدید، مغز وارد مرحله تصمیم‌گیری کوتاهی می‌شود: آیا باید این اطلاعات را نگه دارد یا کنار بگذارد؟
به این فرآیند تثبیت حافظه (Memory Consolidation) گفته می‌شود. در این زمان، ماده‌ای شیمیایی به نام نورآدرنالین وارد عمل می‌شود و به مغز کمک می‌کند تا اطلاعات مهم را برای ذخیره‌سازی بلندمدت علامت‌گذاری کند.
در مطالعه جدید، موش‌هایی که حدود یک ساعت پیش از آزمایش حافظه، ترکیبات فلاوانول (Flavanols) – مواد موجود در شکلات تلخ و توت‌ها – دریافت کردند، ۳۰ درصد بهتر از سایرین عمل کردند و در تشخیص اشیای جدید موفق‌تر بودند.
هیپوکامپوس؛ مرکز حافظه مغز
تصویربرداری‌های مغزی نشان داد که پس از مصرف فلاوانول‌ها، سطح نورآدرنالین در مغز موش‌ها افزایش یافته است. این افزایش در هیپوکامپوس (مرکز حافظه مغز) و نواحی مرتبط با هشیاری و انگیزه مشاهده شد.
این افزایش حدود یک ساعت ادامه داشت؛ دقیقاً هم‌زمان با بازه حساس مغز برای شکل‌گیری حافظه. پژوهش‌های پیشین نیز نشان داده‌اند که نورآدرنالین در این بازه زمانی نقشی حیاتی دارد: اگر مسدود شود، حافظه تضعیف می‌شود و اگر افزایش یابد، حافظه تقویت می‌شود.
مطالعه جدید نشان می‌دهد که فلاوانول‌ها این سیستم را به‌طور طبیعی فعال می‌کنند، نه از طریق عملکردی مشابه داروها، بلکه با تحریک واکنش طبیعی بدن.
سیستم هشدار مغز فعال می‌شود
در عمق ساقه مغز، خوشه‌ای از نورون‌ها به نام لوکوس سرولئوس (Locus Coeruleus) قرار دارد که مانند سیستم هشدار عمل می‌کند. هر زمان مغز احساس کند چیزی اهمیت دارد، این بخش فعال می‌شود و با انتشار نورآدرنالین، تمرکز و یادگیری را تقویت می‌کند.
در این مطالعه، سیستم یادشده در برابر فلاوانول‌ها واکنش نشان داد. موش‌هایی که دوز بالاتری دریافت کرده بودند، سطح بالاتری از آدرنالین و نورآدرنالین در ادرار خود طی ۲۴ ساعت بعد نشان دادند. همچنین، ژن‌های مرتبط با استرس فعال‌تر شده بودند و رفتارشان تغییر کرده بود – بیشتر حرکت می‌کردند، به نظافت خود می‌پرداختند و هوشیارتر بودند.
فعالیت مغزی فقط در مرکز حافظه متمرکز نبود. افزایش نورآدرنالین در هسته اکومبنس (Nucleus Accumbens) – بخشی از مغز مرتبط با انگیزه و پاداش – نیز دیده شد. این یافته نشان می‌دهد فلاوانول‌ها ممکن است نه‌تنها حافظه را بهبود دهند بلکه انگیزه یادگیری را نیز تقویت کنند.
طعم تلخ شکلات و نقش آن در حافظه
نکته جالب اینجاست که فلاوانول‌ها به‌خوبی وارد جریان خون نمی‌شوند. پس چطور این اثرات را ایجاد می‌کنند؟
پژوهشگران معتقدند مسئله به حس ناشی از طعم تلخ آن‌ها در دهان و معده مربوط است. این طعم تند و تلخ، اعصاب حسی دستگاه گوارش را تحریک می‌کند که مستقیماً پیام‌هایی به ساقه مغز می‌فرستند. این فرآیند بسیار سریع‌تر از جذب مواد در خون اتفاق می‌افتد و در عرض چند ثانیه می‌تواند مغز را تحریک کند.
در مطالعات قبلی، زمانی که گیرنده‌های طعم تلخ مسدود می‌شدند، اثر فلاوانول‌ها بر مغز نیز از بین می‌رفت. بنابراین، ممکن است این طعم و حس فیزیولوژیکی ناشی از آن، عامل اصلی تحریک مغز باشد نه خود ترکیبات شیمیایی.
شکلات تلخ معجزه نیست، اما مفید است
پیش از آنکه سراغ خرید شکلات‌های تلخ بروید، چند نکته را باید بدانید:
- دوزی که در آزمایش‌ها به موش‌ها داده شد، بسیار بیشتر از مقدار موجود در میان‌وعده‌های معمولی است.
- تأثیر مطالعه کوتاه‌مدت بود و با مصرف مداوم، بدن ممکن است به اثرات آن عادت کند.
- تحریک مکرر سیستم استرس مغز می‌تواند در بلندمدت مشکلاتی مانند اضطراب یا بی‌خوابی ایجاد کند.
- آزمایش‌ها فقط بر موش‌های نر بالغ انجام شده‌اند و نیاز به تکرار در نمونه‌های گسترده‌تر و انسانی دارند.
پاسخ مغز به فلاوانول‌ها
با وجود همه این هشدارها، نشانه‌هایی برای امیدواری محتاطانه وجود دارد. پژوهشی بزرگ در سال ۲۰۲۳ نشان داد که سالمندانی که به‌مدت یک سال مکمل فلاوانول مصرف کردند، در آزمون‌های حافظه مربوط به هیپوکامپوس عملکرد بهتری داشتند.
تحقیقات جدید توضیح می‌دهد چرا: هر دوز از فلاوانول‌ها ممکن است در بازه حساس مغز، یک تحریک کوچک حافظه ایجاد کند و در طول زمان اثر آن تقویت شود – به‌ویژه در افرادی که فلاوانول کمی در رژیم غذایی خود دارند.
زمان طلایی یادگیری؛ یک ساعت پیش از مطالعه
اگر یافته‌ها درست باشند، یک ساعت پیش از مطالعه یا جلسه مهم، می‌تواند زمان طلایی برای مصرف مقدار کمی شکلات تلخ باشد. این خوراکی خوش‌طعم ممکن است به مغز کمک کند تا بهتر تمرکز کند و اطلاعات را برای مدت طولانی‌تری حفظ کند.
نتایج کامل این پژوهش در نشریه Current Research in Food Science منتشر شده است.
اگر این مقاله برایتان جالب بود، در بخش نظرات بنویسید آیا شما هم قبل از مطالعه شکلات تلخ امتحان کرده‌اید؟ تجربه‌تان را با دیگران به اشتراک بگذارید!
