فضاهای سبز در اطراف خانه — حتی اگر تکه‌ای چمن، یک درخت سایه‌دار یا جعبه شن بازی کوچک در حیاط باشد — می‌تواند در سال‌های بعد، مهارت‌های کنترل نفس و خودتنظیمی را در کودکان تقویت کند. شواهد تازه نشان می‌دهد که همین ذره‌های طبیعت در محیط زندگی، علاوه بر بهبود روحیه، در شکل‌گیری مهارت‌های شناختی کودکان پیش‌دبستانی نقش دارند.
مروری بر تحقیق دانشگاه ایلینوی
پروژه STRONG Kids2
محققان دانشگاه ایلینوی در اوربانا-شمپین در قالب پروژه STRONG Kids2 خانواده‌های ساکن غرب میانه آمریکا را از نوزادی تا سن مهدکودک زیر نظر گرفتند.
روش تحقیق
- ترکیب تصاویر ماهواره‌ای و نظرسنجی از والدین
- بررسی تعامل ویژگی‌های محیط حیاط خانه و عادت‌های خانوادگی با رشد مهارت‌های اجرایی (Executive Function) در کودکان
فضاهای سبز و خودکنترلی در کودکان
مهارت‌های اجرایی چیست؟
مهارت‌های اجرایی همان جعبه‌ابزار ذهنی است که به کودک کمک می‌کند:
- قوانین را به خاطر بسپارد
- تمرکز را تغییر دهد
- هیجانات را کنترل کند
دانشمندان این مهارت‌ها را به دو دسته تقسیم می‌کنند:
- مهارت‌های «سرد»: مثل توجه و برنامه‌ریزی
- مهارت‌های «داغ»: مثل مدیریت احساسات
محققان ایلینوی بررسی کردند که آیا عناصر طبیعی اطراف خانه می‌تواند این مهارت‌ها را تحت تأثیر قرار دهد یا نه.
دسترسی به فضای بیرون قبل از ۲ سالگی
ایونسکی، پژوهشگر پسادکترا می‌گوید:
«ما بررسی کردیم مردم چه چیزهایی در اطراف خانه یا در خیابان مقابل‌شان دارند که می‌توانند فقط با یک قدم به آن برسند، و تمرکزمان روی دسترسی کودکان به این امکانات قبل از سن ۲ سالگی بود.»
هدف، بررسی این بود که این عوامل محیطی در کنار محیط خانه، چگونه مهارت‌های شناختی کودکان را شکل می‌دهند، چون همه این‌ها بخشی از یک سیستم جامع تأثیرگذاری است.
بررسی امکانات فضای سبز
چه چیزهایی بررسی شد؟
با استفاده از تصاویر Google Earth، وجود عناصر زیر در ۴۳۵ خانه از آپارتمان تا خانه ویلایی و مزرعه بررسی شد:
- درخت
- چمن
- جعبه شن
- ایوان
- انبار فضای باز
در بازدیدهای سالانه، مهارت‌های اجرایی کودکان و نظم یا بی‌نظمی خانه (بر اساس میزان سر و صدا، نظم و شلوغی) اندازه‌گیری شد.
شن‌بازی و تقویت تمرکز کودک
یافته‌ها
- وجود درخت، جعبه شن و انبار فضای باز قبل از سن ۲ سالگی با مهارت‌های «سرد» اجرایی قوی‌تر در ۴ سالگی مرتبط بود.
- درخت و جعبه شن به خاطر تعامل حسی و بازی در طبیعت، فرصت لمس، احساس و حتی بالا رفتن را فراهم می‌کنند.
- انبار فضای باز به معنی وجود اسباب‌بازی‌ها و بازی‌های محیط بیرونی است.
کودکانی که به این امکانات دسترسی داشتند، در ۲ سال بعد تمرکز و پیروی از دستورالعمل بهتری داشتند.
فضاهای دیگر و مهارت‌های «داغ»
- امکاناتی مثل ایوان یا زندگی در مزرعه باعث مهارت بیشتر در کنترل احساسات و صبر در کودکان ۴ و ۵ ساله شد.
- ایونسکی معتقد است این موضوع به ارتباطات اجتماعی و گفت‌وگوهای خانوادگی در محیط باز مربوط می‌شود.
حیاط‌های سرسبز، خانه‌های آرام‌تر
کاهش آشوب در خانه
خانواده‌هایی که در فضای سبز زندگی می‌کردند:
- صدای ناگهانی کمتر
- برنامه‌های روزمره منظم‌تر
- استرس کلی کمتر داشتند
والدین از وقت گذراندن بیرون از خانه به عنوان دریچه تخلیه فشار روانی برای خود و فرزندان استفاده می‌کردند.
تعامل بین آشفتگی و رشد کودک
یک رابطه دوسویه
- آشوب زیاد در خانه در سن ۲ و ۴ سالگی باعث کاهش مهارت‌های اجرایی در همان مقاطع می‌شد.
- اما به شکل جالب، آشفتگی زودهنگام در خانه باعث بهبود مهارت‌های اجرایی در ۴ سالگی شد.
ایونسکی می‌گوید:
«شاید کودکان در محیط‌های پرهرج و مرج، با حمایت مراقبتی مناسب، یاد می‌گیرند انعطاف‌پذیرتر باشند و خود را تنظیم کنند.»
شکاف در دسترسی به فضای سبز
فقر و کمبود طبیعت
دسترسی کودکان خانواده‌های کم‌درآمد به فضای سبز کمتر از سایرین است. پژوهشگران بر اهمیت سیاست‌گذاری برای توسعه فضاهای سبز در محله‌های محروم تأکید دارند.
راهکارها
- پارک‌های محلی کوچک
- باغچه‌های عمومی
- خیابان‌های آرام‌سازی‌شده از ترافیک
این امکانات می‌تواند جایگزین حیاط‌های خصوصی باشد و امکان دسترسی کودکان را به فضای سبز بیشتر کند.
دعوت به بازی در دل طبیعت
توصیه‌ها به خانواده‌ها
حتی بدون تغییرات سیاست‌گذاری کلان، خانواده‌ها می‌توانند با عادت‌های کوچک، از مزایای شناختی فضاهای سبز بهره‌مند شوند:
- والدین می‌توانند برنامه‌های ساده بیرون از خانه ترتیب دهند.
- به کودک یاد بدهند امروز با سنگ‌ها بازی کند، فردا با شن.
- این کار، هم به نفع کودک است و هم والدین، چون فعالیت‌های بیرون از خانه سلامت روان و آرامش را افزایش می‌دهد.
توصیه به مدارس
مدارس می‌توانند:
- باغچه‌های کوچک در حیاط درست کنند
- برش‌های چوب متحرک در محیط حیاط بگذارند
- حتی زنگ تفریح کوتاه زیر درخت، تمرکز دانش‌آموز را در کلاس بیشتر می‌کند
طبیعت، معمار ذهن‌های در حال رشد
نتیجه‌گیری
این مطالعه نشان داد:
- فضاهای سبز اطراف خانه، محیط خانواده را آرام‌تر می‌کند.
- کودکان را به کاوش آزادانه و بدون ساختار تشویق می‌کند.
- ذهن آن‌ها را برای تمرکز و کنترل احساسات آماده می‌سازد.
اهمیت در برنامه‌ریزی شهری
این یافته‌ها نشان می‌دهد تأثیر مثبت فضاهای سبز، پیش از آن‌که کودک خواندن و حساب کردن بیاموزد، شروع می‌شود؛ فرصتی حیاتی که نباید از چشم برنامه‌ریزان شهری و مراقبان کودک دور بماند.
مطالعات آینده
در ادامه، محققان قصد دارند این گروه را تا دوران دبستان دنبال کنند تا مشخص شود آیا قرار گرفتن در معرض فضای سبز در کودکی، پیش‌بینی‌کننده موفقیت تحصیلی و اجتماعی در آینده است یا خیر.
پیام کاربردی
تا آن زمان، یک توصیه ساده:
درختی بکارید، سطلی شن بگذارید، یا چند صندلی در ایوان بچینید — و بعد بروید بیرون و بازی کنید. ذهنی که در میان شاخه‌های درخت یا با دستان خاک‌آلود آرام گرفته، این تعادل را تا سال‌ها با خود خواهد داشت.
این مطالعه در مجله Children, Youth and Environments منتشر شده است.
