متخصصان می‌گویند مکمل‌های غذایی در شرایط خاص می‌توانند مفید باشند، اما اغلب به اشتباه درک می‌شوند، به‌صورت اغراق‌آمیز بازاریابی می‌شوند و در برخی مواقع خطرات جدی برای سلامت ایجاد می‌کنند.
کلاژن پودرها، آبنبات‌های تقویت‌کننده ایمنی، کپسول‌های خواب و قرص‌های افزایش تمرکز… امروزه مکمل‌ها در هر گوشه‌ای از زندگی ما حضور دارند. چه در پیشنهادهای اینفلوئنسرها در اینستاگرام، چه در قفسه‌های فروشگاه‌ها یا داروخانه‌ها. وعده‌ها وسوسه‌کننده‌اند: پوستی شفاف‌تر، خوابی آرام‌تر، سیستم ایمنی قوی‌تر یا حتی طول عمر بیشتر.
اما واقعیت این است که اغلب این وعده‌های معجزه‌آسا حقیقت ندارند.
مکمل‌ها چه جایگاهی دارند؟
Rachel Woods، استاد فیزیولوژی در دانشگاه لینکلن انگلستان، توضیح می‌دهد:
«مکمل‌ها قطعا نقش خاص خود را دارند، اما اغلب سوءبرداشت می‌شوند، بی‌دلیل مصرف می‌شوند و در تبلیغات بیش از حد بزرگ‌نمایی می‌شوند.»
به گفته او، پنج حقیقت مهم در مورد مکمل‌ها وجود دارد که بسیاری از مردم از آن بی‌خبرند:
اولویت با غذا است نه مکمل
چرا غذا مهم‌تر از مکمل است؟
متخصصان تاکید می‌کنند که بهترین راه دریافت ویتامین و مواد معدنی، غذاهای طبیعی است. سازمان استانداردهای غذایی انگلستان نیز مکمل‌ها را محصولاتی تعریف می‌کند که برای جبران کمبودها، حفظ دریافت کافی مواد مغذی یا پشتیبانی از برخی عملکردهای فیزیولوژیکی طراحی شده‌اند.
به بیان ساده، مکمل‌ها جایگزین رژیم غذایی سالم نیستند، بلکه تنها نقش پشتیبانی دارند.
نمونه‌ای از مقایسه
مثلا ماهی‌های چرب مثل سالمون فقط منبع امگا ۳ نیستند، بلکه پروتئین، ویتامین D، سلنیوم و ترکیبات مفید دیگری دارند. این ترکیبات در کنار هم اثراتی ایجاد می‌کنند که هیچ کپسولی قادر به تقلید آن نیست.
مواردی که مصرف مکمل الزامی است
- پیش از بارداری و در طول آن: اسید فولیک برای جلوگیری از نقص‌های مادرزادی عصبی
- در زمستان: ویتامین D به دلیل کاهش نور خورشید
- رژیم وگان: ویتامین B12 چون این ویتامین در منابع گیاهی یافت نمی‌شود
خطر مصرف بیش از حد مکمل‌ها
چرا مصرف بیش از اندازه مشکل‌ساز است؟
یکی از بزرگ‌ترین خطرات مکمل‌ها مصرف بی‌رویه و ناخواسته دوز بالا است. دریافت بیش از حد ویتامین‌ها از طریق غذا تقریبا غیرممکن است، اما با کپسول‌ها به‌راحتی رخ می‌دهد.
پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت
- دوز بالا ممکن است در کوتاه‌مدت حالت تهوع یا اسهال ایجاد کند.
- در بلندمدت می‌تواند به آسیب‌های جدی منجر شود.
مثال‌هایی از عوارض مصرف بیش از حد
- ویتامین D: تجمع کلسیم در خون، آسیب کلیوی و قلبی، تضعیف استخوان
- ویتامین A: آسیب کبدی، کاهش تراکم استخوان، نقایص مادرزادی در بارداری
- ویتامین B6 در دوز بالا: آسیب عصبی
Woods هشدار می‌دهد: «خیلی‌ها سال‌ها مکمل مصرف می‌کنند، بدون اینکه آزمایش خون بدهند. وقتی مشکل آشکار می‌شود، گاهی خیلی دیر است.»
مراقب توصیه‌های شبکه‌های اجتماعی باشید
تبلیغات گمراه‌کننده
بسیاری از افراد با توصیه‌های اینفلوئنسرها به سمت مکمل‌ها می‌روند. عباراتی مثل «تقویت‌کننده ایمنی»، «اثر سم‌زدایی» یا «کاملا طبیعی» علمی به نظر می‌رسند، اما بیشتر جنبه بازاریابی دارند.
مکمل‌ها دارو نیستند
سازمان استانداردهای غذایی انگلستان تاکید کرده است که مکمل‌ها دارو نیستند و اثر درمانی ندارند. با این حال، مرزها در تبلیغات شبکه‌های اجتماعی بارها نقض می‌شود.
مشکل بازاریابی چندسطحی (MLM)
در این مدل فروش، افرادی که هیچ آموزش پزشکی ندارند، تجربه شخصی خود را مثل مدرک علمی ارائه می‌دهند و مصرف‌کننده را گمراه می‌کنند.
صنعت مکمل بیشتر به فکر سود است تا سلامت
بازار جهانی مکمل‌ها بیش از ۱۰۰ میلیارد پوند ارزش دارد. در چنین بازاری، اولویت اصلی سود و رشد است، نه سلامت عمومی.
Woods می‌گوید: «اگر یک مکمل واقعا موثر باشد، پزشکان آن را تجویز می‌کنند، نه اینفلوئنسرها.»
بیشتر مکمل‌هایی که پشتوانه علمی دارند شامل مواد ضروری مثل آهن و ویتامین D هستند. اما صدها محصول دیگر با وعده‌های بزرگ، بدون شواهد قوی به فروش می‌رسند.
مکمل‌ها برای همه ایمن نیستند
برچسب “طبیعی” فریبنده است
طبیعی بودن به معنای بی‌خطر بودن نیست. برخی مکمل‌ها می‌توانند با داروها تداخل خطرناک داشته باشند:
- علف چای (St John’s Wort): می‌تواند اثر برخی داروهای ضدافسردگی و قرص‌های ضدبارداری را مختل کند.
- ویتامین K: اثر داروهای رقیق‌کننده خون را کاهش می‌دهد.
- آهن در دوز بالا: مشکلات گوارشی ایجاد می‌کند و جذب بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها را مختل می‌سازد.
بارداری و شیردهی
بسیاری از مکمل‌ها در دوران بارداری و شیردهی به اندازه کافی آزمایش نشده‌اند. برخی مثل ویتامین A در دوز بالا حتی می‌توانند مستقیما مضر باشند.
به همین دلیل، متخصصان توصیه می‌کنند در صورت بارداری، ابتلا به بیماری‌های مزمن یا مصرف دارو، پیش از مصرف مکمل‌ها حتما با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت شود.
جمع‌بندی
مکمل‌های غذایی می‌توانند در شرایط خاص بسیار مفید باشند، اما نباید جایگزین یک رژیم غذایی سالم شوند. استفاده بدون آگاهی از آن‌ها نه‌تنها سودی ندارد، بلکه می‌تواند خطرناک هم باشد. بهترین راه حفظ سلامتی همچنان تغذیه متعادل، ورزش منظم و مشورت با پزشک است.
