ورزش مدت‌هاست به عنوان عاملی مؤثر بر سلامت روان شناخته می‌شود، اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که فقط «حرکت» به‌تنهایی کافی نیست. آنچه اهمیت دارد چگونه، کجا و چرا ورزش می‌کنید.
ورزش فقط شدت و مدت نیست
مطالعه‌ای جدید نشان داده است که فواید روانی ورزش صرفاً به شدت یا مدت فعالیت بدنی وابسته نیست، بلکه به زمینه‌ای که این فعالیت در آن انجام می‌شود نیز مرتبط است؛ برای مثال، آیا به‌تنهایی انجام می‌شود یا در جمع؟ در فضای باز است یا داخل خانه؟ با انگیزه لذت شخصی است یا از روی اجبار؟
پاتریک اوکانر، استاد گروه حرکت‌شناسی در دانشکده آموزش دانشگاه جورجیا و یکی از نویسندگان این مطالعه می‌گوید:
«در گذشته، تحقیقات در مورد فعالیت بدنی بیشتر بر مدت زمان یا میزان کالری‌سوزی تمرکز داشت. در واقع، ‘دوز’ ورزش، روش غالب بررسی تأثیر فعالیت بدنی بر سلامت روان بوده است، بدون آنکه توجهی به این شود که آن دقایق در کنار یک دوست سپری شده‌اند یا به‌عنوان بخشی از یک بازی.»
فعالیت بدنی با هدف، تجربه‌ای متفاوت
چرا همه حرکات بدنی یکسان نیستند؟
همه فعالیت‌های فیزیکی تجربه مشابهی ایجاد نمی‌کنند. مثلاً پیاده‌روی با سگ، دوچرخه‌سواری با دوستان یا شرکت در کلاس رقص، معمولاً لذت‌بخش‌اند. اما تمیز کردن کف خانه یا دویدن برای رسیدن به محل کار، حس خوشایندی ندارند. حتی اگر تلاش فیزیکی یکسان باشد، تجربه احساسی و روانی کاملاً متفاوت است.
داده‌های جمعیتی و بررسی‌های مختلف
برای بررسی بیشتر، پژوهشگران سه نوع مطالعه را بررسی کردند:
- نظرسنجی‌های بزرگ‌مقیاس جمعیتی
- آزمایش‌های تصادفی کنترل‌شده (RCTs)
- مجموعه‌ای از مطالعات با تمرکز ویژه بر زمینه و بستر فعالیت
یافته‌ها حاکی از آن است که افرادی که فعالیت بدنی تفریحی را به‌طور منظم انتخاب می‌کنند، یعنی کارهایی که صرفاً برای لذت انجام می‌دهند، معمولاً کمتر دچار افسردگی و اضطراب می‌شوند.
پروفسور اوکانر مثالی می‌زند:
«اگر بازیکن فوتبال با دویدن در زمین، توپ پیروزی را گل کند، احساس روانی او عالی خواهد بود. اما اگر همان فعالیت بدنی را انجام دهد و گل را از دست بدهد و دیگران او را سرزنش کنند، احساس بسیار متفاوتی خواهد داشت.»
زمینه بر تجربه تسلط دارد
این مثال‌ها نشان می‌دهند که حتی وقتی فعالیت بدنی یکسان است، زمینه اجتماعی، هدف، و نتیجه آن، تأثیری کاملاً متفاوت بر احساس فرد می‌گذارد.
محدودیت‌های مطالعات سنتی
تأثیر واقعی ورزش بر سلامت روان چقدر است؟
مطالعات تصادفی کنترل‌شده نیز تأیید می‌کنند که ورزش منظم می‌تواند سلامت روان را بهبود بخشد، به‌ویژه برای افرادی که از اضطراب یا افسردگی رنج می‌برند. اما اغلب این مطالعات کوتاه‌مدت‌اند و بر گروه‌های کوچک و مشابهی از افراد انجام شده‌اند.
پروفسور اوکانر می‌افزاید:
«تأثیر متوسط ورزش بر سلامت روان در تمام این مطالعات نسبتاً کوچک بوده، زیرا اغلب تمرکز بر افرادی بوده که از پیش دچار افسردگی یا اضطراب نبودند. در حالی که در مطالعاتی که شرکت‌کنندگان مشکل روانی دارند، نتایج چشم‌گیرتر است.»
او تأکید می‌کند:
«برای ارائه شواهد قانع‌کننده، ما به مطالعات بلندمدت و بزرگ‌مقیاس‌تری نیاز داریم.»
چرا زمینه ورزش اهمیت دارد؟
عناصر پنهان در تجربه ورزشی
چیزی که هنوز در بسیاری از مطالعات غایب است – و شاید مهم‌ترین عامل – درک عمیق‌تری از فضا و تجربه فعالیت ورزشی است. چه کسی همراهتان بود؟ فعالیت جمعی بود یا فردی؟ ساختاریافته بود یا خودجوش؟ حس رضایت داشتید یا نه؟
پروفسور اوکانر اشاره می‌کند:
«اگر هوا گرم باشد و شما مجبور باشید برای رسیدن به محل کار پیاده‌روی کنید، این هم بخشی از زمینه است. یا اگر در کلاس گروهی شرکت کنید، برخی مربیان را دوست دارید، برخی را نه – این هم بخشی از تجربه است.»
بنابراین، اگر هدف ما کمک به بهبود سلامت روان از طریق ورزش است، باید فراتر از دوز و نوع فعالیت فکر کنیم و بپرسیم: در چه زمینه‌ای انجام می‌شود؟
فقط حرکت کافی نیست
نتیجه‌گیری این تحقیق ساده اما حیاتی است: فعالیت فیزیکی می‌تواند قدرتمند باشد، اما تأثیر آن به عوامل متعددی وابسته است.
پروفسور اوکانر تأکید می‌کند:
«اهمیت فقط در حرکت فیزیکی نیست، بلکه در معنا، زمینه و تجربه کلی فعالیت نهفته است.»
در پایان مقاله، پژوهشگران نتیجه‌گیری می‌کنند:
«پیشرفت بیشتر در این حوزه زمانی حاصل می‌شود که طراحی تحقیقات، اثر بالقوه عوامل زمینه‌ای را در ارتباط بین فعالیت بدنی و سلامت روان در نظر بگیرد.»
این مطالعه کامل در مجله Medicine & Science in Sports & Exercise منتشر شده است.
