در طول یک قرن گذشته، قد و وزن انسان‌ها در سراسر جهان تغییر کرده است. هم مردان و هم زنان به‌طور کلی بلندتر و سنگین‌تر شده‌اند. پژوهشگران معتقدند که این تغییرات به شرایط زندگی، بهبود شاخص‌های بهداشتی و واکنش‌های متفاوت مردان و زنان به محیط اطرافشان مرتبط است.
با وجود اینکه همه گروه‌ها شاهد افزایش قد بوده‌اند، تحقیقات جدید نشان می‌دهد که مردان رشد بیشتری داشته‌اند. اما ماجرا به همین سادگی نیست.
تکامل قد در مردان و زنان
حدود یک قرن پیش، دانشمندان بررسی روند تغییرات قد در جوامع مختلف را آغاز کردند. هدف آن‌ها این بود که تأثیر عواملی مانند تغذیه، شیوع بیماری‌ها و تغییرات اقتصادی را بر رشد و تکامل قد و وزن بزرگسالان تحلیل کنند.
برخی تحقیقات نشان دادند که تغذیه بهتر و بهداشت پیشرفته، منجر به افزایش قد نسل‌های بعدی می‌شود (NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC)، ۲۰۱۶). این مطالعات، پایه‌ای برای بررسی‌های جدیدتر شدند تا مشخص شود که این رشد چگونه میان زنان و مردان مقایسه می‌شود.
تحقیقات اخیر این یافته‌ها را گسترش داده است. دانشمندانی مانند پروفسور لوئیس هالزی از دانشگاه روهمپتون که یک فیزیولوژیست محیطی است، بر روی عوامل دیگری غیر از تغذیه که ممکن است بر وزن و قد بزرگسالان تأثیر بگذارند، تمرکز کرده‌اند.
علاوه بر این، آن‌ها به نقش تکامل و ترجیحات جفت‌یابی در افزایش فاصله قدی میان زنان و مردان پرداخته‌اند.
تأثیر شرایط زندگی بر رشد قد
پژوهشگران برای بررسی تفاوت‌های قدی در کشورهای مختلف، از شاخص‌هایی استفاده کردند که میزان رفاه کلی را نشان می‌دهند.
یکی از این شاخص‌ها، شاخص توسعه انسانی (HDI) است که امید به زندگی، سال‌های تحصیل و درآمد متوسط یک کشور را در نظر می‌گیرد.
یک مطالعه گسترده که روی افراد در ده‌ها کشور انجام شد، نشان داد که با هر افزایش در HDI، اندازه بدن (قد و وزن) بهبود پیدا می‌کند. اما نکته جالب این بود که مردان بیش از دو برابر زنان از این افزایش بهره برده‌اند.
این الگو در مقایسه با شاخص نابرابری درآمد نیز بررسی شد. در کشورهایی که نابرابری اقتصادی بالا بود، توانایی رشد کامل کاهش پیدا می‌کرد.
دلیل این تفاوت چیست؟
پژوهشگران دریافتند که رشد قد مردان به عوامل محیطی حساس‌تر است. در محیط‌های نامساعد، رشد مردان بیشتر متوقف می‌شود.
تفاوت‌های قدی میان زنان و مردان
نویسندگان مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۵ نوشتند:
«به‌طور میانگین، مردان نسبت به زنان قدبلندتر و عضلانی‌تر هستند، که این ویژگی در انتخاب همسر به آن‌ها مزیت می‌دهد.»
یکی از توضیحات این پدیده، ترجیحات جفت‌یابی است. این نظریه می‌گوید که مردان بلندقد در طول تاریخ شانس بیشتری برای انتقال ژن‌های خود داشته‌اند.
محققان بر این باورند که در شرایطی که غذا کافی است و بیماری‌ها کمتر هستند، مردان جهش رشدی بیشتری نسبت به زنان تجربه می‌کنند.
این تفاوت ممکن است ریشه‌های تکاملی عمیق‌تری داشته باشد. بدن‌های بزرگ‌تر در مردان با قدرت و رقابت‌پذیری مرتبط است، که احتمالاً در گذشته به آن‌ها کمک می‌کرده تا راحت‌تر شریک زندگی پیدا کنند.
حتی در دنیای مدرن نیز به نظر می‌رسد که این ویژگی‌ها همچنان تأثیرگذار هستند، با وجود اینکه زندگی ما کاملاً با اجدادمان متفاوت شده است.
نتایج پژوهش ۲۰۱۶ چه چیزی را نشان داد؟
در سال ۲۰۱۶، یک تحلیل در مورد قد بزرگسالان نشان داد که افزایش قد به‌طور یکنواخت در همه کشورها رخ نداده است (NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC)).
در اروپا و بخش‌هایی از آسیای شرقی، رشد قدی قابل توجهی دیده شد. اما در برخی کشورهای آفریقای سیاه و جنوب آسیا، تغییر زیادی مشاهده نشد و حتی در بعضی مناطق کاهش قد گزارش شد.
این تحقیق همچنین نشان داد که مردان و زنان آمریکایی، که زمانی در صدر جدول قد جهانی بودند، نسبت به کشورهایی که از نظر تغذیه و بهداشت پیشرفت کردند، عقب افتاده‌اند.
یافته‌های آن زمان نشان داد که شرایط زندگی روی رشد تأثیر می‌گذارد، اما این موضوع فقط در مورد قد بلندتر نیست.
بلندقد بودن با مزایای دیگری نیز همراه است، مانند سلامت بهتر، کاهش مشکلات زایمانی و حتی درآمد بالاتر در برخی جمعیت‌ها.
با این حال، متخصصان هشدار دادند که قدبلند بودن ممکن است خطر برخی بیماری‌ها مانند سرطان را نیز افزایش دهد.
یافته‌های پژوهش ۲۰۲۵
تحقیقات جدیدتر این موضوع را بررسی کرده‌اند که هم قد و هم شاخص توده بدنی (BMI) در طول دهه‌های گذشته چگونه تغییر کرده است.
نتایج نشان داده است که رشد مردان از نظر انرژی “گران‌تر” است. یعنی بدن بزرگ‌تر به مواد مغذی بیشتری نیاز دارد.
بنابراین، وقتی تغذیه و بهداشت در جامعه‌ای بهبود پیدا کند، مردان نسبت به زنان رشد بیشتری را تجربه می‌کنند.
پروفسور هالزی از دانشگاه روهمپتون می‌گوید:
«ما در حال درک این هستیم که چگونه انتخاب جنسی بر روی بدن مردان و زنان تأثیر گذاشته و چگونه محیط‌های بهبود‌یافته، از نظر تغذیه و کاهش بیماری‌ها، ما را از محدودیت‌های گذشته رها کرده‌اند.»
بررسی سوابق تاریخی در کشورهای مختلف، مانند بریتانیا، نیز این الگو را تأیید می‌کند:
مردان در هر دو فاکتور قد و وزن، رشد سریع‌تری داشته‌اند.
اهمیت این موضوع چیست؟
این تفاوت‌های رشد، سوالاتی را درباره مدیریت سلامت عمومی ایجاد می‌کند.
زیرا رشد قد مردان به مشکلاتی مانند عفونت‌های دوران کودکی و سوء‌تغذیه حساس‌تر است. پژوهشگران اغلب قد مردان را به عنوان شاخصی برای ارزیابی شرایط کلی زندگی در نظر می‌گیرند.
وقتی نرخ بیماری بالا باشد و تغذیه ضعیف باشد، قد مردان سریع‌تر کاهش پیدا می‌کند. اما وقتی این عوامل بهبود یابند، مردان بیشترین رشد را نشان می‌دهند.
در حالی که زنان نیز بهبود قدی دارند، اما نوسانات رشد در آن‌ها کمتر است. برخی محققان معتقدند که بدن زنان به دلیل نقش کلیدی در بارداری و تولیدمثل، نمی‌تواند دچار نوسانات رشدی شدید شود.
همچنین برخی دانشمندان اشاره می‌کنند که ترجیحات فرهنگی برای قد مردان نیز ممکن است در گذر نسل‌ها برخی ویژگی‌ها را تقویت کرده باشد.
آینده قد مردان و زنان
با بررسی تفاوت‌های جنسیتی در قد و وزن، متخصصان بهداشت عمومی می‌توانند معیارهای جدیدی برای سنجش پیشرفت یک جامعه بیابند.
افزایش شدید در میانگین قد مردان می‌تواند نشانه‌ای از بهبود تغذیه و کاهش بیماری‌های کودکی باشد.
البته، قد به تنهایی نمی‌تواند همه چیز را پیش‌بینی کند.
این پژوهش‌ها نشان می‌دهند که بهترین رویکرد برای سلامت، در نظر گرفتن مجموعه‌ای از عوامل است – از مراقبت‌های دوران بارداری گرفته تا دسترسی مداوم به غذای مغذی.
قد و اندازه بدن تنها بخشی از معادله سلامتی هستند، اما شاخصی واضح از فرصت‌ها و موانعی محسوب می‌شوند که در سال‌های اولیه زندگی ما را شکل می‌دهند.
مردان ممکن است نسبت به عوامل محیطی حساس‌تر باشند، به همین دلیل رشد آن‌ها می‌تواند معیار مهمی برای بررسی شرایط زندگی باشد.
این مطالعه در نشریه Biology Letters منتشر شده است.
